Pers mitolojisi, İran platosu ve onun sınır bölgeleri ile Karadeniz`den Hoten`e kadar uzanan Orta Asya bölgelerinde yaşamış ve birbirleriyle kültürel ve dilsel olarak ilişkili olan eski halkların inanç ve ibadet uygulamalarının bütününe verilen isimdir.
Anahtar Metinler
Yaklaşık bin yıl önce Firdevsi tarafından kaleme alınmış Şahname Pers mitolojisinin merkezi toplamı, derlemesi konumundadır. Firdevsi`nin çalışması, atıflarıyla birlikte, Mazdaizm ve Zerdüştlük`teki karakter ve hikayelerden temel almıştır. Ayrıca kullanılan materyalin sadece ``Avestadan değil daha sonra ortaya çıkmış ``Bundahişn`` ve ``Denkard`` gibi metinlerden de olduğu bilinmektedir.Dini Arkaplan
Pers mitolojisindeki karakterler güçlü bir biçimde ikiye ayrılmıştır: iyi olanlar ve kötü olanlar. Bu ikici iyi-kötü anlayışı Pers mitolojisindeki hikaye, figür ve çeşitli motiflere de yansır. Bu anlayışın kökeni Zerdüştlük`teki Ahura Mazda`nın (Avestaca, daha sonraları Farsça`da ``Hürmüz``) iki emanasyonu anlayışı üzerine kurulmuştur. ``Spenta Mainyu`` yapıcı enerjinin kaynağı, ``Angra Mainyu`` ise karanlık, yıkım ve ölümün kaynağıdır.Pers mitolojisinde büyük sayılarda bulunan ``daeva`` (Avestaca, Farsça: ``div``) yani `ilahi` veya `parlak` isminde varlıklar da bulunmaktadır. Bunlara Zerdüşt Mazdaizmi`nden önceki zamanlarda tapılmaktaydı ve Vedik dinlerdeki gibi bu Zerdüşt öncesi Mazdaizm biçiminin bağlıları ``daevanın kutsal varlıklar olduğuna inanmaktaydı. Fakat, Zerdüşt`ün dini reformlarından sonra terim cinlerle özdeşleştirilmiştir. Yine de Hazar Denizi`nin güneyinde yaşayan İranlılar ``daeva`` tapımını sürdürdüler ve Zerdüştlüğü kabul etmemekte direndiler ve böylece de ``daevayı içinde barındıran bazı efsaneler bugüne kadar ulaşabilmiştir. Örnek olarak Mazandaran`ın ``Div-e Sepid`` yani "beyaz ``daeva``" isimli efsanesi verilebilir.
Ayrıca, Zerdüşt şeytan epitomisi, ``Angra Mainyu`` veya Farsça ``Ehrimen``, daha sonraki dönemlerde İran edebiyatında Zerdüştçü/Mazdaist kimliğini kayberedek bir ``div`` olarak tasvir edilmiştir. İslam`ın bölgeyi fethinden sonraki dönemlerde ``Ehrimen`` noktalı vücuda ve iki boynuza sahip bir adam olarak tasvir edilmiştir. Zaman zaman İslam`daki şeytan kavramı ile de bütünleşmiştir.
İyi ve Kötü
Pers mitoloji ve destanlarındaki en ünlü karakter Rüstem`dir. Bir başka ünlü figür de despotizmin sembolü olan Zahhak`tır. Zahhak sonunda Demirci Kaveh tarafından yenilgiye uğratılır. Zahhak ile ilgili ilginç ve bilgi verici bir nokta da Zahhak`ın omuzlarından çıkan ve onu koruyan iki engerek yılanıdır. Zira yılan çoğu Doğu mitolojisi gibi Pers mitolojisinde de kötülüğün sembolüdür. Pers mitolojisinde birçok farklı hayvan bulunur, bir kısmı iyiliği bir kısmı ise kötülüğü sembolize eder. İyiliği sembolize eden ve hiç kuşkusuz Pers mitoloji ve destanlarında büyük önem atfedilen hayvan kuştur. Bu kuşların en ünlüleri, büyük, bilge ve güzel olan Simurg ve kraliyet kuşu olan Huma`dır. " target="_blank"> betimlemesi|thumb|160px] Pari (Avestaca: Pairika) veya Türkçe`de kullanılan şekliyle peri erken dönem Pers mitolojisinde güzel fakat kötü (şeytani) bir kadın olarak tanımlanırdı. İslam`ın gelişinden sonra niyet ve doğasına dair bu görüş değişime uğramış, zamanla kötülüğünü yitirmiş fakat güzelliği artmıştır ve sonunda çok güzel, kesinlikle kötü olmayan bir kadın olarak tasvir edilmiştir ve güzelliğin sembolü haline gelmiştir ki bu anlamda İslam`daki cennet inancında var olan huri kavramıyla ilişkilendirilmiş olduğu söylenebilir. Fakat yine de köken olarak pariye bağlanabilecek bir ``kötü (şeytani) kadın`` tiplemesi, Patiareh, hala varlığını sürdürmektedir ve fahişeleri sembolize etmektedir.İlgili Konular
- [[iran
Kaynakça
- Iran almanac and book of facts 1964-1965. Fourth edition, new print. Published by Echo of Iran, Tehran 1965.
