pancar
1. anlamı Ispanakgillerden, vitamince zengin bir bitki (Beta vulgaris).2. anlamı Bu bitkinin şeker elde edilen kalın ve etli kökü.
Doğu Akdeniz sahillerinde yabani olarak yetişen, ince köklü, bir veya iki yıllık otsu bir bitki. Yaprakları etli, alt kısımlarda saplı ve büyük, üst kısımlarda ise sapsızdır.
Bu bitkiden elde edilmiş olan kültür şekilleri şunlardır:
Şekerpancarı (Beta vulgaris var altissima): Kökleri büyük, etli bir yumrudur. % 12-20 oranında sakkaroz taşır. Memleketimizde kültürü yapılarak, şeker eldesinde kullanılır. (Bkz. Şeker)
Şekerpancarının iklim ve toprak istekleri: Bu bitki, ılıman serin ve yağışlı iklimden hoşlanır. Yurdumuzun her bölgesinde ve 10 ila 1900 metre arasındaki yüksekliklerde üretilmektedir. Aslında şekerpancarı yüksek rakım isteyen bir bitkidir. Yağışın az olduğu ve sulama imkanı bulunmayan yerlerde yetiştirilmesi ekonomik değildir.
Ekim nöbeti (Rotasyon): Şekerpancarını aynı tarlada arka arkaya yetiştirmek çok mahzurlu olduğundan, ekim, dört yılda bir yapılmalıdır. Şekerpancarı yetiştiriciliği yapılan yerlerde dörtlü ekim nöbeti yaygın durumdadır. Buna göre şekerpancarı ekilen bir tarlaya, üç yıl tahıl, baklagil, sanayi bitkileri vs. ekildikten sonra, dördüncü yıl pancar ekim nöbeti gelir. Bu nöbetleşme, şeker fabrikalarının tarım teşkilatı tarafından yapılarak çiftçilere duyurulur.
Tarla hazırlığı ve ekim: Genellikle, tahıl hasat edildikten sonra 10-15 cm derinlikte anız bozulur. Sonbaharda yağan yağmuru müteakip çıkan ilk tavda 25-30 cm derinlikte birinci sürüm yapılır. Bundan sonra toprağa gübre vermek gerekir. Gübre karıştırıldıktan sonra tarla kışı geçirir ve bahara kadar bir işlem yapılmaz. Mart başında havalar ısınıp toprakta tav görülünce şekerpancarı tohumunun ekim hazırlığına geçilir.
Ekim hazırlığı sırasında taşlar ve ayrık gibi otlar temizlenir. Sürgü ve merdane aletleriyle tarla yüzü düzeltilir. Tarlaya hafif tırmık çekilir ve böylece tarla hazırlığı tamamlanmış olur. Bundan sonra şekerpancarı tohumu ekimine geçilir.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ce sağlanan tohum, şirketin ekim makinaları ile yukarıda açıklandığı gibi hazırlanmış olan tarlalara ekilir. Bütün tarlalar çoğunlukla hayvanla çekilen ekim makinalarıyla 40 cm aralıkla ekilmektedir. Tohum, genellikle 2-5 cm 3-7 cm mesafe ile ekilir ve dönüme 1,5-2 kg tohum düşer.
Şekerpancarının bakım işleri: Bitkilerin çabuk gelişip iyi bir ürün vermesi için sadece sıra araları 2-5 cm derinlikte olmak üzere el aletleriyle çapalanır. Bu işleme, ara çapası adı verilir. Ara çapası işinden 3-5 gün sonra, sık olan pancar sıraları el aletleriyle teklenip seyreltilirken ikinci defa çapalanır. Aradan 5-10 gün geçtikten ve pancar 8-10 yapraklı hale geldikten sonra, tarla 5-10 cm derinlikte çapalanır. Bu işlemden sonra tarla, tamamen bitki yaprakları ile örtülmüş olur. Bu dönemde tarla, duruma göre 1-2 defa daha çapalanır. Bu çapa işlemleri yapılırken şekerpancarı için zararlı olan böceklerle mücadele yapılır.
Yurdumuzdaki yıllık yağış miktarı yetersiz ve vejetasyon dönemindeki dağılışı da düzensiz olduğundan şekerpancarının sulanması gerekmektedir.
Şekerpancarının hasadı ve pazarlaması: Şekerpancarı, tohumun çimlenmesinden itibaren geçen 150-180 günlük sürede olgunlaşarak hasat durumuna girer. Bitki köklerindeki şeker oranı genellikle ağustos ayı sonlarında en yüksek seviyeye ulaşır ve bu durum eylül ayının yarısına kadar devam eder. Böylece, olgunlaşan şekerpancarının hasadına geçilir.
Şekerpancarı ürünü, sökülmüş olarak fazla beklemeğe dayanıklı değildir. Bu sebeple olgunlaşan pancarlar hemen sökülmez. Fabrikaların günlük işleyebileceği pancar miktarı da belirli olduğundan söküm işi, bir program dahilinde yürütülür.
Pancarın tek alıcısı şeker fabrikalarıdır. Çiftçi önceden sözleşme ile şeker fabrikalarına pancar yetiştirip teslim etmeyi üstlendiğinden, pazarlama meselesi söz konusu değildir. Yurdumuzda şeker pancarı tarımı Cumhuriyetle başlamıştır. Şeker sanayiinin kuruluş yıllarında ülkemizde tarım tekniği çok geri ve topraklar da verimsizdi. Bir dönümden ortalama olarak ancak 1000 kg ürün alınabiliyordu. Bugün ise ülke ortalaması 4000 kg’a ulaşmıştır.
Kırmızı Pancar (Beta vulgaris var. esculenta): Kökleri yuvarlak bir yumru şeklindedir. Antosiyan bakımından zengindir. Sebze olarak kullanılır.
Pazı (Beta vulgaris var. Cicla): Yaprakları büyük olan bir sebze bitkisidir. Aynı ıspanak gibidir. Sindirimi kolay ve bol vitaminli olduğundan besleyicidir.
Yem Pancarı (Beta vulgaris var. rapa): Kırmızı pancara benzer. Besin değeri azdır. Daha çok hayvan yemi olarak kullanılır.
Pancar ekimi ilkbaharda veya sonbaharda yapılır. Genellikle kumlu-killi toprakları sever. Bol gübre ve su ister.
Pancar
Yemeklik pancar diye de nitelendirilen Pancar'ı veren bitkisi, Ispanakgiller'dendir. Pancarların, aralarında konumuzu ilgilendiren yemeklik kırmızı pancardan başka, şekerpancarı ile hayvanlar için yem pancarı da dahil olmak üzere 15 kadar türü vardır. Çiçek saplarıyla l-15 m. kadar boylanabilen ve anayurdu Avrupa kıtası olan kırmızı pancar, ülkemizde de bolca yetiştirilen ikiyıllık otsu bir bitkidir.Birinci yılı içinde bitkinin toprakaltı yumrularıyla topraküstü yeşil kısımları, ikinci yılında çiçek sapı, çiçek ve tohumları gelişir. Bazı koşullarda bütün bu gelişimlerin hepsi aynı yıl içinde tamamlandığından bitki bir-yıllık da sayılmaktadır. Kırmızı pancarın yaprakları etli ve koyu yeşil renklidir.
Çiçekleri erselik olup kendi kendini döller. Ama, dışarıdan döllenen çiçekli çeşitleri de vardır. Bitkinin meyvesi leblebi büyüklüğündedir ve içinde tohumu yer alır. Kırmızı pancarın bizim için önemli olan ve yenilen kökü yuvarlak, yuvarlağa yakın hafif basık ya da uzunca biçimlidir. Kabuk ve eti koyu siklamen (ya da vişneçürüğü) rengindedir.
Islah edilmiş çeşitlerde beyaz damarların bulunmaması ve pancar etinin düzgün, koyu siklamen renginde olması yeğlenir. Kırmızı pancar; salatası, turşusu, mayonezle karıştırılarak mezesi ve konservesi yapılıp sevilerek tüketilir.
BESİN DEĞERLERİ
100 gr. pişirilmiş ve suyu süzülmüş kırmızı pancarın içerdiği besin değerleri şunlardır: 32 kalori; 1,1 gr. protein; 7,2 gr. karbonhidrat; 0 kolesterol; 0,1 gr. yağ; 0,8 gr. lif; 23 mgr. fosfor; 14 mgr. kalsiyum; 0,5 mgr. demir; 43 mgr. sodyum; 208 mgr. potasyum; 23 mgr. magnezyum; 20 IU A vitamini; 0,03 mgr. B1 vitamini; 0,04 mgr. B2 vitamini; OJ5 mgr. B3 vitamini ve 6 mcgr. folik asit.
SAĞLIĞIMIZA YARARLARI
Yukarıda görülen besin değerlerinin yanı sıra;
o Kırmızı pancar yüksek oranda potasyum içerdiği için yüksek tansiyonu düşürücü etki yapar.
o İçerdiği yüksek oranlı lifiyle pekliğe (kabızlığa) iyi gelir.
o İştah açıcıdır.
Dikkat: Oksalat içerdiği için böbrek taşı rahatsızlığı çekenler kırmızı pancarı yememelidir.
BİTKİSİNİN ÜRETİLMESİ
Kırmızı pancar bitkisi, tohumlarıyla çoğaltılır. Kışları yumuşak geçen bölgelerde tohumları sonbaharda ekilir ve ürün ilkbaharda alınır. Kışları sert yaşayan yerlerde ekim ilkbaharda, mart-nisan aylarında yapılır. Genelde tohumları, doğrudan doğruya bitkinin yetiştirileceği toprağa ekilir. Sıra üzerinde tohumları ekme aralığı 5 cm'dir. Toprakta tohumlar 2-3 cm. derinliğe ekilir.
BİTKİSİNİN YETİŞTİRİLMESİ
İklim isteği: Kırmızı pancar, ılıman serin iklimlerin bitkisidir. Pek şiddetli soğukları yaşamayan bölgelerde, serin hava koşullarında mükemmelen yetiştirilebilir. İlkbaharda ekilip yazın yetiştirilebilirse de, serin mevsimde yetiştirilenleri renk ve nitelik yönünden daha üstün nitelikli olur. Bitkinin yetiştirilme döneminde erken ve zamansız olarak sıcaklıklar yükselirse, bitki hemen çiçeğe kalkar ve kökü yemeklik değerini yitirir.
Toprak isteği: Kırmızı pancar, toprak bakımından fazla seçici değildir. Ama oldukça derin, gevşek bünyeli, süzek (suyu iyi akıntılı), organik madde yönünden zengin tınlı ve kumlu-tınlı topraklarda en iyi sonuç alınır. Ağır karakterli topraklarda, ürünün şekil ve niteliği bozulduğundan kırmızı pancar yetiştirilmemelidir.
Toprak işleme: Kırmızı pancarın yetiştirileceği toprak önceden pek iyi hazırlanmalı, gübrelenip derin kazılarak kabartıldıktan sonra yüzeyi çok iyi düzeltilmelidir. Bu düzeltme işi tırmıkla yapılır. Aksi takdirde, gelişigüzel hazırlanan toprakta kırmızı pancardan iyi sonuç alınmaz. Çimlenen bitkiler 3-4 yapraklı olunca hafif bir çapalama yapılır ve bitkiler aralarında 10'ar cm. aralık bırakılacak şekilde seyreltilir. Kırmızı pancar bitkileri 5-6 yapraklı olunca ikinci bir çapalama daha yapılarak hem toprak kabartılır hem de yabani ot mücadelesi yapılmış olur.
Sulama: Yaz mevsiminde havaların sıcak ve kurak gittiği dönemde kırmızı pancar bitkileri düzenli olarak ve özellikle her çapalamadan sonra kesenkes sulanmalıdır.
Gübreleme: Kırmızı pancar bitkilerinin iyi gelişmesi ve yüksek nitelikli ürün vermesi için, toprakta azot, fosfat ve potasın her zaman yeterli miktarlarda bulunması gerekir. Denemeler, bitkinin iyi yanmış ve çürümüş çiftlik gübresini çok sevdiğini göstermiştir. Bunun için tohumlarının ekiminden önce yapılacak toprak analizi sonuçları dikkate alınarak bitkiye bu tür gübre verilir. Eğer istenen nitelikte çiftlik gübresi sağlanamazsa toprakta yeşil gübreleme yapılmalı, ayrıca analiz sonuçlarına göre azot, fosfat ve potas oranları belirlenen kompoze fenni gübre toprağa verilmelidir.
Hasat (Derim): Kırmızı pancar bitkisi, tohumlarının ekiminden yaklaşık 3 ay kadar sonra hasat edilmeye başlanır. Genellikle kök yumrularının çapı 3-4 cm. olunca hasat edilen bitkinin standart çeşitlerinde kök çapı 5 cm'yi aştığında ürünün niteliği bozulmaktadır. Bu nedenle hasat, zaman geçirilmeden yapılmalıdır. Hasat işlemi, bitkinin elle ya da çapayla sökülmesiyle gerçekleştirilir.
Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Kırmızı pancar bitkisine dadanacak zararlı ve hastalıklarla, uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir.