Avrupa'daki dini kökenli mezhep savaşlarının sonuncusu kabul edilen Otuzyıl Savaşları, Katolik Kutsal İmparatorluğa karşı Protestan Alman prenslerinin mücadelesi olarak başladı. Dini sebeplerle başlayan savaşlarda, Habsburg ve Bourbon hanedanlarının siyasi mücadelesinin de rolü vardır. Ayrıca 3 Ekim 1555 Augsburg Antlaşmasıyla yasaklanan, kilise mallarının kamulaştırılmasına Protestan prensler tarafından devam edilmesi, bazı Alman prenslerinin bu antlaşmada tanınmayan Kalvinciliği benimsemeleri, Maximilian Von Bayern ile Ferdinand Von Steiermark dükleri tarafından desteklenen tarikatçı Cizvitlerin karşı reformu büyük bir şiddetle tatbik etmeleri savaşların temel sebeplerinden sayılabilir. Katolik ilerlemelerine karşı koyabilmek için bir Kalvenci olan Pflaz, 1608'de Seçici bütün Protestan devletlerinden meydana gelen “Protestan Birliği”ni kurdu. Bavyera Dükü de 1609'da Katolik devletlerle prensliklerin katıldığı “Kutsal Alman Birliği”ni Protestan Birliğe karşı kurdu. Her birlik silahlanarak ordu hazırladı. Birlik kuvvetlerinin başına Ünlü kumandanlar getirildi. Protestan Birliği Ordusu Mansfeld ve Thurn, Kutsal Alman Birliği Ordusu da Tilly kontu kumandasındaydı. Bohemya Protestanları, Ferdinand Von Steiermark'ın 1617'de kral seçilmesiyle, 1609'daki Kralın buyruklarının kalkması korkusuyla İmparator Matthias'ın iki yardımcısını 23Mayıs 1618'de Prag'da pencereden atıp, asi bir hükümet kurdular. Çekler, İmparator Matthias'ın 1619 Martında ölümünden sonra Ferdinand Von Streiermark'ın Ağustosta tahttan düştüğünü ilan ederek, tacı, Protestan Birliğinden Pfalz, seçici Beşinci Friedrich'e verdiler. Ferdinand Von Steiermark, seçiciler topluluğu içinde çoğunluğu Protestanlara veren bu kararı tanımadı. Bavyera birliklerinin desteğiyle Prag yakınlarındaki Bela Hora'da 8 Kasım 1620 tarihinde zafer kazandı. 1621'de Bohemya'da çok ağır bir baskı idaresi devam ederken, imparator, Pflaz ünvanını kaldırdıktan sonra seçicilik hakkını Bavyera düküne verdi. Katolikler Seçiciler Meclisinde çoğunluğu sağlayınca, Alman Protestan prenslerini korkutan bu cüretli siyaset, çatışmanın yayılmasına sebep oldu.
İkinci Ferdinand ünvanını alan Ferdinand Von Steiermark Pflaz'ın kaldırılmasından sonra Almanya içlerinde ilerledi. On iki yıl sonra 1621'de Hollanda da, İspanya-Flemenk Antlaşmasının bozulmasıyla, savaş tekrar başladı. Fransız Richelien, İspanya ve Avusturya Habsburglarının ittifakının önüne geçmek için 1625'te Valteline'i işgal etti. Danimarka Kralı Dördüncü Christian'ı destekledi. İkinci Ferdinand güçlenerek, 6 Mart 1629'da İade Fermanını çıkardı. İkinci Ferdinand, Regensburg Diyet Meclisinin desteği ile 1630'da oğlunu Roma Kralı tayin etmek isteyince, Alman ve Bavyera seçicileriyle birlikte Fransız diplomasisinin ortaklaşa hareketi neticesinde buna muvaffak olamadı.
Richelieu, İkinci Ferdinand'ın faaliyetlerine karşı İsveç Kralını ona rakip çıkardı. İsveç Kralıİkinci Gustaf Adolf, koyu bir Protestan olup, Baltık Denizini ülkesinin gölü haline getirmek idealindeydi. İkinci Gustaf, köylülerden meydana gelen, dindar, disiplinli, iyi teçhiz edilmiş milli bir orduya sahipti. Tilly, 1631 Mayısında Magdebur'u yağmalayıp, yerle bir edince, İsveçliler de Baltık Denizi kıyısındaki Pomeranya'ya girdi. İsveç Kralı, Saksonya ile müttefik olup, 17 Eylül 1631'de Breitenfield'de Tilly'i yendi. İkinci Gustaf'ın Ren'e yürümesi, Fransa'yı da telaşlandırdı. Fransızlar Lorraine'ye ihtiyati askeri birlikler yerleştirdi. İkinci Gustaf, Bavyera'yı istila ve Bohemya'yı tehdit etti.
Danimarkalı kumandan Wallenstein'i, 16 Kasım 1632'de Lützen'de yendiyse de, İkinci Gustaf bu savaşta öldü. Wallenstein, Bohemya tacına göz diktiği şüphesiyle, 25 Şubat 1634'te öldürüldü. İmparatorluk için İsveç tehlikesi devam ediyordu. Şansölye Oxenstierne, General Bernhard on Weimar'ın emrine verilen orduyu toplayarak, 23 Nisan 1633'te Protestan prensleriyle bir koalisyon kurmuştu. Alman prenslerinden kurulu, Heilbroon Birliği; 5-6 Eylül 1634'te imparatorcularla İspanyolların İsveçlilere karşı Nördingen'de zafer kazanmalarıyla dağıtıldı. İsveçliler, Main'in ötesine çekilip, 1635'te Saksonya bütün birliklerin dağılması esasını getiren Prag Antlaşmasını imzaladı. Fransız Richelien, Birleşik Eyaletler karşısında hareket serbestliğine kavuşan İmparatorun müdahalesini önlemek için Şansölye Oxenstierne ile 28 Nisan 1635'te ittifak kurdu. Richelien, 19 Mayıs 1935'te İspanya'ya Kutsal İmparatorluk da, 1636'da Fransa'ya savaş ilan etti. İspanyollarla İmparatorcular Saint Jean de Losne'yi kuşatıp, Corbei'yi alarak, Paris'i tehdit etmeye başladılar. Saint Jean de Losne direnişi ve Corbei'nin geri alınması, 1638'den sonra Bernhard Von Weimar tarafından Alscae'da ve İsveçli Baner'in Almanya'ya saldırıları, Kutsal İmparatorluğun durumunu düzeltti. 1639'da Bernhard Von Weimar'ın ölümüyle, Fransa onun ordusuna sahip olarak, Alsace'ı işgal edip, 1641'de İsveç ile ittifakını yeniledi. Fransız Richelieu, İspanya'ya karşı, Portekiz ile Katolonya'yı isyana teşvik etti. Fransa, 1640'ta Arras ve Perpignan'ı işgal ederek, 1643'te Rocrai'de ücretli asker olan Korkunç İspanyol Tercio'yı yendi. İsveçliler de 1645'te Almanya, Bohemya ve Moravya'yı geçerek, Viyana'yı tehdide başladılarsa da, Saksonya'ya çekildiler. 1645-1648 yılları arasında Güney Almanya'da ileri yürüyüşe devam ettiler. 1647'de Bavyera'yı antlaşma istemek zorunda bıraktılar. Bu gelişmeler ve Alman prens ve prenslik şehrinden baskı gören imparator, 1640 yılından itibaren Brendenburg ile Saksonya'nın fiili desteğini kaybedince; 1644'te Fransa, İsveç ve müttefikleriyle Münster ve Osnmabrück'te sulh görüşmelerine başlamıştı. Bu görüşmeler 1648'de Vestfalya Antlaşmalarıyla sona erdi. Otuzyıl Savaşlarının sonu kabul edilen 1648 Vestfalya Antlaşmalarıyla, Kutsal İmparatorluğun iktidarı zayıfladı. Almanya'nın Fransa ve İsveç tarafından kontrolüne imkan verildi. İspanya, 1648'de Münster'deki antlaşmayla Birleşik Eyaletlerin istiklalini tanıyınca; Fransa ile görüşmeleri reddetti. Bu durum savaşı neticelendiren antlaşmaları tehlikeye düşürdü. İspanya'nın saldırılarını Fransa püskürttü. 1658'de İngilizler de İspanyolları yendiler. İspanya 1659'da Ren Birliğiyle Pireneler Sulh Antlaşmasını imzaladı. 1660-1661'de Birinci Kuzey Antlaşması imzalanarak anlaşmazlıklara son verildi.
Otuzyıl Savaşları neticesinde Kutsal İmparatorluk parçalandı. Milyonlarca insan öldü. Savaş öncesi nüfusu on altı milyon olan; Bohemya, Bredenburg, Pomeranya, Rheinland bölgelerinin nüfusu altı milyona düştü. Almanya'nın, dünya siyasetinden 19. yüzyılın ortalarına kadar çekilmesinin sebebi Otuzyıl Savaşlarının getirdiği; katliam, yağma ve yıkımdır. Fransa ve İsveç toprak kazandı. Habsburg ve Bourbon hanedanlarının düşmanlığını daha da artırdı. İspanya dahil, savaşa katılan devletlerin hazinesi boşalıp, iktisadi çöküntü başladı. İç savaşın getirdiği yağma ve yıkım ülkelere çok pahalıya maloldu. Diğer taraftan bu mücadeleler savaş sanatına ve sanayinin gelişmesine yolaçtı. Ordular toplar ve fitilli tüfeklerle donatıldı. Silahların çeşitleri gelişti. Topçuluk piyade sınıfından ayrıldı. Avrupa'da süvari birlikleri kuruldu. Milli ve daimi ordular kuruldu.
Otuz Yıl Savaşları, 1618-1648
Katolik ve Protestan davası üzerinde Alman topraklarında sürdürülen bir dizi uluslararası ve iç savaş (1618-1648). Savaşın nedenine bakıldığında, 1555 yılında yapılan Augsburg anlaşmasının uygulamada yürümediğini görüyoruz. Bu anlaşma her devlete vatandaşlarının dinini belirleme yetkisini tanımıştı. Ancak protestanlar anlaşmanın başarısızlığa uğradığını gördüklerinde, haklarını savunmak için aralarında birlik kurdular ve 1618'de başlattıkları ayaklanma, Otuz Yıl Savaşlarının başlangıcı sayılır. Protestanlar dışarıdan destek sağlamak için İngiltere, Fransa ve Hollanda nezdinde girişimlerde bulundular. Katolik Alman devletleri ise 1609'da Kutsal Roma İmparatoru'nun desteği ve Bavyera'nın önderliğinde birleştiler. Savaş, oluşan bu iki kamp arasında başladı. Bunun sonucu da, savaş karmaşık bir hal aldı. Savaş bir kere Katolik ve Protestanlar arasında bir Alman İç Savaşı, diğer taraftan da Kutsal Roma İmparatoru ile bağımsızlıklarını sağlamak için çabalayan üye devletleri arasında sürdürülen bir savaş niteliğini aldı. Ayrıca işin içine Fransa, Habsburglar, İspanya, Hollanda, Danimarka, İsveç ve Transilvanya'nın karışması, savaşın uluslararası bir nitelik almasını sağladı. Savaş Protestanlar'ın zaferi sonucu 1648 tarihli Westphalia (Vestefalya) barışı ile bitmiştir.Savaş sonunda, Avrupa güç dengesi tamamen değişmişti. İspanya Batı Avrupa'daki üstünlüğünü yitirmiş, Fransa Avrupa'da en güçlü hale gelmişti. İsveç, Baltık denizinde üstünlük sağlamış, Flemenk Cumhuriyeti bütün ülkeler tarafından bağımsız bir cumhuriyet olarak tanınmıştı. Kutsal Roma İmparatorluğu'na bağlı bütün devletler tam bağımsız hale gelmişlerdi. Kilisenin gücü sınırlandırılmış, Augsburg barışının hükümleri yinelenmiş ve Almanya'da Katolik, Protestanlık ve Calvinizm geçerli dinler haline gelmiştir. Artık Avrupa, kendi yasalarına göre davaranan, kendi ekonomik ve siyasal çıkarlarını izleyen, istediği tarafta yeralan, ittifaklar kuran ve bozan modern bağımsız devletlerden oluşacaktır. Bugün anladığımız anlamda devletlerin oluşturulduğu uluslararası sistem, Westphalia Barışı ile kurulmuştur.
Protestanlar haklarını savunmak için aralarında birlik kurup 1618 yılında Bohemya’da ayaklandılar. Katolik Alman devletleri Kutsal Roma-Germen imparatoru II. Ferdinand’ın liderliğinde birleştiler. Protestanlar ise dışardan destek sağlayabilmek amacıyla İngiltere, Hollanda, Fransa nezdinde girişimlerde bulundular. Öte yandan, Katolik Almanlar İspanyanın desteğine güveniyorlardı. Fransa Katolik olmasına karşın Habsburg hanedanıyla mücadele içinde olduğundan dolayı İsveç, Alman ve Hollanda Protestanlarıyla anlaşarak Kutsal Roma-Germen imparatoruna karşı savaş açtılar. Bunun ana nedeni, Fransız Kralı XIV. Louis’in amacının İspanya topraklarına veraset yoluyla sahip olarak Kutsal Roma-Germen topraklarında ilerlemeye devam etmek istemesiydi. Böylece, Fransa Avrupa kıtasına hakim olacak ve Amerika kıtasındaki sömürgelerin yeni efendisi bir deniz gücü olacaktı. Bunun içinde doğal olarak ilk önce Fransa’yı çevrelemiş olan Katolik İspanya ve Kutsal Roma-Germen İmparatorluklarıyla mücadele etmek zorunda olacaktı. Protestanların Katolikleri mağlup etmesiyle birlikte 1648 yılında Westphalia Barış Antlaşması imzalanarak Otuz Yıl Savaşları son bulmuştur. Buna göre:
1. Kutsal Roma-Germen İmparatoru Almanprenslerin dinsel-politik serbestliklerini tanıyacaktı 2. Almanya’da Katolikliğin yanında Protestanlık ve Kalvinizm geçerli mezhepler olacaktı. 3. Flemenk Cumhuriyeti bağımsız hale gelecekti.
Böylece, Uluslararası hukuk bakımından Kutsal Roma Germen imparatorluğunun parçalanmış ve Alman prenslerinin bağımsız hale gelmişlerdir. Böylece Avrupa kıtasında güç dengesi tamamen değişmiş oldu. İspanya Avrupa’daki üstünlüğünü kaybederken, Fransa en güçlü devlet haline gelmiş ve İsveç Baltık Denizi Bölgesinde hakimiyetini kurmuştur. Bununla beraber, daha önceki uluslararası toplantılar dinsel nitelikteyken, Westphalia devlet, savaş ve iktidar sorunlarının tartışıldığı laik bir konferans olmuş ve toplantılar sırasında Papalık temsilcisi dinlenilmediği gibi antlaşma metni Papaya imzalattırılmamıştır. Dolayısıyla, kilisenin politik gücü iyice sınırlandırılmış ve Avrupa kıtasında kendi kanunlarına göre davranan, kendi milli politik ve ekonomik menfaatlerini gözeten, ittifaklar kuran ve bozan modern bağımsız devletler oluşmuştur. Bugünkü anlamda devletlerin oluşturduğu uluslar arası sistem Wstphalia Antlaşmasının sonucudur.
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi