orman
1 . Ağaçlarla örtülü geniş alan:"Bitmez tükenmez bir orman, bir çalılık içinde gidiyorduk."- M. Ş. Esendal.
2 . Bu ağaçların bütünü.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
orman gibi , orman taşlamak
Orman Şekilleri
1. Tropik yağmur ormanı: Dünyanın en canlı, en kuvvetli ve yayılma kabiliyeti en yüksek olan orman tipidir. Orman ekosistemi bu tipte en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Yüksek sıcaklık ve rutubetin biraraya geldiği yörelerde yağmur ormanı teşekkül etmiştir. Yağış miktarı esas itibariyle 2000-4000 milimetre arasında değişmekle beraber bazı mıntıkalarda 10.000 milimetreye ulaşır. Ortalama yıllık sıcaklık 20-30°Carasında değişir. En soğuk ayda 18°C’nin altına düşmez. Mevsim değişmeleri olmadığından tropik yağmur ormanı ağaçlarında, ilkbahar ve sonbahar odunu meydana gelişi görülmez.Büyük çoğunluğu, daimi yeşil yapraklı ağaçlardan meydana gelen tropik yağmur ormanında ağaçların tepeleri zayıf, dallanma gevşek, gövde şekilleri düzensiz, ağaç kabukları parlaktır. Dallar üzerinde “epiphyt” denen eğrelti, orkide gibi konuk bitkiler, çeşitli sarılıcı ve tırmanıcı bitkiler, ormanın genel görünüşünde büyük rol oynarlar. Tırmanıcı palmiyeler 300 metreye kadar uzayabilirler. Tozlaşma, böcekler ve kelebekler yoluyla olur. Tropik yağmur ormanının bazı ağaçları gövde üzerinde de çiçeklenme yapabilirler. Olağanüstü istila edici bir kuvvete sahiptir. Tedbir alınmadığı taktirde yolları, telefon, telgraf vs. gibi yapıları kısa zamanda kullanılmaz hale getirir.
Endonezya Takım Adalarında, Hindistan’da, Kamerun sahilinde, Amazon mıntıkasında, Brezilya’nın doğu sahilinde, Karayip Denizi sahillerinde ve adalarında yayılış gösterir. Tropik yağmur ormanları; Mangrov tropik iğne yapraklı ormanlar ve bambus ormanları olmak üzere üç grupta toplanır.
Mangrov ormanları: Tropiklerde birçok deniz etekleri, kendine has tipik bir orman formasyonu taşırlar. Denizin ilerlemesi halinde (med), yaklaşık 10 ile 20 m arasında boy yapan ağaçların yalnız tepeleri suyun üzerinde kalır. Çekilmesi halinde (cezir) ise ağaç gövdeleri geniş nefes alma kökleri ile birlikte görülür. Tohumun çimlenmesi ve çimlenmeden sonra meydana gelen fidecikler, tohumlar henüz ağaçta iken gelişirler ve biraz büyüyünce çamur toprağa düşerek köklenirler. Mangrov ağaçlar daimi yeşil, derimsi yahut tüylü yapraklar taşırlar.
Tropik iğne yapraklı ormanlar: Güneydoğu Asya’da ve Merkezi Amerika’da, çeşitli çam türlerinin meydana getirdikleri geniş ormanlar, bilhassa dağlık yerlerin fakir topraklarında yaygındır. Ağaç türleri; Pinus caribaea, Pinus ınsularis, Pinus merkusii, Agathis araucaria, Callitris podocarpus’tur.
Bambus ormanları: Bambuslar, ormanda alt tabakanın bir kısmını meydana getirirler. Geniş yayılan rizomları sayesinde sürgün vererek çoğalırlar. Dünya üzerinde 60 cinsine dağılan yaklaşık 700 türü vardır. Boyları 0,15 m ile 30 m arasında değişir.
2. Yağmur yeşili yapraklı orman (kış ormanı): Tropik memleketlerin, yazları periyodik kurak ve çok sıcak, kışları yağmurlu iklim mıntıkalarında görülür. Bu orman şeklinin tipik özelliği, yaprak dökümünün sıcak ve kurak mevsime, esas ve jetasyon zamanında yapraklı durumla kışa rastlamasıdır. Kış ormanı sonbaharda yeşillenir ve ilkbaharda tekrar yaprağını döker. Ağaçların boyları kısa ve büyümeleri çok yavaştır.
Hindistan, Afrika ve Güney Amerika’nın geniş sahalarını kaplarlar. Maymun, ekmek ağacı ve şemsiye akasyaları bu ejetasyonun tipik ağaçlarıdır. Arka Hindistan ve Doğu Cava ormanlarının en değerli ağacı, yaprakları (30x50) cm büyüklüğünde olan Tectonia grandis diatidir.
3. Sert yapraklı orman: Sert yapraklı orman, yazları sıcak ve yağışça fakir, kışları ılıman, fakat yağışça zengin yörelerde yayılış gösterir. Daimi yeşil yapraklı olması, sert yapraklı ormana çok serin zamanlarda hatta kışın bile fotosentez imkanı verir. Bunun yanında yaz mevsiminin kuraklığı sebebiyle bilhassa kuru topraklarda büyümede bir nevi duraklama periyodu hasıl olur.
En tipik ağaç türleri; defne (Laurus nobilis), yabani zeytin (Olea europaea), mantar meşesi (Quercus suber), fıstık çamı, (Quercus ilex-Quercus coccifera-Eucalyptus-Cupressus semperviren-Pinus pinea), kızılçam, Pinus brutia), Halep çamı (Pinus halepensis)dır.
Sert yapraklı ormanın ana mıntıkaları, başta Akdeniz iklim rejyonu olmak üzere dar bir şerit halinde Kalifornia ve Şili’dir.
Maki dediğimiz bitki formasyonu da sert yapraklı orman şekli içinde yer alır. Boylu veya bodur çalı görünümündeki maki Akdeniz ve kısmen Karadeniz kıyılarında, denizle dağ etekleri arasında yaygındır. Bulunduğu araziyi örtmesi ve toprağı girift olarak kaplaması erozyonu önleme ve toprak koruması bakımından büyük değer taşır.
Makinin başlıca elemanları: Yabani zeytin, defne, mersin, kocayemiş, sandal, funda, sumak, filarya, sakız, zakkum, laden, katırtırnağı, ardıç, ılgın, harnuptur.
4. Yazın yeşil yapraklı orman (Yaz ormanı): Kuzey yarı kürenin belirli derecede serin kışlara sahip olan ve yazlarla kışlar arasında mevsim farkları gösteren enlemlerinde görülür. İnce ve yumuşak olan yaprakların sonbaharda dökülmesi kış soğuğundan ziyade, toprağın donması halinde hasıl olabilecek kuraklık tehlikesine karşı alınan bir tedbirdir.
Yaz ormanları bilhassa Orta Avrupa’da, yazları zengin yağışlı mıntıkalarda görülür. Türkiye’de, denizden yüksek olmayan yerlerde yaygındır.
Yazın yeşil yapraklı ormanın ana türleri; kayın (Fagus), meşe (Quercus), akçaağaç (Acer), ıhlamur (Tilia) karaağaç (Ulmus), gürgen (Carpinus), huş (Betula), kısmen de kestane(Castanea), ceviz (Juglans) ve caryadır.
5. İğne yapraklı orman: Yayılış sahası, Kuzey yarı kürenin kışları sert, düzenli kar ve don mevsimleri gösteren yüksek enlemleridir. Yaz, kış yeşil iğne şeklini almış olan asimilasyon organları, kısa ve jetasyon devresinde, sıcaktan maksimal derecede faydalanmayı mümkün kılar. İğne yapraklı ormanların çoğunda gövdeler devamlı, düz ve dalsızdır. Ağır olmayan gövde odunları, bıçkı kerestesi ve yapı ağacı olarak çok kıymetlidir. Bu orman tipi, Kuzey Avrupa ve Asya’dan Kuzey Amerika’nın kuzeyine kadar, 20 enlem genişliğindeki bir şerit halinde yayılış gösterir.
6. Galeri ormanları: Afrika, Güney Amerika ve İç Anadolu’nun yağmurca fakir, kurak mıntıkalarında nehirler boyunca, dar veya geniş şeritler halinde oldukça kuvvetli büyüyen ormanlar meydana gelir ki, bunlara galeri ormanları denir.
7. Bataklık ormanları: Tropik bölgelerin geniş, sürekli su altında kalan, bataklık bölgelerinde rastlanır. Florida’nın bataklık servisi ormanları bunlara misal teşkil eder.
Ormanların Faydaları
1. Maddi faydaları: Ormanların yapacak, yakacak ve tali ürünlerle sağladığı değerlerdir. Ormanın ilk bakıştaki faydası, ürünlerin çeşitli iş ve sanayi kollarında hammadde olarak kullanılması veya tüketimi şeklinde göze çarpmaktadır. İnşaatta, kimya ve diğer sanayi kuruluşlarında, madencilik, ulaştırma, bayındırlık gibi ekonomik faaliyetlerde odun hammaddesinin kullanış yerleri gün geçtikçe artmaktadır. Odun hammaddesinin bu derece önem kazanmasının sebebi, sahip olduğu teknolojik vasıflarından ve devamlı üreyebilen; iyi bakıldığı taktirde tükenmez bir kaynağı olmasından ileri gelmektedir.
Teknolojinin gelişmesi ve elektrik enerjisi, petrol, maden kömürü gibi çeşitli enerji maddelerinin bulunmuş olmasına rağmen odun, yakacak maddesi olarak önemini sürdürmektedir. Dünya odun üretiminin hemen hemen % 50’si yakacak olarak kullanılmakta ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde bu oran % 80’e varmaktadır.
Ormandan elde edilen tali ürünler, parfümeri, boya, ilaç, dericilik, tecrit malzemesi gibi endüstri kuruluşlarının ham maddesini meydana getirmektedir.
Türkiye’de üretilen orman tali ürünlerinin başlıcaları; reçine, sığla yağı, palamut, mazı, defne yaprağı, çamfıstığı, sumak, kestane, ıhlamur çiçeği, mahlep, meyan kökü ve keçiboynuzu vb.dir.
2. Kollektif faydaları: Ormanın bu yöndeki hizmetleri, maddi faydaları ile ölçülemiyecek kadar fazladır. Bulundukları muhit iklimini, kara iklim tipinden ılıman iklim tipine yöneltirler. Bu sayede don, kuraklık, aşırı sıcaklık, fırtına gibi zararları önlemek ve azaltmak suretiyle faydalı olurlar. Ormanın etkisi altında kalan sahaların nisbi rutubeti fazla olduğu gibi, akarsu ve kaynakların verimi, düzenli ve devamlıdır.
Ormanların tarımı, hayvancılığı, bayındırlık tesislerini koruması; karada ve deniz kıyılarında kumulların teşekkülüne engel olması; bataklıkları kurutmak, havaya saf oksijen vermek, gürültüyü ve hava kirliliğini önlemek suretiyle insan sağlığına yardım etmesi; harp zamanlarında silahlı kuvvetlere gizlenme kolaylığı sağlamakla büyük ölçüde işe yaraması; çeşitli av hayvanlarını barındırıp beslemekle yurdun tabii varlığını ve güzelliğini zenginleştirmesi gibi hususlar kollektif hizmetlerinin başlıcalarını teşkil eder.
Ormanları Koruma
Koruma hizmetleri genel olarak;
a) Kaçakçılık, usulsüz kesim, tarla açma ve yerleşmelerle, düzensiz otlatma ile mücadele,
b) Orman yangınları ile mücadele,
c) Orman böcekleri ve hastalıkları ile mücadele,
d) Rüzgar, fırtına gibi zararlılarla mücadele konularını içine almaktadır.
Ormanların bütünlüğünü muhafaza etmek ve devamlılığını sağlamak suretiyle halkın orman ürünlerine olan ihtiyaçlarını giderecek ve devamlılık prensibine uygun şekilde ekonomik esaslar dahilinde işletilmesi, herşeyden önce koruma hizmetlerinin aksatılmadan yürütülmesine bağlıdır.
Ormancılık çalışmaları içinde mühim bir yer işgal eden koruma hizmetleri, son zamanlarda gelişen ormancılık tekniğine paralel olarak büyük ilerlemeler kaydetmiş bulunmaktadır. Özellikle orman yangınları ve böcek zararlıları ile mücadelede yeni teknik ve usullerin uygulanması sonucu bu zararlıların etkileri azaltılabilmiştir.
Orman yangınları: Orman yangını, çevresi açık olması sebebiyle serbest yayılma eğiliminde olan ve ormandaki yanıcı maddeleri (ot, çalı, kütük, yaprak ile belirli oranda canlı ağaçları) yakan bir yangındır. Çevresi sınırlanmamış bir kamp ateşinin, yanıcı madde yığınının veya kuru tek bir ağacın yanması orman yangını olarak nitelendirilmez.
Ormanı tahrip eden en önemli faktörlerden olan yangınların ana sebebi yıldırım ve insandır. Türkiye’nin iklim şartlarına göre yıldırımlar yağışlı havalarda meydana gelmektedir. Bunun sonucu olarak yurdumuzda çıkan orman yangınlarında yıldırımın oranı çok düşüktür. Yıldırımdan çıkan ve sayıları çok az olan yangınlar hariç tutulacak olursa, yangınların asıl sebebinin insan olduğu görülür.
İnsanların sebep oldukları orman yangınları; dikkatsizlik, ihmal, kasıt, orman içinde veya kenarında bulunan çeşitli endüstri kuruluşları ile lokomotiflerin bacalarından çıkan kıvılcımlar sonucu ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de 1981-1988 yılları arasında 86.400 hektar orman yanarak 2.231.565 m3 endüstriyel odun ve 9.630.421 kental yakacak odun kül olmuştur. 1937 yılından sonra şu iki büyük yangın kayıtlara geçmiştir.
Dursunbey orman yangını: 1945 yılında çıkmış, sekiz gün devam etmiş, 12.600 hektar alan yanmış ve zarar gören orman servetinin de 1 milyon m3 olduğu tahmin edilmiştir.
Marmaris orman yangını: 1979 yılında çıkmış ve 11 gün sürmüş, 13.844 hektar orman alanı yanmıştır. Bu yangında zarar. 315.000 m3 kerestelik orman ağacı ve 98.000 ster yakacak odundur.
Dünyada ve Türkiye’de Orman Varlığı
Dünya yüzeyinin % 32’si ormanlarla kaplıdır. Dünya orman arazisi 4.126.000.000 hektar olup, bunun 3.792.176.000 hektarında orman bulunmaktadır. Bu ormanların hemen hemen % 66’sı bakir orman karakterindedir. Dünya ormanlarının 1.216.000.000 hektarı iğneli, 2.488.000.000 hektarı ise yapraklı ormanlardır. Yılda 1.900 milyar m3 üretim yapılmakta, bunun 1.021 milyar metreküpünü endüstri ve 879 milyon metreküpünü yakacak odun teşkil etmektedir.
Türkiye’de toplam orman alanı yaklaşık 20.199.296 hektardır. Ülke genel alanına oranı % 26,12, kişi başına düşen orman alanı 0,44 hektar kadardır.
Toplam orman alanının 8.856.457 hektarı normal verimli vasıfta olup, halihazırda üretim bu ormanlarımızdan yapılmaktadır. Geri kalan% 46 oranındaki bozuk verimsiz orman alanlarının ağaçlandırılarak verimli hale getirilmesi gerekmektedir.
Türkiye’de ormancılık çalışmaları, Orman ve Köyişleri Bakanlığı bünyesinde Orman Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Mülkiyet Durumuna Göre Türkiye Ormanları
HektarOranı (%)
Devlet Ormanı20.180.74899.01
Özel Orman18.5480,09
Türkiye ormanları, coğrafi mevkii ve morfolojik yapının etkisiyle, kısmen veya tamamen birbirlerinden ayrı özellikler taşıyan yedi coğrafi bölgeye yayılmış bulunmaktadır.
Karadeniz bölgesi ormanları: Doğu Karadeniz ormanlarının en karakteristik ağaç türü, doğu ladini ve Karadeniz köknarıdır. Bölgenin diğer ağaç türleri; çam, kayın, meşe, gürgen ve kızılağaçtır. İbrelilerle yapraklıların katılma oranı, hemen hemen birbirine eşittir. Batı Karadeniz’de yapraklıların katılma oranı daha fazla olup, yapraklılardan, kayın meşe, gürgen, kestane ıhlamır ve dişbudak; ibrelilerden, çam ve köknar bu bölgenin en önemli ağaçlarıdır.
Karadeniz Bölgesi ormanlarının % 64,1’i koru, % 35,9’u baltalıktır.
Marmara bölgesi ormanları: Bu bölgenin belli başlı ağaçları, yapraklılardan en fazla meşe, kayın, ikinci derecede kestane, gürgen, akçaağaç; ibrelilerden çam, köknar ve ardıç olup, yapraklıların katılma payı ibrelilerden fazladır.
Bölge ormanlarının % 47,1’i koru, % 52,9’u baltalıktır.
Ege bölgesi ormanları: Bölgenin hakim ağacı çamdır. Yapraklılardan en fazla meşe türleri, az miktarda da kayın, kestane ve diğer türler bulunmaktadır. Fıstık çamı ve palamut meşesi bölgenin karakteristik ağaçlarıdır. Fıstık çamının fıstığından, palamut meşesinin palamutlarından faydalanılmaktadır. Yapraklılardan sığla ağacı bu bölge için ayrı bir önem taşımakta, verdiği sığla yağı ile de yurdumuz için monopol (tekel) bir durum arzetmektedir. Bölge ormanlarının beşte biri maki ile kaplıdır. Ormanların % 55,2’si koru, % 44,8’i baltalıktır.
Akdeniz bölgesi ormanları: Büyük çoğunluğu ibreli ormanlardır. İbrelilerden, kızılçam, halepçamı, karaçam, sedir, köknar, ardıç; yapraklılardan meşe türleri başta olmak üzere az miktarda kavak, kayın, kayacık, kızılağaç bulunmaktadır. Ormanların % 73,4’ü koru, % 26,6’sı baltalıktır. Maki florası ile kaplı alan, ormanlık sahanın % 15’ini teşkil eder.
Doğu Anadolu bölgesi ormanları: Bölgede yapraklı ormanlar çoğunluktadır. Daha çok meşe türleri yaygındır. Az miktarda kavak ve huş bulunmakta; ibrelilerden sarıçam ve ardıca rastlanmaktadır. Bölge ormanlarının % 20,3’ü koru, % 79,7’si baltalıktır.
İç Anadolu bölgesi ormanları: Yapraklı ormanlar, bozuk meşe baltalıkları şeklindedir. İbreli ağaç türlerinden çam ve ardıç bu bölgenin hakim ağaçlarındandır. Yapraklıların katılma payı ibrelilerden fazladır. İç Anadolu bölgesi ormanlarının % 45,4’ü koru, % 54,6’sı baltalıktır.
Güneydoğu Anadolu bölgesi ormanları: Bölge ormanlarının hemen hemen hepsi yapraklı ormanlardır. Meşe türleri yaygın haldedir. İbrelilerden, lokal olarak kızılçam ve ardıç bulunur. Ülkemiz ormanlarının % 3,37’si bu bölgededir.
Türkiye’nin orman alanı, ülke alanının % 26,12’si kadardır.ÊBu oran eski Sovyet cumhuriyetleri hariç Avrupa kıt’asında % 29,3, eski Sovyet cumhuriyetlerinde % 34,4, Kuzey Amerika’da % 38,0, Güney Amerika’da % 47.1, Orta Amerika’da % 26.1, Afrika’da % 18.5’tir. Dünya kara alanının % 29.1’ini ormanlar kaplamaktadır. Avusturya’nın % 38,2’si, Bulgaristan’ın % 28.4’ü, Finlandiya’nın % 69.3’ü, Fransa’nın % 20’si, Yunanistan’ın % 16’sı ormanlık alanla kaplıdır. Türkiye orman alanı oranı; Dünya ve Avrupa ortalamasının altında, Asya ve Afrika ortalamasının üstündedir.
Türkiye’de Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mer’a Islahı Faaliyetleri
1993-1994 Yılları İtibariyle Orman Ürünleri Üretim Miktarları
19931994 (Tahmini)
(bin m3)(bin m3)
Endüstriyel Odun9.47011.584
Tomruk4.9406.050
Tel Direği150145
Maden Direği450543
Kağıt Odunu1.4501.870
Lit+Yonga Odunu1.6802.000
Diğer Sanayi Odunu800976
Yakacak Odun20.50022.000
Islah faaliyetleri: Tabii servetlerimizin başında yer alan ormanlarımız, yüzyıllardan beri devam eden düzensiz faydalanmalar yüzünden yer yer ya tamamen yok olmuş veya önemli bir kısmı verimlerini kaybetmiş ve bunların sonucu olarak da toprak, su ve bitki arasındaki tabii denge bozularak en verimli topraklar, su ve rüzgar erozyonu neticesinde denizlere akıp gitmiştir.
Günümüzde varlığını, hissettiren, önümüzdeki yıllarda nüfus artışı ve ekonomik gelişmelere paralel olarak büyüyeceği tahmin edilen orman ürünleri arz açığının kapatılabilmesi için, verimsiz ormanların ağaçlandırma ve imar-ihya çalışmaları ile verimli hale getirilmesi gerekmektedir.
Tamamlanmış proje çalışmalarına göre verimsiz orman alanlarının 5.349.617 hektarında ağaçlandırma, 265.362 hektarında erozyon kontrolu, 1.073.218 hektarında mer’a ıslahı yapılabileceği ortaya çıkmıştır.
Orman Genel Müdürlüğü: 1869 tarihinde Orman Umumi Müdürlüğü olarak kurulmuş, 1937 yılında çıkarılan 3204 sayılı kuruluş kanunuyla Orman Genel Müdürlüğü adını almıştır. Kuruluşun statüsü 31 Ekim 1985 yılında çıkarılan 3284 sayılı kanunla bugünkü durumunu almıştır. 1983 yılında ise Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığına bağlanmış ve 8.6.1984 tarih ve 236 sayılı kanun hükmünde kararname ile kuruluş görevleri yeniden belirlenmiş daha sonra da sadece Orman Bakanlığına bağlanmış bulunmaktadır (1994).
Görevleri;
Ormanların korunması ve kadastrosunun yapılması,
Devlet ormanlarının devamlılığını sağlayacak şekilde, sosyal ekonomik ve teknik icaplara göre endüstriyel ve yakacak odun ihtiyacını temin etmek,
Orman sahalarının genişletilmesi,
Mevcut ormanların gençleştirilmesi ve geliştirilmesi ile verimliliğinin arttırılması,
Ormanların doğal afet ve yangınlara karşı korunması için gerekli tedbirleri almak, ormanları imar ve ıslah etmek, bozuk nitelikli orman alanlarında vasfına uygun olarak ağaçlandırma yapmaktır.
Milli park, tabiat parkları ve orman içi dinlenme yerlerinin ayrılması ve işletilmesiyle av ve yaban hayvanı kaynaklarının korunması ve değerlendirilmesi... vb.’dir.
Orman Genel Müdürlüğünün hizmet birimleri şunlardır: 1)Orman koruma ve yangınla mücadele dairesi başkanlığı; 2) Kadostro ve mülkiyet dairesi başkanlığı; 3) İşletme ve pazarlama dairesi başkanlığı; 4) orman idaresi ve planlama dairesi başkanlığı; 5) İnşaat ve ikmal dairesi başkanlığı.
Genel Müdürlük taşradaki işlerini; bölge müdürlükleri, müdürlük ve şefliklerle yürütürler. Bölge müdürlük sayıları 29, bu müdürlüklere bağlı orman işletme müdürlüklerinin sayısı 243, orman işletme şefliklerinin sayısı ise 1194’tür (1994).
