nedim
Osmanlıca nedim kelimesinin Türkçe karşılığı.(C.: Nedmân - Nüdemâ) Sohbet arkadaşı, meclis arkadaşı. * Tatlı konuşan. Güzel hikâye anlatan. * Büyük kişileri hikâye ve fıkralarıyla eğlendiren.
Eski şiirimize yeni bir ruh ve yeni bir söyleyiş getirme başarısını göstermiş olan Nedim bu dünyaya ve hayata son derece bağlı olması nedeniyle şiirlerinde yaşadıklarını ve günlük aşk izlenimlerini yansıtmış, kendisini divan şiirinin soyut dünyasından kurtararak sürekli gerçeğe bakmıştır. Şiiri hiçbir zaman hüner ve marifet gösterme, kelime oyunu biçiminde görmemiş, yapmacıklı ve soğuk anlatım biçimlerinden kaçmış, az, içten, nitelikli ürünler vermeye özen göstermiştir.
Nedim, divan edebiyatında çığır açmış bir şairdir. O devrin şairleri onu pek az anlamış, gerçek değerini ölümünden sonra takdir etmişlerdir. Kendisinden sonra gelenler etkisinden kurtulamamıştır. Nedim gerçek yaşamın sesini duyurmuş, yaşadığı devri, Türkçe’nin doğal ve yetkin nazım dilini etkisiz biçimde yansıtmıştır.
Nedim’in başlıca özelliklerinden biri de İstanbul şivesini kullanmış olmasıdır. Daha önceki yüzyıllarda, Divan şiirinin ortak söylenişi dışında , Baki, Şeyhülislam Yahya, Naili vb. gibi bazı şairler tarafından zaman zaman kullanıldığını gördüğümüz İstanbul şivesi XVIII. yüzyılda doğal bir akım halini almış ve Nedim bu akımın bilinçli ve en büyük temsilcisi olarak kabul edilmiştir.
NEDİM’İN ŞİİRLERİNDE SEVGİLİYİ BENZETTİĞİ UNSURLAR
Bir güzelin boyu için;
Nazı ab etmiş de bir fevvare resm etmiş hayal
İşte ol sudur atılmış kametin olmuş senin
İnceliği için;
Haddeden geçmiş nezaket yal ü bal olmuş sana
Kokusu ve nazı için;
Buy-i gül taktir olunmuş nazın işlenmiş ucu
Biri olmuş hoy birisi dest-mal olmuş sana
“Hurşid pençesin mi takınmış cebine
Ol zülf-i zerden dökülen tarler midir”Beytinde sarı saçlı bir güzelden;
“Değil çeşm-i kebud ol ebruvanın zir-i takında
İki avare kumridir ki gelmiş aşiyan tutmuş”
“Zülf ü külahı verdi halel Mağrib ü Fes’e
Çeşm-i kebudu saldı akın mülk-i Çerkes’e”
Beyitlerinde mavi gözlü bir dilberden;
“Şive-i güftarı hemşiren mi öğretti sana
Her sözün şirin-zebanım canıma can oldu hep”Beytinde hemşiresi gibi konuşan bir güzelden bahseder. Bir gün
“Sinemi deldi bugün afet-i çar-pareli
Gül yanaklı gülgüli kerrakeli mor harelişarkısında tarif ettiği bir güzele tutulur. Bir başka gün
“Dili naks-aver eder sabr edemem ma-hasali
Yüreğim oynadı gördükte o çengi güzeli
Al eteklik olalı cüy-i murad üzre habab
Ber-heva etti dili nağme-i der ten Yalelibeytinde söylediği bir çengi güzelin raksı yüreğini oynatır.
Ey kaşı yay yüzün beri dönmez misin dahi
Ey gurre-i ümid görünmez misin dahiBeytinde yay kaşlı sevgilinin yüzünü ondan sakladığından şikayetçi.
Sinede evvel ne muhrik arzular var idi
Lebde ser-keş ahlar ateşli hular var idi
Böyle bi-halet değildi gördüğüm sahra-yi aşk
Anda mecnun bidler divane cular var idi
Ben bugün bir nev-bahar-ı hüsn ü an seyr eyledim
Tarf-ı destarında sünbül gibi mular var idi
...Gazelinde sevgiliyi bir güzellik ilkbaharına benzetiyor. Sevgilinin saçlarına sümbül diyor.
Bus-i la’lin şöle sir-ab-ı zülal eyler beni
Kim gören ab-ı hayat içmiş hayal eder beniBeytinde sevgilinin onun ömrünü uzattığını, sevgiliyi öptüğünde hayat suyu içmiş gibi olduğunu söylüyor.
Mest-i nazım kim büyüttü böyle bi-perva seni
Kim yetiştirdi bu güne servden bala seniBeytinde sevgiliyi bir naz sarhoşuna benzetiyor. Sevgilinin boyu için de selviye benzetiyor.
Sandım olmuş ceste ber fevvare-i ab-ı hayat
Böyle gösterdi bana ol kadd-i müstesna seniBeytinde boyundan dolayı sevgiliyi hayat suyu saçıyormuş, ömrü uzatıyormuş gibi görüyor.
Sen gülersin gül gibi ben bülbül-i nalanınım
Mest-i medhuş-i temaşa-yi leb-i handanınam
“Bana kul olsun” deyü hacetne ferman etmeğe
Ben senin çoktan efendim bende-i fermanınam
Har isem de gülşen-i hüsnünde harım ben hele
Hak isem de bari hak-i rah-ı müşk-efşanınam
Olsam üftade gubar-asa yine pest olmasam
Çünki ey sevr-i bülend üftade-i damarınınam
Laleler sagarların pür kılmak ister sakiya
Ben dahi muhtac-ı lutf u talib-i ihsanınam
Sen demişsin kim “kimin hayranıdır bilmem Nedim”
Nazenimin pek bilirsin kim senin hayranınam
Nedim bu gazelinde sevgilinin gülüşünü güle kendini ise inleyen bülbüle benzetiyor. Sevgilinin gülen dudaklarının sarhoşu olduğunu söylüyor.Sevgiliye kul olduğunu bunu ferman etmesine gerek olmadığını, diken ise güzelliğinin gül bahçesinde diken olduğunu toprak ise misk saçan yolunun toprağı olduğunu söylüyor. 4. beyitte kendisini toza sevgiliyi selvi ağacına benzetiyor. Son beyitte nazlı sevgilisinin hayranı olduğunu belirtiyor.