ikonuna tıklayınız.
Mozambik
Türkçe Mozambik kelimesinin İngilizce karşılığı.Mozambique; Mozambican, Mozambiquean
Tarihi
Portekiz, 15. yüzyıl sonlarında Hint Okyanusuna açıldığında, ticaretin kontrolü Arapların elindeydi. Doğu Afrika’da Portekiz’in hedefi, Araplardan kıyı limanlarını elde ederek, altın ve gümüş madenlerini eline geçirmekti.Mozambik 1520’lere doğru Portekiz’in eline geçti. Portekiz her sene buradan tonlarca fildişi satın alıp götürdü. Güney Amerika’daki kolonisi Brezilya’nın işçi ihtiyacını karşılamak için köle ticaretini başlattı. Bununla beraber doğu kesimin çoğu İngiltere ve Hollanda’nın eline geçince, Mozambik’in limanlarındaki ticaret aniden düştü. Böylece Mozambik 200 yıl süren gerileme dönemine girdi.
Ülkenin şimdiki sınırları 1884-1885 Berlin Konferansında tesbit edildi. Avrupalı güçler Afrika’yı sömürge olarak paylaştığında, Mozambik, Portekiz tarafından denizaşırı bir eyalet olarak kabul ediliyordu. Ülke Lizbon’dan tayin edilen bir genel Vali tarafından yönetiliyordu. 1961 yılında Tanganyika’nın (sonra bu devlet Zengibar ile birleşerek Tanzanya’nın bir parçasını meydana getirmiştir), bağımsızlığını kazanmasından sonra Mozambik’in bağımsızlığını hedef alan milliyetçi bir hareket başladı. 1962’de dağınık gruplar Frente de Libertacao de Mozambique (Frelimo) veyaMozambik Hürriyet Cephesi adı altında birleştiler. Frelimo büyük ölçüde dış destek sağladı. Bilhassa silahlar ve diğer askeri techizat Doğu Avrupa’dan ve komünist Çin’den, mali yardım ise Afrika Birliği Teşkilatından geldi.
Gerillalar 25 Eylül 1964’te Tanzanya sınırından Mozambik’e girip Portekiz askeri tesislerine saldırınca isyan hareketi başlamış oldu. Uzun süre devam eden mücadele sonrasında 1974 başlarında Portekiz’deki yeni ihtilal hükumeti Afrika’daki sömürgelerine bağımsızlık verme niyetini açıkladı. Böylece 25 Haziran 1975’te 470 yıl devam eden sömürge idaresi ve 10 yıllık gerilla savaşı sona erdi. Frelimo’nun siyasi kontrolünde Mozambik Halk Cumhuriyeti kuruldu. Günümüzde hala Marksist-Leninist bir idare ile yönetilmektedir.
Fiziki Yapı
Mozambik’in bütün nehirleri Hint Okyanusuna dökülmekte olup, ülkede yoğun bir ağ meydana getirir. Kuzeyden güneye büyük nehirler Ruvuma, Ligonha, Lurio, Zambezi ve Limpopo’dur. Yağış miktarı değişiklikleri, nehirlerin akışını düzensiz hale getirir. Dolayısıyla düzenli olarak nehirlerde ulaşım yapılması mümkün olmaz.
İklimi
Mozambik’te tropikal iklim hüküm sürer. Yılda, bir kurak ve bir yağışlı mevsim olmak üzere iki mevsim vardır. Hemen hemen yıllık yağışın hepsi, ekimden marta kadar devam eden yağışlı mevsimde görülür. Bu dönemde yağmur getiren kuzeydoğu muson rüzgarları ile değişen sıcaklıklar yüksektir. Kıyıda sıcaklık, yağışlı mevsimde % 80 civarında nisbi bir nemlilikle, 27°C ila 29°C arasında değişir.Yağış miktarı Quelimane veBeira arasındaki merkezi kıyıda oldukça fazla olup, yılda ortalama 760 mm’dir. Kıyıdan içeriye uzanan ovanın bu kısmında yağış ve nem azalır. Fakat iç kesimdeki yaylada tekrar yükselir. Mozambik’te en yüksek yıllık yağış miktarı 1650 mm ile kuzey dağlarında ve Rodezya sınırı boyunca vuku bulur. İç kesimin iki büyük kısmı oldukça kuraktır. Bunlar yılda 300 mm yağış alan Gaza’nın güneybatı eyaleti ve Tete etrafındaki Zambezi Vadisidir.
Hafif kurak mevsim, nisan ayından eylüle kadar devam eder. Bu dönemde, ekvatordan güneye doğru akan Mozambik sıcak su akıntısı, kıyıya 19°C’lik sıcaklık ortalaması kazandırır.
Tabii Kaynakları
Kıyıdan itibaren kuzeyde ve güneyde, iç kesimde yabani mahuncevizi ağaçları bulunur. Kıyı hattı boyunca, bilhassa nehir yolları dışında, mangrar (tropik deniz sahillerinde bataklıklarda mevcut olan karakteristik bir bitki) bataklıkları ve hindistancevizi ile hurma ağaçları mevcuttur. Diğer ağaçlar sedir, abanoz, demirağacı ve sandal ağacıdır. Nehir kıyılarında bamba ve mızrakotu, ormanlarda kauçuk asmaları yetişir.Mozambik’te çok çeşitli hayvanlara rastlamak mümkündür. Zebra ve ceylanların çoğu türleri, manda, aslan ve leoparlar ülkenin her tarafında bulunur. Timsah ve suaygırları nehirlerde ve göllerde mevcuttur. Kuzey ve kuzeydoğuda gergedanlar, Güney Afrika sınırında zürafalar bulunur.
Ülkenin yeraltı zenginlikleri maden kömürü ve boksitten ibarettir.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Ülkenin nüfusu 20 milyon civarındadır. Mozambik nüfusunun % 98’den fazlasını Afrikalılar meydana getirir. Kalanı Avrupalılar, Hintliler, Doğu Asyalılar ve melezlerden (Afrikalı-Avrupalı karışımı) ibarettir. Nüfusun % 90’ı tarım işçisidir. Hintliler ve Doğu Asyalılar önceden beri ticaretle meşgul olurlar. 1974’lerde 120.000 Portekizlinin göçü, ülkeyi, modern ekonominin iyi işlemesi için gerekli eğitimli personelden mahrum bırakmıştır.Mozambik’le Afrikalı toplumlar ve komşu devletlerdeki kabileler arasında büyük bir benzerlik vardır. Hepsi Bantu dillerini konuşur. En çok kullanılan diller güneyde Thonga, Zambezi Vadisinde Nyanja, kuzeyde Maksa ve Yao, kuzeydoğuda ve kıyıda Swahili’dir. Resmi dil Portekizcedir.
Zambezi Nehrinin kuzeyinde Moravi, Yao, Makoe ve Lomue kabileleri bulunur. Güney Mozambik’te ise Shona, Thoaga, Chopi ve Ngoni kabileleri vardır.
Nüfusun % 58’i putperest olup, kalanını Müslümanlar ve Hıristiyanlar meydana getirir.
Bütün eğitim kuruluşları devletin elindedir. Okullarda ülkenin tek partisi olan Frelimo’nun ideolojisi öğretilmektedir. Okuma-yazma oranı % 15 civarındadır.
Siyasi Hayat
Ülkenin siyasi hayatına marksist bir parti olan Frelimo hakimdir. Anayasa, bütün hükumet kuruluşlarının Frelimo’ya tabi olduğunu belirtir. Bunun başkanı otomatik olarak cumhurbaşkanıdır. Halk Meclisi, Frelimo’nun merkezi ve yürütme komitelerinden ve kabinedeki yardımcı bakanlardan ve eyalet yöneticilerinden meydana gelir. İlave olarak Frelimo her eyaletten iki temsilci ve ordudan üyeler seçer. Merkezi Komite de nüfusun büyük çoğunluğunu temsil etmek üzere 10 vatandaş seçer. Mozambik en çok Tanzanya ile sıkı siyasi bağlar kurmuştur.Ekonomi
Mozambik ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanır. İşlemeye elverişli toprakların % 5’i ekilidir. Mahuncevizi, şeker ve pamuk başlıca ihraç ürünleridir. Ayrıca, çay; kurutulmuş hindistancevizi içi ve sisal de (bir çeşit elyaf) önemlidir. Bu altı mahsul Mozambik ihracatının % 60’ını teşkil eder. Büyük hindistancevizi, pirinç, buğday, mısır, yerfıstığı ve muz esas itibariyle iç tüketimde kullanılmak üzere yetiştirilir. Mozambik, dünyanın en çok mahuncevizi üreten ülkelerinden biridir. Bunun en büyük müşterisi Hindistan ve ABD’dir.Sanayi ürünleri her ne kadar milli gelirin % 10’unu meydana getiriyorsa da, 1960’tan beri arttırılmaktadır. Sanayi esas itibariyle şeker, hindistancevizi, buğday ve pamuk gibi temel ürünlerin işlemesine tahsis edilmiştir. Çimento ve sun’i gübre fabrikaları iç ihtiyaçları karşılar. Komşu ülkelere ihraç için; demiryolu, araba ve makinaları imal eder. Başşehir Maputo’daki bir petrol rafinerisi, Güney Afrika Cumhuriyetine ve Swaziland’a petrol ihraç etmektedir.
Zembezi Nehri üzerindeki Cabora Bassa Barajı Afrika’nın en büyük hidroelektrik projesidir. 1969’da yapımına başlanan baraj 1974’de tamamlanarak bir milyar dolara mal olmuştur. Üretilen elektriğin çoğu, Güney Afrika’ya satılmaktadır.
Ülkenin demiryolu şebekesi, öncelikle kıyı ile iç kesim arasında yük taşımaya tahsis edilmiştir. Ana limanların herbiri (Maputo, Beria ve Nacola) komşu ülkelere uzanan demiryollarının uç noktasıdır. Esas itibarıyla bu yollarda yapılan transit ticaret, Mozambik döviz gelirlerinin % 30’unu sağlar. Ülkeyi kaplayan demiryolu ağı, Mozambik’i iyi karayollarından mahrum bırakmıştır. Yolların yaklaşık % 10’u asfalttır. Bütün ana yollar, iç kesimi limanlara bağlar ve Beira-Maputo karayolu hariç pek az iyi tali yol vardır.
Su ve Enerji
Ülkede 60’ın üzerinde ırmak vardır. Bu ırmakların debisi yüksektir. Zambezi 8 ülkeden geçen ve dünyadaki önemli ırmaklardan biridir. Dünyanın en büyük barajlarindan biri olan Cahora Bass ta Zambezi Nehri üzerindedir. Ülkenin 13%’ü ırmak ve göllerle kaplıdır.Ülkede elektrik enerjisi sıkıntısı yoktur. Ancak iç kesimlere yetersiz alt yapıdan dolayı tam ulaşmamıştır.
Din
Roman Katolik Kilisesi’nin kurduğu başlıca 20 başpsikoposluk bölgesi mevcuttur (Beira, Chimoio, Gurue, Inhambane, Lichinga, Nampula, Pemba, Qeulimane, Tete ve Xai-Xai; ayrıca Maputo ve Nampula Başpsikoposluğun ana yönetim bölgesidir).Müslümanlar özellikle, kuzey bölgelerinde meskundur. Çeşitli tarikat ve cemaatler olarak organize olmuşlardır (özellikle Kadiri ve Şadhili kolları olarak). Bunun yanında bazı diğer büyük islami kurumlar şunlardır: Reformcu olan Mozambik İslam Konseyi (Conselho Islamico de Moçambique) ve Sufilik yanlısı Mozambik İslam kongresi ve Müslüman Komitesi (Comunidade Muçulmana). (Congresso Islamico de Moçambique).Aynı zamanda İsmaililer, Şialar ve Hint-Pakistan kökenli islami kurumlarda önemli kurumlardandır.[1]
Nüfus ve Dil Yapısı
Nüfus: 19,371,057 (Temmuz 2001 verileri),Nüfus artış oranı: %1.3 (2001 verileri),
Mülteci oranı: 0 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini),
Bebek ölüm oranı: 139.2 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini),
Ortalama hayat süresi: Toplam nüfus: 36.45 yıl, erkeklerde: 37.25 yıl, kadınlarda: 35.62 yıl (2001 verileri),
Ortalama çocuk sayısı: 4.82 çocuk/1 kadın (2001 tahmini),
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %13.22 (1999 verileri),
HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 1.2 milyon(1999 verileri),
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 98,000 (1999 verileri),
Ulus: Mozambikli,
Nüfusun etnik dağılımı: Yerel kabile grupları %99.66 (Shangaan, Chokwe, Manyika, Sena, Makua ve diğerleri), Avrupalılar %0.06, Avrupa-Afrikalı karışımı %0.2, Hintliler %0.08,
Diller: Portekizce (resmi),yaklaşık 26 yerel dil ve lehçeler (Xangana, Ronga,Macua,Cisene vs.)Güney Afrika ve komşu ülkelerin resmi dillerinin İngilizce olması ve o devletlerle olan ticari ve sosyal ilişkiler sebebiyle İngilizce geçerli bir dildir.
Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler, toplam nüfusta: %42.3, erkekler: %58.4, kadınlar: %27 (1998 verileri)
Eğitim
Okuma-yazma oranı oldukça düşük olan ülkede yeni yeni okullar açılmaktadır. Başkent Maputo’da özel okul olarak Güney Afrika, Portekiz, Amerika, Filipin, Fransız, İtalyan ve Aga Khan okulları gibi 65 civarında özel okul vardır. Türk iş adamları ve eğitim gönüllüleri tarafından açılan Uluslararasi Söğüt Koleji (Willow International School) de ülke'nin eğitimine katkı sağlamaktadır. 2003 yılında eğitime başlayan Willow, 2008 yılında ikinci binasıyla ilköğretim ve ortaöğretim olmak uzere iki okul binasında hizmet vermektedir. Eğitim dili İngilizce olan bu okul, Portekizce ve Türkçe öğretimiyle de ülkenin üç dilde eğitim veren tek okuludur. Amerika, Romanya ve Polonya'daki proje olimpiyatlarında aldığı madalyalarla, ülke çapında her yıl düzenlenen Bilgisayar Olimpiyatlarında ilk üç dereceyi elde etmiştir.İkisi devlet üniversitesi olmak üzere (Universidade Eduardo Mondlane (UEM)[2], Universidade pedagogica [3]) toplam 7 universite ve meslek yüksek okulu bulunmaktadır.Ülkenin en büyük üniversitesi olan Universidade Eduardo Mondlane (UEM) Mühendislik, Tıp, Hukuk, Eğitim, Ekonomi, Uluslararasi İlişkiler gibi bölümlerde öğretim yapmaktadır. Universidade Pedagogica ise daha çok pedagoji alanlarında öğretim yapmaktadır.
Turizm
Mozambik, turizm açısından potansiyeli yüksek olan bir ülkedir. Ülkenin kuzey güney doğrultusunda uzanan Hint okyanusu kıyısındaki yaklaşık 2500 kilometre uzunluğundaki sahil şeridi her yönüyle turistler için fırsatlar sunmaktadır.Temiz denizi ve uluslararası alanda ün yapmış dalış noktaları deniz turizmi sevenleri bu ülkeye çekmektedir. Başkent 'Maputo'da' 5 yıldızlı otel sayısı dörttür. 4 yıldızlı oteller de vardır. Med-cezir'in en güzel izlenebilen yerlerden biri Maputo'da 'Costa Do Sol' (Güneş Sırtı) mevkiindedir.
Ulaşım
Demiryolları: 3,131 km (1994) Karayolları: 30,400 km (1996) Su yolları: 3,750 km Boru hatları: Ham petrol 306 km; petrol ürünleri 289 km Limanları: Beira, Inhambane, Maputo, Nacala, Pemba, Quelimane Hava alanları: 168 (2000 verileri)
- A) Havaalanları: Ülkede uluslararası 3 havalanını vardır. Bunlar başkent Maputo, Beira ve Nampula'da bulunmaktadır.
- B) Limanlar: Ülkenın en büyük limanı başkent Maputo’da bulunmaktadır. Liman ülkenin kıyısı bulunduğu Hint Okyanusu üzerindedir. Bu yönüyle değerlendirildiğinde Türkiye'den Mozambik’e ulaşmak kolaydır. Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu yoluyla bu ülkeye taşımacılık yapılabilir. Maputo limanının yıllık kapasitesi yaklaşık olarak 12 milyon tondur. Bu liman üzerinden başta Güney Afrika Cumhuriyeti, Zimbabwe ve Swaziland olmak üzere çevre ülkelerede taşımacılık yapılmaktadır.
Beira Limanı: Beira limanı konumu itibariyle hinterlandında bulunan ülkelerin ihracat ve ithalatında önemli bir yer tutmaktadır. Bu liman özellikle denize kıyısı olmayan ve kıtanın iç bölgelerinde kalan Zimbabwe, Zambiya, Malawi, Botswana ve Zaire gibi ülkelere yapılan taşımacılıkta önemli bir yer tutmaktadır. Limanın yıllık kapasitesi 7,5 milyon tondur.
Bu iki önemli limanın dışında Nacala, Quelimane ve Pemba da nispeten daha küçük limanlar bulunmaktadır.
- C)Karayolu: Johanessburg ya da Durban'dan otobüslerle başkent Maputo'ya ulaşmak mümkündür.
Vize İşlemleri; Mozambik'e Türkiye'den gelişte kara ve hava sınırında vize alınabilmektedir. Ancak Güney Afrika yoluyla Otobüs vasıtasıyla gelmek istenildiginde Johannesburg'ta bulunan Mozambik konsolosluğundan vize almanız gerekmektedir. Seyahat şirketleri vizesiz yolcu kabul etmemektedir. 25 dolar 30 günlük vize ücreti alınmaktadır. Ülke içinde iç hatlardan uçarak istenen yerlere ulaşılabilir.Johennesburg'a Maputo'dan her gün sabah, öğle ve akşam 3-4 uçak gidiş-dönüş sefer yapmaktadır.
Ekonomi
GSYİH: Satınalma Gücü paritesi 19.1 milyar $ (2000 verileri) GSYİH - reel büyüme: %3.8 (2000 verileri) GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %44 endüstri: %19 hizmet: %37 (1999 verileri) Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %11.4 (2000 verileri) İş gücü: 7.4 milyon (1997 verileri) İşsizlik oranı: tarım %81, endüstri %6, hizmet %13 (1997 verileri) Endüstri artış oranı: %21 (1997 verileri) Endüstri: Gıda, içecek, kimyasallar, petrol ürünleri, tekstil, çimento, cam, asbest, tütün Endüstrinin büyüme oranı: %7.2 (1999) Elektrik üretimi: 2.3 milyar kWh (1999) Elektrik tüketimi: 307 milyon kWh (1999) Elektrik ihracatı: 1.9 milyar kWh (1999) Elektrik ithalatı: 68 milyon kWh (1999) Tarım ürünleri: Pamuk, fındık, şekerkamışı, çay, manyok, mısır, hindistancevizi, tropikal meyveler, sığır eti, kümes hayvanı İhracat: 390 milyon $ (f.o.b., 2000 verileri) İhracat ürünleri: karidesler %40, maun, pamuk, şeker, narenciye, kereste (2000) İhracat ortakları: AB %27, Güney Afrika %26, Zimbabve 1%5, Hindistan %12, ABD %5, Japonya %4 (1999 verileri) İthalat: 1.4 milyar $ (2000 verileri) İthalat ürünleri: Makine ve parça, mineral ürünler, kimyasallar, metaller, gıda maddeleri, tekstil (2000) İthalat ortakları: Güney Afrika %44, AB %16, ABD %6.5, Japonya %6.5, Pakistan %3, Hindistan %3 (1999 verileri) Dış borç tutarı: 1.4 milyar $ (2000 verileri) Para birimi: Metical (MZM) Para birimi kodu: MZM Mali yıl: Takvim yılı13 Eylül 2008 itibariyle 1 Amerikan Doları yaklaşık olarak 25 meticaldir. Özellikle yabancı uyruklularla yapılan işlemlerde dolar talep edilmektedir. (kira vs.) Türkiye'deki apartmanlara benzer yerler için kira 500 Amerikan Doları civarında Güney Afrika standartlarında bahçeli müstakil evler ise 1000 Dolardan başlamaktadır. Ambalajlı birçok ürün Güney Afrika'dan ithal edilmekte olup fiyatlar yüksektir. Son olarak ulusal paradan üç sıfır atılıp 1 Amerikan Doları = 25 Medikale eşitlenmiştir. Ülke Uluslararası Para Fonu (IMF)’na 1984 yılında üye olmuştur. 19 tane banka vardır. Şehir merkezinde birçok caddede yine döviz bürosu mevcuttur. Ülkede para transferi ve döviz bozdurma sorunu yoktur. Ülkede iş gücü ucuz olup, hükümet tarafından açıklanan asgari ücret endüstri sektöründe 80 USD civarındadır. Tarım sektöründeyse daha düşüktür. Genelde orta ve küçük ölçekli işletmeler olan ülkede en büyük fabrikalar 2m bira ve Mozal alüminyum fabrikalarıdır. Ayrıca ülkenin kuzeyinde yüksek rezervde doğalgaz mevcuttur. Ülkede tüketilen birçok ürün ithal edilmektedir. Sadece su ürünleri, cashewnut(kaju-hint fıstığı), pamuk ve meyve ihraç malları arasındadır. İç ticaretin büyük bir kısmı Hint kökenli tüccarların elindedir. Tüketim ithalata bağımlı olduğundan kar marjları yüksektir. Mozambik'e ihracat için yerel bir depo gereklidir çünkü Türkiye'den Maputo'ya gemiler en erken 35-40 günde gelmektedir. Gemi Durban'da yükünü boşaltmakta ve Mozambik bandralı bir gemiye yükünü aktarmaktadır çünkü Maputo ve diğer limanlar oldukça sığ olup büyük tonajlı gemiler girememektedir.
