Türkçe Bilgi: Mihri Belli

Adı, uzun yaşamının ortasında 1960’larda Türkiye sosyalist hareketinin kitlesel ölçekte yeniden kurulduğu dönemde ortaya attığı “Milli Demokratik Devrim” stratejisiyle özdeşleşen Mihri Belli, düşünceleri, eylemleri, yetenekleri, erdemleri ve başarıları kadar başaramadıklarıyla da sosyalist hareketin içinde ve dışından ilgiyle izlenen özgün bir hayatı 90 yıldır canlılıkla sürdürüyor.

Amerika'da Marksizm

Belli 1915 Silivri'de Kurtuluş Savaşı yıllarında Trakya Direnişi'ni yönetenlerden Urfalı Mahmut Hayrettin Bey'in oğlu olarak dünyaya geldi. Marksist düşünce ve devrimci eylemle 1936’da iktisat öğrenimim için gittiği Amerika Birleşik Devletleri’nde tanıştı. Gençlik ve işçi hareketlerine katıldı. 1937-1938’de Missisippi'de siyah tarım emekçileri arasındaki siyasal etkinliklerin ardından 1939-1940’ta Missouri Üniversitesinde iktisattan yüksek lisansı aldı. Amerikalı öğrencilerle birlikte Genç Komünistler Birliğinin kurulmasına ön ayak oldu. 1940’ta San-Francisco’da ABD Komünist Partisi (CPUSA) adına sokak hatipliği yaptı.

Belli TKP'de

1940’ta bir Marksist olarak Türkiye'ye dönen Mihri Belli İkinci Dünya Savaşın’nın ilk yıllarında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi zaferlerinin etkisiyle gericileşen tek parti (CHP) yönetimine karşı muhalefet yürüten yer altındaki Türkiye Komünist Partisi’ne (TKP) katıldı.

Askerlikten döndükten sonra 1942’de TKP'nin Merkez Komite üyeliğine getirildi. 1943-1944’te İleri Gençler Birliği'nin kurucu ve örgütleyicilerinden biri olduğu İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nde Ordinaryus Profesör Fritz Neumark’ın asistanlığını yaptı. İlk kez 1944’te İleri Gençler Birliği koğuşturmasında tutuklandı, iki yıl hapis ve sürgün cezasına çarptırıldı.

Yunanistan'da gerilla

1946’da hapisten çıktıktan sonra yurt dışına çıkan Mihri Belli Yunanistan iç savaşına katıldı. Demokratik Ordu gerillası olarak savaştı. Tabur komutanlığına yükseldi. Çatışmalarda iki kez yaralandı. Bulgaristan ve Sovyetler Birliği'nde tedavi gördü.

Yeniden hapis

1950’de Türkiye'ye pasaportsuz girmekten ve tabanca bulundurmaktan tutuklandı ve kısa süre hapis yattı.Türkiye’nin Sovyetlerle ittifakı sonlandırmasının ardından ABD ile müttefik olduğu 1951’de TKP’ye karşı başlatılan “tevkifat”ta yeniden tutuklandı. Uzun tutuklulukta ağır işkenceler altında geçen sorgulardan sonra çıkarıldıkları mahkemede 7 yıl hapis ve iki yıl dört ay mecburi ikamet cezasına mahkum edildi.

Yön, Türk Solu ve Aydınlık

Mihri Belli 27 Mayıs 1960 darbesinin ardından gelen yeni “nispi özgürlük” döneminde E. Tüfekçi mahlasının yanısıra kendi adıyla konuşma ve yazma olanağına kavuştu. Doğan Avcıoğlu’nun yayınladığı “Yön“ dergisine yazılar yazdı. Türkiye sosyalist hareketinin başlıca yönelişlerinden birinin düşünsel önderliğini yapan, yazarları arasında Mahir Çayan, İbrahim Kaypakkaya, Doğu Perinçek, Şahin Alpay, Gün Zileli, Seyhan Erdoğdu, Muzaffer Erdost’un da olduğu “Türk Solu” ve “Aydınlık Sosyalist Dergi” adlı organların yayınlanmasına yardımcı oldu.

Milli Demokratik Devrim

Mihri Belli bu dönemde de konuşma ve yazılarından dolayı iki kez tutuklandı. “Milli Demokratik Devrim” (MDD) tezini bu dönemde ortaya attı . Dev-Genç içinde yaygın bir taraftar kitlesine kavuşan tezleri devrimci gençlik hareketinde önemli bir nüfuz kazandı.

12 Mart 1971 yarı-askeri darbesinin ardından yurt dışına çıktı. Filistin Kurtuluş Örgütü'nün konuğu oldu. Suriye’de tutuklandı ve Şam askeri cezaevinde yüz gün hapis yattı. Ardından Türkiye’ye giriş yaptı. Ancak yeniden yurtdışına çıktı. Avrupa’da “Yurtsever “ dergisinin yayınlanmasına yardımcı oldu. 1973’te gizlice Türkiye’ye döndü. 1974’teki Af Yasasından sonra arkadaşlarıyla birlikte 1975'te Türkiye Emekçi Partisi'ni (TEP) kurdu.

Suikastçıyla göz göze...

Mihri Belli 1979’da faşist saldırıların yoğunlaştığı bir dönemde bir faşist tetikçinin üzerine açtığı ateşten kendi çabasıyla sağ çıkmayı başardı. Ağır yaralı olarak hastaneye kaldırıldı. İyileşesi uzun zaman aldı.

TEP program ve tüzüğünde Kürtlere eşit hakları savunduğu için 12 Eylül 1980 darbesinden önce Anayasa Mahkemesi’nce kapatıldı. 12 Eylül darbesinden sonra, yeniden sürgüne çıktı. Bir süre Ortadoğu'da bulundu. Sonuçsuz kalan “Faşizme Karşı Birleşik Cephe” kuruluşunun ardından İsveç'e geçti.

ÖDP ve sonrası

1992’de yeniden Türkiye'ye dönen Belli 1996’da Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP) kurucuları arasına katıldı.

Belli 1997’de Abdullah Öcalan ile görüştü. Bu görüşme sonradan kitap olarak yayınlandı ve Med TV’de dizi olarak sunuldu.

2002’de ÖDP’deki bölünme sonrasında Sosyalist Demokrasi Partisi’nin (SDP) kurucuları arasına katıldı. 3 Kasım 2002 genel seçimlerinde, SDP’nin de desteklediği Emek Barış Demokrasi Bloğu’nun İstanbul birinci bölge milletvekili adayı oldu.

2005’te Mihri Belli’nin 50 yıldır rafta duran portre çalışmaları, “Hapisaneden Çizgiler” adıyla İstanbul’da sergilendi.

Yapıtları

Belli’nin son yıllarda yayınlanan belli başlı kitapları arasında şunlar sayılabilr: Rigas’ın Dediği (Türkçe-İngilizce); Eine Analyse der türkischen Linken (Türk Solunun Tahlili-Almanca); Türk Solu – Dün, Bugün (Türkçe-İngilizce); Türkiye: Yapı, Ulusal Sorun (Türkçe-İngilizce); İnsanlar Tanıdım (1997); Gurbetten Notlar (1998); Gerilla Anıları (2000); Asıl Mesele O Kiraz Ağaçları (2002).

(bianet.org)

Mihri Belli

İlgili konular

Sevim Belli

Kaptan

Millî Demokratik Devrim

Feriköy Mezarlığı

Çakmak Hattı

Proleter Devrimci Aydınlık

Aydınlık çevresi

16 Ağustos