7 Şubat 1992 tarihinde imzalanan ve 1993 kasımında yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması ile Avrupa Topluluğu, Avrupa Birliği adını aldı. AB'yi kuran Maastricht Antlaşması ile Avrupa Topluluklarına yeni boyutlar kazandırılmış ve AB'nin 'üç temel direği' oluşturularak, yeni bir hukuksal yapı düzenlenmiştir. Maastricht Antlaşması ile sağlanan temel yenilikler şunlardır:
1. Ekonomik ve parasal birlik (EPB)
Maastricht Antlaşması ile EPB'nin ikinci aşamasına geçiş tarihi olarak 1 Ocak 1994 tarihi saptanmıştır. Bu çerçevede AB Komisyonu ve Avrupa Para Enstitüsü tarafından hazırlanan raporlar, Konsey tarafından incelenerek 1996 yılı sonunda en az yedi üye ülkenin aşağıdaki kriterleri yerine getirip getirmediğinin incelenmesi kararlaştırılmıştır: Düşük enflasyon oranı, kamu maliyesinde düşük açık, para politikalarında istikrar ve uzun vadeli faizler.Bu hususları inceleyen Konsey, EPB'nin üçüncü aşamasının 1 Ocak 1999 tarihinde başlamasını kararlaştırmıştır. Bu aşamada bağımsız bir Avrupa Merkez Bankası tarafından yönetilecek olan tek bir para biriminin yürürlüğe girmesi öngörülmüştür.
2. Ortak dış ve güvenlik politikası (ODGP)
İkinci temeli oluşturan ODGP çerçevesinde Bakanlar Konseyi uzlaşma yöntemiyle, bu alanlarda ortak eyleme konu olacak sorunları ve nitelikli çoğunluk ile hangi alanlarda kararlar alınacağını saptamıştır.- Savunma: ODGP, Topluluğu 'Ortak Savunma'ya götürecek bir ortak savunma politikasının ileride saptanmasını da içermektedir. Batı Avrupa Birliği (BAB), Topluluğun ortak hareket alanlarını yürürlüğe koymakla görevlendirilmektedir. BAB'ın mekanizmalarının güçlendirilmesinin ve bu kuruluşun Maastricht Atlaşması içerisine alınmasının, BAB Antlaşması'nın sona erdiği 1998 sonundan itibaren görüşülmesi kararlaştırılmıştır.
- Avrupa vatandaşlığı: Diğer bir üye devlette ikamet eden AB vatandaşlarının, Avrupa Parlamentosu seçimleriyle, belediye seçimlerinde seçme ve seçilme, AB toprakları üzerinde ikamet ve hareket etme hakları ve tüm AB vatandaşlarının üçüncü ülkelerde diplomatik korumadan faydalanması kararlaştırılmıştır.
- Konsey'de çoğunluk oylamasının genişletilmesi: Tüketicinin korunması, gelişme halindeki ülkelere yardım, eğitimle ilgili bazı konular, sağlık, ulaştırma, çevre, Trans-Avrupa ağlarının altyapıları konularında Konsey'de nitelikli çoğunlukla karar alınabilmektedir. Bu çerçevede 1989 Avrupa Şartını temel alarak yürürlüğe koyulması kararlaştırılan Sosyal Politika'ya ait bazı uygulamalarda da çoğunluk usülü ile oylama yapılabilmektedir.
- Avrupa parlamentosu: Avrupa Parlamentosu'nun yetkileri genişletilmekte, bazı hallerde Konsey ile ortak karar almasını sağlayacak yeni bir yöntem oluşturulmuştur. Ayrıca Avrupa Parlamentosu bazı hallerde uygun görüş belirtme hakkını kazanmıştır.
- Ekonomik ve sosyal uyum: Ekonomik ve sosyal uyumun, 31 Aralık 1993 tarihinde kurulacak bir uyum fonuyla güçlendirilmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede üye devletlerin öz kaynaklar sistemine katkılarının, olanakları ile doğru orantılı olması kararlaştırılmıştır
3. Adalet ve içişleri alanında işbirliği
Üçüncü temel olan Adalet ve İçişleri Alanında İşbirliği kapsamında üye devletler, göç ve siyasi iltica alanlarında aralarındaki işbirliğini artırmak amacıyla bir Avrupa Polis Teşkilatı (Europol) kurmuşlardır.
Maastricht'te kurulan hukuksal yapı sayesinde Topluluk bütünleşmesi ile hükümetlerarası işbirliği aynı zamanda işler duruma gelmiştir. 1996 yılından sonra Avrupa Parlamentosu'nun yetkilerini artırmak ve bütünleşmeyi güçlendirmek amacıyla bazı işbirliği alanlarının yeniden gözden geçirilmesi öngörülmüştür. Öngörülen değişiklikler 26 Mart 1996 tarihinde başlatılan altıncı Hükümetlerarası Konferans (HAK) sırasında şekillenerek, Haziran 1997'de gerçekleştirilen Amsterdam Zirvesi'nde kabul edilen Amsterdam Antlaşması ile nihai şeklini aldı. 1 Mayıs 1999'da yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşması, Maastricht Antlaşması ile belirlenen yapıyı değiştirmiştir.
Maastricht Kriterleri
- Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile, ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir.
- Üye ülke devlet borçlarının GSYİH'sına oranı %60'ı geçmemelidir.
- Üye ülke bütçe açığının GSYİH'sına oranı %3'ü geçmemelidir.
- Herhangi bir üye ülkede uygulanan uzun vadeli faiz oranları 12 aylık dönem itibariyle, fiyat istikrarı alanında en iyi performans gösteren 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmayacaktır.
- Son 2 yıl itibariyle üye ülke parası diğer bir üye ülke parası karşısında devalüe edilmiş olmamalıdır