Türkçe Bilgi: Litvanca

Litvanca, (Litvanca'da Lietuvių) Litvanya'nın resmi dili. 1918'de Litvanya'nın resmi dili olarak kabul edilen Litvanyaca, Hint-Avrupa dillerine özgü ortak biçimlerden hareketle direkt olarak açıklanabilecek tek yaşayan dildir. Günümüzde yaklaşık 4 milyon kişi Litvanyacayı ana dili olarak konuşmaktadır.

Tarihi

Edebi Litvanyaca 16. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu dille yazılmış ilk metinler, 1525'ten kalma Rabbin Duası adlı amentü ile Ave Maria'nın Litvanyaca çevirileridir. Yalnızca dinsel metinlerde kullanılan Edebi Litvanyaca, pek çok özelliğiyle Litvanyaca'dan ayrılır. Örneğin sözcük sonlarına getirilen ekler modern edebi Litvanyaca'dakilerden daha uzundur. Sözcük dağarcığı diğer Slav dillerinden daha fazla etkilenmiştir. iki fazla duruma yer verir ve vurgulaması çağdaş dilden daha farklıdır. Tüm bu özelliklerin birçoğu 1650'li yıllara dek sürmüştür.

1800'lü yıllarda Litvanyaca'nın üç lehçesi kullanımdaydı. Baltık Denizi kıyısında Aşağı Litvanyaca lehçesi, şiir dilinde Yüksek Doğu Litvanyaca lehçesi, Doğu Prusya sınırındaki bölgede ise Yüksek Batı Litvanyaca lehçesini kullanılıyordu. 32 harflik bir Latin alfabesiyle yazılan çağdaş edebi dil, Jonas Jablonskis'in geliştirmiş olduğu Yüksek Batı Litvanyaca lehçesine dayanır.

Tüm Baltık dillerinde olduğu gibi, Litvanyaca da kaynağını aldığı ilk Hint-Avrupa dilindeki çoğu özelliği koruyup barındırmaya devam etmiştir. Bu özellikler arasında isim ve fiillerde ikil sayı belirten biçimler ve Eski Litvanyaca'da çoğul kalma halinde kullanılan -su eki sayılabilir.

Coğrafi dağılım

Litvanca, başta Litvanya olmak üzere Belarus, Letonya, Polonya ve Rusya'da yaşayan çok sayıda etnik grup tarafından da konuşulur. Ayrıca Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Estonya, İzlanda, İrlanda, İsveç, İngiltere, Norveç, Finlandiya, Uruguay ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan göçmen insanlar tarafından da anadil olarak konuşulur. 3.000.000'u Litvanya'da olmak üzere toplam 4.000.000 kişinin anadilidir.

Sınıflandırma

Litvanca, Letonca ile birlikte yaşayan iki Baltık Dili'nden biridir. Eski Prusya dili 19. yüzyılda öldüğünde, Letonca ile birlikte yaşayan tek Baltık dili olarak kaldı. Hint-Avrupa Dil Ailesi'nin, Baltık Dil grubuna girer. Baltık dillerinin doğu ağzıdır.

Resmi durumu

Litvanca, Litvanya'nın resmi dilidir, aynı zamanda Avrupa Birliği'nin resmi dillerinden biridir.

Şiveleri

Litvanyacanın iki lehçesi (tarmės) vardır: Aukštaičių (Yukarı Litvanya'da konuşulur) ve Žemaičių (ya da Žemaitiu) (Aşağı Litvanya'da konuşulur). Standart Litvanyaca ile Žemaičių lehçesi arasında büyük farklılıklar mevcuttur. Litvanyacanın lehçeleri, Litvanya'nın etnografik bölgelerinin dağılımıyla derinden ilgilidir.

Her iki lehçenin de üç şivesi vardır. Žemaičių'nun şiveleri Batı, Kuzey ve Güney, Aukštaičių'nun şiveleri Batı (Suvalkiečiai), Güney (Dzūkai) ve Doğu şiveleridir.

Standart Litvanyaca, Batı Aukštaičių şivesi temeline dayanır.

Alfabe (Abėcėlė)

A Ą B C Č D E Ę Ė F G H I Į Y J K L M N O P R S Š T U Ų Ū V Z Ž a ą b c č d e ę ė f g h i į y j k l m n o p r s š t u ų ū v z ž

Harfler

Sesli harfler

Litvanyacada 12 sesli harf vardır. Standart Latin harflerinin diyakritik işaretler almasıyla harf çeşidi genişletilmiştir.

Büyük harf A Ą E Ę Ė I Į Y O U Ų Ū

Küçük harf a ą e ę ė i į y o u ų ū

Sessiz harfler

Litvanyacada 20 sessiz harf vardır.

Büyük harf B C Č D F G H J K L M N P R S Š T V Z Ž

Küçük harf b c č d f g h j k l m n p r s š t v z ž

Gramer

Litvanyaca dil bilgisi, Litvanyaca'yı konuşabilmeyi sağlayan kurallar bütünüdür. Litvanca dil bilgisi aşırı derecede karmaşık ve eskidir. Sözcükler kullanımda çok fazla farklı biçimlere bürünürler ve çoğu zaman bu farklılık çok büyük olur.

Litvanyaca'da 11 çeşit sözcük vardır:

1. İsim (Daiktavardis)
2. Sıfat (Būdvardis)
3. Eylem (Veiksmažodis)
4. Sayısal (Skaitvardis)
5. Zamir (Įvardis)
6. Zarf (Prieveiksmis)
7. Nesne (Dalelytė)
8. Edat (Prielinksnis)
9. Birleşme (Jungtukas)
10. Ünlem (Jaustukas)
11. Yansıma sözcükler (Ištiktukas)

İsimler

Litvan grameri özel ve cins isimler arasında bazı değişiklikler yapmayı öngörür. Sadece özel isimler aktifleştirilmiştir. Bazı isimlerse, örneğin Güneş ve Ay hem özel hem de cins isim olabilirler.

Litvanca'da sözcükler eril ve dişil olarak iki cinsiyettedirler. Genel bir kural, eril sözcüklerin yalın durumda -s ile, dişil sözcüklerinse -(i)a veya -ė ile bitmesidir. Cinsiyet konusunda kesin kurallar yoktur. Örneğin upė (nehir) dişildir ama upelis (dere) erildir. Almanca ve Fransızca'daki gibi nötr cinsiyet de yoktur. Ama birkaç sözcük eşit olarak iki cinsiyetli olabilirler. Bunlar genellikle insanları tarif eden, yan anlamlı ve -a ile biten sözcüklerdir. Örneğin; vėpla - sahte (insan), elgeta - dilenen, naktibalda - uyumayan (insan), mėmė - aptalca bakan (insan).

Sayı

Çoğu sözcük tekil veya çoğul türdedir. Aynı zamanda Litvanyaca'da çift sözcükler de vardır fakat bunlar sadece bazı Litvanyaca şivelerinde kullanılır.

Bazı sözcükler sadece tekil, (örneğin; pienas - süt, auksas - altın, gripas - grip, laimė - mutluluk.) bazıları ise sadece çoğuldur. (örneğin; lubos - tavan, miltai - un, kelnės - pantolon.) Böyle sözcüklerin çoğu soyut (dokunulamaz sözcükler, yani, şans, aşk gibi ya da ev, masa gibi bazı istisnai sözcükler), bir eşyayı tarif eden sözcükler ya da hastalıklardır. Buna rağmen, örneğin şiir dilinde, tekil sözcüklerin çoğul biçimlerde kullanıldığı da görülür.

Yaygın Fiiller (Veiksmažodis)

Bitirmek : Baigti

   * Aš baigiu rašyti tekstą : Metni yazmayı bitiriyorum.

   * Ar jau baigei žaidimą : Oyunu bitirmedin mi?

   * Kada mes baigsime skaityti šitą pasaką? : Bu hikayeyi okumayı ne zaman bitireceğiz?

Oy vermek : Balsuoti

   * Ar jūs balsuojate per rinkimus? : Seçimler sırasında oy veriyor musun?

   * Jie balsavo už Adamkų. : Adamkus'a oy verdiler.

   * Ar žinai, už ką jos balsuos? : Kime oy vereceklerini biliyor musun?

Koşmak : Bėgti

   * Kur bėgi? : Nereye koşuyorsun?

   * Mačiau, kaip vakar bėgai. : Dün nasıl koştuğunu gördüm

   * Bėgsi greitai ar lėtai? : Hızlı mı, yavaş mı koşacaksın?

İletişim kurmak, aramak : Bendrauti

   * Kodėl jis nebendrauja su manimi? : Neden beni aramıyor? (O-dişil)

   * Aš bendravau su ja. : Onu aradım. (O-dişil)

   * Mes gražiai bendrausime su jumis. : Seninle kolayca iletişim kuracağız.

Korkmak : Bijoti

   * Kodėl jo bijai? Neden ondan korkuyorsun? (O-eril)

   * Vaikystėje aš bijojau kaimyno. : Çocukken komşumdan korkardım.

   * Tikiuosi, manęs niekas nebijos. : Umarım kimse benden korkmayacaktır.

Kötüleşmek : Blogėti

   * Viskas tik blogėja! : Her şey sadece daha kötü oluyor!

   * Atsimeni, kaip blogėjo verslas? : İşin nasıl kötüleştiğini hatırlıyor musun?

   * Tikiuosi, kad mano sveikata neblogės. : Umarım sağlığım kötüye gitmeyecektir.

Öpmek : Bučiuoti

   * Ate! Bučiuoju tave! : Hoşça kal! Seni öpüyorum!

   * Mantas vakar mane bučiavo. : Mantas, dün beni öptü.

   * Pabučiuosi mane? : Beni öpecek misin?

Olmak : Būti

   * Jis yra mokytojas. : O bir öğretmen (Erkek)

   * Mes jau buvome filme. : Zaten o filme gittik. (Zaten o filmde olduk, bulunduk)

   * Kaip čia bus? : Nasıl burada olacak?

Şüphe etmek : Abejoti

   * Tėvas manimi abejoja. : Babam benden şüphe ediyor.

   * Jūs abejojote, ar aš teisus. : Doğru yaptığım konusunda şüpheliydin.

   * Mes abejosime viskuo. : Herşeyden şüpheleneceğiz.

Üzgün olmak, üzülmek : Apgailestauti

   * Aš vis dar apgailestauju dėl avarijos. : Kaza için hala üzgünüm.

   * Tada aš apgailestavau, kad nėjau į parduotuvę. : Sonra, markete gitmediğim için üzüldüm.

   * Visi vyrai apgailestaus dėl to. : Tüm erkekler buna üzülecek.

Aldatmak, kandırmak : Apgauti

   * Jis visuomet tave apgauna. : O (erkek) seni hep kandırıyor.

   * Kodėl apgavai tą berniuką? : Şu çocuğu (erkek) neden kandırdın?

   * Rytoj ji manęs neapgaus.  : Yarın beni kandırmayacak. (O-dişil)

Yaklaşmak : Artėti

   * Artėja Kalėdos. : Noel yaklaşıyor.

   * Kodėl jie artėjo prie namo? : Neden eve doğru yaklaşıyorlardı?

   * Mes artėsime lėtai. : Yavaşça yaklaşıyoruz

Hatırlamak : Atsiminti

   * Aš atsimenu savo vaikystę. : Çocukluğumu hatırlıyorum.

   * Tu atsiminei, kad reikia eiti namo. : Eve gitmen gerektiğini hatırladın.

   * Rytoj jis tai atsimins. : Yarın hatırlayacak. (O-erkek)

Temsil etmek : Atstovauti

   * Aš atstovauju savo mokyklai. : Okulumu temsil ediyorum.

   * Anglijoje jis atstovavo Lietuvai. : Litvanya'yı İngiltere'de temsil etti.

   * Manau, kad mes sėkmingai atstovausime Afrikai. : Bence Afrika'yı başarıyla temsil edeceğiz.

Yetiştirmek, eğitmek : Auklėti

   * Aš griežtai auklėju savo vaikus! : Kesinlikle çocuklarımı yetiştiriyorum!

   * Mes auklėjome kaimynų vaiką. : Komşumuzun çocuğunu eğitiyorduk.

   * Kaip auklėsime šitą berniuką? : Bu erkek çocuğunu nasıl yetiştireceğiz?

Gitmek, ders görmek : Eiti

   * Kur eini, Vytautai? : Nereye gidiyorsun, Vytautas?

   * Kodėl mes ėjome taip lėtai? : Neden yavaş gittik?

   * Kitą semestrą studentai eis naują kursą. : Sonraki sömestrda öğrenciler yeni bir ders görecekler.

Endişeli, kızgın olmak : Jaudintis

   * Mes jaudinamės dėl egzaminų. : Sınavlar yüzünden sinirliyiz.

   * Tu jaudinaisi, vos tik pamatei tą moterį. : Şu kadını görene kadar sinirliydin.

   * Ateityje dar dažnai jaudinsitės dėl vaikų. : Gelecekte çocukların için endişeleniyor olacaksın.

Sürmek (araba), Binmek (at) : Joti

   * Štai jis grakščiai joja ant asilo. : Eşeğe harika biniyor.

   * Mes dar nejojome ant arklio! : Henüz ata binmedik!

   * Įsivaizduok! Mano tėvas jos kupranugariu! : Düşünsene! Babam bir deveye binecek!

Gülmek : Juoktis

   * Mama, kodėl iš manęs juokiesi? : Anne, neden bana gülüyorsun?

   * Kvailiai, ar iš manęs juokėtės vakar? : Dün bana mı gülüyordunuz, şapşallar?

   * Pažiūrėsime, ar juoksitės rytoj! : Yarın gülecek misin, göreceğiz!

Şarkı söylemek : Dainuoti

   * Tu labai gražiai dainuoji, Vytautai. : Çok güzel şarkı söylüyorsun, Vytautas.

   * Tau dainavo tik trys dainininkai? : Sadece üç şarkıcı mı sana şarkı söyledi?

   * Visada tau dainuosiu. : Sana hep şarkı söyleyeceğim.

Çalışmak : Darbuotis

   * Dabar negaliu kalbėti - aš darbuojuosi. : Şimdi konuşamam - Yoğun olarak çalışıyorum.

   * Jis čia sunkiai darbavosi. : Burada çok çalıştı (erkek).

   * Šiandien darbuosiuosi namuose. : Bugün evde çalışacağım.

Yapmak : Daryti

   * Ką darai? : Ne yapıyorsun?

   * Vakar jie darė skrybėles. : Dün şapka yapıyorlardı.

   * Ar jūs darysite man valgyti? : Bana yiyecek birşeyler yapacak mısın?

Boyamak : Dažyti

   * Agne, kodėl dažai sienas? : Agnė, neden duvarları boyuyorsun?

   * Praeitą savaitę Agnė dažė savo kambario sieną? : Geçen hafa Agnė odasının duvarlarını boyuyordu.

   * Kas Agnei dažys plaukus? Who will dye hair for Agnė?

Tehdit etmek, korkutmak : Gąsdinti

   * Amerika gąsdina karu. : Amerika savaşla tehdit ediyor.

   * Visos šalys gąsdino Iraką. : Tüm ülkeler Irak'ı tehdit ediyordu.

   * Vėl mane gąsdinsi. : Beni yine korkutacaksın.

İçmek : Gerti

   * Deja, jis daug geria. : Maalesef çok içiyor. (O-erkek)

   * Ir vėl gėrei degtinę? : Yine mi votka içiyordun?

   * Ką gersite? : Ne içeceksin?

Düşmek, çökmek : Griūti

   * Kai jis girtas, jis visąlaik griūna ant grindų. : Sarhoşken hep yere düşer.

   * Deja, pastatas sugriuvo. : Maalesef bina çöktü.

   * Negi griūsi? : Gerçekten düşecek misin?

İkna Etmek : Įtikinti

   * Kaip tu taip lengvai įtikini savo žmoną? : Karını nasıl bu kadar kolay ikna ediyorsun?

   * Galų gale jis mane įtikino. : Sonunda beni ikna etti. (O-erkek)

   * Na, ar įtikinsi mus savo nekaltumu? : Eee, bizi suçsuz olduğuna ikna edecek misin?

Aramak, bulmaya çalışmak : Ieškoti

   * Ko ieškai, berniuk? : Ne arıyorsun oğlum?

   * Tie vyrai čia kažko ieškojo. : Şu adamlar burada bir şey arıyorlardı.

   * Aš paslėpsiu piniginę, o tu jos ieškosi. : Ben cüzdanı saklayacağım, sen de arayacaksın.

Dinlenmek : Ilsėtis

   * Ša! Tėvas ilsisi! : Şşt! Babam uyuyor!

   * Kol tu ramiai ilsėjaisi, kažkas apvogė mūsų butą. : Sen sessizce dinleniyorken biri dairemizi soydu..

   * Tu tiek daug dirbi! Kada ilsėsiesi? : Çok çalışıyorsun! Ne zaman dinleneceksin?

(Hayvanlar için) Yemek : Ėsti

   * Ką tas gyvulys ėda? : Şu hayvan ne yiyor?

   * Ėdei kaip kiaulė! : Bir domuz gibi yiyordun!

   * Mes alkani - ėsime kaip kiaulės! : Açız - domuzlar gibi yiyeceğiz!

Katılmak : Dalyvauti

   * Vyrai dalyvauja rinkimuose. : Erkekler seçime katılıyorlar.

   * Ar jūs dalyvavote vakarėlyje? : Partiye katıldın mı?

   * Ar jūs dalyvausite mūsų pietuose? : Akşam yemeğimize katılacak mısın?

Emmek, çiğnemek : Čiulpti

   * Vaikas čiulpia saldainį. : Çocuk bir şeker çiğniyor..

   * Vampyras čiulpė kraują. : Dün, vampir kan emiyordu.

   * Ar vampyrai mums čiulps kraują? : Vampirler kanımızı emecek mi?

Ötmek, cıvıldamak : Čiulbėti

   * Čiulba paukščiai. : Kuşlar ötüyor.

   * Ką jūs mums čiulbėjote, paukščiai? : (Öterek) Bize ne anlatıyorsunuz kuşlar?

   * Žiemą paukščiai nečiulbės. : Kışın kuşlar ötmeyecek.

Denemek : Pabandyti

Devam etmek : Tęsti

Yemek : Valgyti

İçmek : Gerti

Uyumak : Miegoti, Užmigti

İzlemek : Sekti, Stebėti, Žiūrėti, Budėti, Tykoti, Laukti

Yıkamak : Nusiprausti

Yürümek : Eiti pasivaikščioti: (Yürüyüşe çıkmak)

Pişirmek : Virti, Kepti

Görmek : Matyti, Žiūrėti, Stebėti

Dinlemek : Klausyti

Litvanca

Litvanca Hakkında Detaylı Bilgi