Kızılbaşlık
Kısaca: Şii mezhebinin bir kolundan olanlara verilen ad. Kızılbaş'ların bulunduğu yerler: Trakya'da Dobruca, Deliorman, Edirne ve Kırklareli; Anadolu'da Eskişehir çevresi, Balıkesir, Narlıdere (İzmir), Sivas, Çorum, Mecitözü, Sungurlu, İskilip, Divriği, Tunceli, Malatya, Erzincan, Erzurum, Antalya ve Hatay. Genellikle yalnız kendilerinin bulunduğu köylerde yaşarlar. ...devamı ☟
Kızılbaş'ların bulunduğu yerler: Trakya'da Dobruca, Deliorman, Edirne ve Kırklareli; Anadolu'da Eskişehir çevresi, Balıkesir, Narlıdere (İzmir), Sivas, Çorum, Mecitözü, Sungurlu, İskilip, Divriği, Tunceli, Malatya, Erzincan, Erzurum, Antalya ve Hatay. Genellikle yalnız kendilerinin bulunduğu köylerde yaşarlar.
Sünnilerle karışık Kızılbaş köyleri pek azdır. İran'ın batısında Luristan ve Kürdistan'da, Azerbaycan'da Tebriz, Maku, Maverai Kafkas'ta, küçük topluluklar halinde Hemedan, Tahran, Mazenderan ve Fars'ta «Ehlihak» adı altında yaşayan Kızılbaşlar vardır. Tahtacılar ve Anadolu'da «Abdal» adı verilerek halk arasında «çingene» oldukları söylenen göçebeler de Kızılbaştır.
Bu topluluğa haklarındaki yaygın söylentilerden biriyle ilgili olarak «mum söndürenler» adı da verilir; İran'da aynı anlamda «çeragküşan» adı kullanılır. Şiai İmamiye mezhebinde tavşan haram olduğu için Kızılbaşlara «tavşan yemezler» adı da verilir. Meşhed ve çevresindeki Kızılbaşlar halife Ali'ye aşırı bağlılıkları dolayısıyla «Ali Allahiler» diye anılır.
Şah Haydar ve oğlu Şah İsmail'e yardım eden boyların adlarıyla ilgili olarak Kızılbaşlardan Maku'dakilere Karakoyunlular, Urmiye'dekilere Abdalbeyliler, Luristan'dakilere Gulyai, Tebriz'dekilere Gurran, Karadağ'dakilere Şamlular, Karabağ'dakilere Milliler adı verilmiştir. Anadolu'daki Kızılbaşlar kendilerine Şah Safi süreği derler. Bektaşiler Kızılbaşlara «sofu sürekleri» adını vermiş ve «yol bir, sürek bir; sürek olsun, çörek olsun, Ehlibeyti sever olsun» sözleriyle Kızılbaşların inanışlarını benimsediklerini belirtmişlerdir.
TARİH
Kızılbaş adı Şiiliğin bu koluna mensup olanların ilk zamanlarda kızıl taç ve hırka giymelerinden dolayı verilmiştir. Sasaniler çağında Zerdüşt dinine bağlı Mazdek taraftarlarının benimsediği bu kıyafet, İslamiyetten sonra Batıniler tarafından kabul edilmişti. Batınilere bundan dolayı muhammere (kırmızı elbise giyenler) adı verilir. Şiiliğin imamiye mezhebini benimseyen ve Safevi devletini kuran Erdebil safilerinin 12 dilimli kızıl taç giymeleri bu geleneğin devamıdır. Safiyeddin Erdebili'nin torunlarından şeyh Cüneyd (öl. 1460) Suriye, Anadolu ve Azerbaycan'daki Şii-Batıni boyları ile Sımavna kadısı oğlu Bedreddin taraftarlarını kendi çevresinde toplayarak giriştiği dini-siyasi hareket sırasında öldürüldükten sonra Erdebil sufileri Cüneyd'in oğlu şeyh Haydar'a pir olarak bağlandılar.
Taraftarlarınca «Tanrı'nın Zuhuru» sayılan şeyh Haydar 12 dilimli kızıl taç giyiyor, kızıl sarık sarıyordu. Müritleri de derecelerine göre aynı tacın sarıklı ve sarıksız çeşitlerini giyiyordu. Şeyh Haydar'dan sonraki Safevi şahlarına bağlı olan zümreye Sünniler tarafından Kızılbaş adı verildi. Sünni-Şii çekişmeleri yüzünden Anadolu'da halk arasında Kızılbaş adı verilen topluluk aleyhinde çeşitli söylentiler yaygınlaştı; Kızılbaş adı, ahlak telakkilerine aykırı davranan kimse anlamında kullanılmaya başladı.
XV. yy.dan itibaren gelişen Osmanlı-Safevi mücadeleleri sırasında Anadolu'daki Kızılbaşlar İran'a sıkı bir bağlılık gösterdiler. İran'dan gelen Kızılbaşlar Anadolu'da Osmanlı devleti aleyhinde propagandalara giriştiler. Anadolu'da zaman zaman Kızılbaş ayaklanmaları çıktı: Anadolu beylerbeyi Karagöz Paşayı yenecek kadar kuvvetlenen ve veziriazam Hadım Ali Paşa tarafından mağlup edilen Şahkulu'nun (öl. 1511) isyanı, Selim I'in Çaldıran seferinden (1514) önce bastırmak zorunda kaldığı Kızılbaş ayaklanmaları, Süleyman I zamanında sadrazam İbrahim Paşanın bastırdığı Kalender ayaklanması (1527), Suriye'den gelerek Güneydoğu Anadolu'da 50,000 taraftarıyla harekete geçen ve Bozok'a yolladığı halifesi aracılığıyla Kızılbaşları ayaklandıran Yalancı Şah İsmail'in faaliyeti v.d. bu hareketlerin başlıcaları arasında sayılabilir.
İNANÇLAR
Kızılbaşlar şeyh Safiyeddin Haydar'ı pir tanır. İnanç ve törelerinde Bektaşilikten gelen etkiler çoğunluktadır. Fakat Kızılbaşlık Bektaşilik gibi benimsediği inançlara bağlanan herkesin girebileceği bir tarikat değildir. Kızılbaş olmak için mutlaka Kızılbaş soyundan gelmek gerekir. Bundan dolayı Kızılbaşlık bir tarikat değil, kapalı bir mezhep sayılır.
Bektaşiler, Kızılbaşları meydanlarına kabul etmezler, buna karşılık Kızılbaşlar Bektaşileri genellikle kendi ayinlerine kabul ederler. Bektaşi olmak isteyen Kızılbaşlara, tarikata aldıkları bütün yabancılara uyguladıkları işlemi uygularlar. Bugün Kızılbaşlar iki kola ayrılmıştır: birinci kol geleneğe uygun şekilde kendi ocaklarına bağlıdır. Bunlara Purut adı verilir. Dönük adı verilen ikinci kol, Bektaşi çelebilerine bağlanmıştır. Kızılbaş inancı çoğunlukla gelenek ve göreneğe dayanır. Bu inanç ana çizgileriyle «deyiş» ve «ayet» denilen nefeslerde (hece vezniyle dörtlükler halinde söylenmiş dini şiir) dile getirilir. İnancın temeli halife Ali'nin Tanrı sayılmasıdır.
Kızılbaşlar halife Ali'nin adını da anarak kelime] şahadet getirirler. Allah, Hz. Muhammed ve Ali'yi tek bir varlık sayarlar; Tanrı'nın, Hz. Muhammed ve halife Ali suretinde göründüğünü kabul ederler. Kızılbaş menkıbeleri halife Ali'nin Hz. Muhammed'den üstün olduğunu anlatır. Mirac'ı, Hz. Muhammed'in Ali'ye ait sırra ermesi şeklinde yorumlarlar. Âyini cem adını verdikleri törenlerinde Mirac'ı anar ve hareketleriyle canlandırırlar.
Kızılbaşlar Ali'yi Tanrı, Hz. Muhammed'in varisi ve müridi, ümmetin imamı sayar; Oniki İmam ile birlikte bunların erginlik yaşına gelmeden öldürülmüş erkek çocukları olduklarını kabul ettikleri 14 masum'a inanırlar. Bağlandıkları 3 sünnet şunlardır:
1. Dilden tevhit kelimesini bırakmamak; 2. Kibirlenmemek, kin tutmamak; 3. Gönül kırmamak, kimseye düşmanlık beslememek.
Yedi farzları da şöyledir:
1. Sırrını saklamak; 2. Öteki Kızılbaşlarla birlikte olmak; 3. Yalan söylemekten ve aleyhte bulunmaktan kaçınmak; 4. Hizmette bulunmak; 5. Mürebbisine itaat etmek; 6. Musahibini gözetmek; 7. Halifeden taç ve kisvet giyinmek.
Bunları yerine getirmeyenler, topluluk içinde sopa yemek ve halife ile mürşide para vermek gibi cezalara çarptırılır. Kızılbaş inancında tevella (halife Ali ile çocuklarını sevmek, onları sevenleri sevmek) ve teberra (halife Ali ile çocuklarını sevmeyenleri sevmemek) önemli yer tutar. Alışverişte doğruluğa büyük önem veren Kızılbaşlar terazinin insanı yanıltabileceğini kabul ettikleri için ancak taneyle ölçülebilecek şeyleri satarlar. Bu yüzden bazı yerlerde «Kızılbaşlar terazi tutamaz» denmektedir. Kızılbaşlıkta kadın boşamak haramdır.
Kızılbaşlar altı dini dereceye bağlıdır:
1. Halife. Safeviler zamanında doğrudan doğruya İran'dan gönderilirlerdi. Son zamanlarda Hacıbektaş tekkesindeki Dede baba tarafından seçilen betası çelebileri halifeliğe getirilmeye başlandı. Son halife, Kurtuluş savaşında Atatürk tarafını tutan Ahmed Cemalcddin Çelebi idi;
2. Dede. Kızılbaşların dini işlerini yönetir. Hz. Muhammed'in soyundan geldikleri kabul edilir. Dedeler, ocak adı verilen ailelere mensuptur. Ocaklar şu Kızılbaş büyüklerinin soyuna bağlı sayılır: Abdal Musa, Ağuiçen, Ali Şeydi Otman, Celal Abbas, Dede Garib Musa, Gözü Kızıl, İmam Rıza, Karadonlu Can Baba, Pir Sultan, Sarı Saltuk, Seyyid Ali, Seyyid Baba, şeyh Bircan, şeyh Çoban, şeyh Samit v.d. Ocakların bazıları birbirine bağlıdır;
3. Mürebbi. Dini işleri görmek, davalara bakmak, adak toplamak, kurbanları kesmek için dede tarafından tayin edilir;
4. Rehber. Din törenlerini yönetir. Gelenek ve göreneği iyi bilen herhangi biri bu görevi yerine getirebilir;
5. Musahip. Ergenlik çağına gelerek özel törenle tarikata kabul edilecek kimsenin yol göstericisine denir. Birine musahip olmak, görgü gecesi yapılan musahip kavline girme töreniyle başlar;
6. Talip. Ocaktan olmayan, yeni halife Ali soyundan gelmeyen bütün Kızılbaşlara denir.
DİN TÖRENLERİ
Kızılbaşlar muharrem ayında Kerbela olayını anmak için 12 gün, şubat ayında Ali'nin bir görünüşü saydıkları Hızır için 3 gün oruç tutar. Kızılbaşların din törenleri kış aylarında olur. Çift sürme ve harman zamanı sona erdikten sonra dedeler taliplerin törenlerini yönetmek için köy köy dolaşır. Dedenin uğradığı köyde bir ev hazırlanır ve cuma geceleri, ayini cem adı verilen görgü ayini yapılır.
Bu törende, dede, ocak yanına oturur, talipler yaş sırasıyla iki yanına dizilir. Arkada kadınlar yer alır. Guyende adı verilen sazcılar dedenin yakınına oturur. Gece yarısı sohbetten sonra başlayan törende özel bir şekilde eller yıkanır, Oniki İmam için nefesler okunur. Zikir yapılır. Miracname okunur. Sema yapılır.
Dedenin iki eliyle tuttuğu erkan adı verilen kayın ağacından sopanın altına birbiriyle musahip olanlar ikişer ikişer yatar; sembolik olarak ölme, rehber tarafından yıkanma, dedenin duasıyla yeniden hayata kavuşma canlandırılır. Tevhit okunur. Ortak bir tastan su içilerek Hüseyin'e selam verilir, katiline lanet edilir. Gülbank çekildikten sonra sofra serilerek hazırlanan kurban eti yenir. Yemekten sonra cuma geceleri tarikin durduğu yerde mum yakılması için para toplanır.
Perşembe geceleri sorgu ayini yapılır. Gene gece yarısı, sohbetten sonra başlayan bu törende 12 imam için nefesler okunur. Musahip kavline girmiş olanların sorguları yapılır. Suçu veya birbirinden şikayeti olanlar bildirilir. Dede bunları yargılayarak hüküm verir.
Musahip kavline girme töreni, görgü gecelerinde yapılır. Musahip kavline girecekler rehber tarafından boyunlarına bir çevre geçirilerek dedenin önüne götürülür. Musahip kavline girmek için evli olmak gerekir. Dedenin önüne götürülenlerin karıları birbirinin kocasının eteğini tutar. Rehber, şeriat, tarikat, hakikat, marifet erenlerine selam verir. Dede musahiple yanındakinin «ellerine tek, dillerine pek, bellerine berk» olmalarını öğütler. Sembolik ölme ve yıkanma hareketi tekrarlanır ve bellerine tarikle 12 defa vurulur.
Kızılbaşlar, nevruzu (21 mart) Ali'nin doğum günü sayar ve büyük bayram olarak kutlar. O gün Abdal Musa adına kurban kesilir. O akşamki toplantıdan sonra dede, köyüne döner. Yaz ayları boyunca ayin yapılmaz. Kızılbaşlar Hac ziyareti yerine XV.-XVIII. yy.larda şeyh Haydar'ın mezarının bulunduğu Erdebil'e giderlerdi. Ziyaret yerleri sırasında halife Ali'nin yattığı Necef, Hüseyin'in yattığı Kerbela, Musal Kazım ile Muhammed el-Taki'nin yattıkları Kazımı ye v.d. vardır. Kızılbaş büyükleri arasında yer alan Hacı Bektaş, Abdal Musa, Hüseyin Gazi, Seyyid Battal'ın mezarları da ziyaret yerleridir.
Kızılbaş
3 yıl öncederin izler bırakan Şah İsmâ‘il Safevî’nin takipçilerinin oluşturduğu Kızılbaşlık olmuştu. Safevî-Türkmenler adlarını bir Alevî Türkmen tarikatlarından...
Kızılbaş, Safevi, Taslak şablonları, Türkmen, Taslak maddeHeterodoks
3 yıl öncebiçimleri, yani heterodoks İslam'dı (bkz. Alevîlik, Bektâşilik, Hurûfilik, Kızılbaşlık, Kalenderilik, Mevlevîlik). Burada kasdedilen anlamıyla heterodoks din...
Heterodoks, Bektaşilik, Din, Hurufilik, Kalenderilik, Mevlevilik, Ortodoks, TaslakTarikat
3 yıl önceİmamilik İsmailîlik Onikicilik Kadirîlik Kalenderîlik Karmatîlik Keysanîlik Kızılbaşlık Melamilik Mevlevîlik Mustâlîlik Nakşibendîlik Nimetullahi Tarikatı Nizarî...
Tarikat, Ahmed Er Rufai, Arapça, Galibilik, Heterodoks, Kadirilik, Mevlevilik, Murakabe, Mürşit, Nafile, Nakşilikşebekler
6 yıl önceAlevîliği'nden, kalan bölümü Sünni mezhebindendir. Bektaşîlik, Safevîlik ve Kızılbaşlık'tan etkilenmişlerdir. Irak Türkmenleri'nin Türkmence'sinde yazılmış Buyruklar...
Akkoyunlular
3 yıl önce^ Browne, A Literary History, s. 67. ^ Doğan Kaplan, Buyruklara Göre Kızılbaşlık, 2008 Konya, Sayfa:11 ^ Balcıoğlu, Tahir Harimi, Türk Tarihinde Mezhep...
Akkoyunlular, Ahlat, Ak Hun İmparatorluğu, Ali Kuşçu, Anadolu Selçuklu Devleti, Ankara Savaşı, Avarlar, Babür İmparatorluğu, Batı Göktürk İmparatorluğu, Batı Hun İmparatorluğu, BayburtBaha Sait Bey
6 yıl öncehükümet kurmaya çalıştığına dair bilgiler vardır. Ona göre Bektaşilik, Kızılbaşlık gibi Anadolu'daki tarikat ve mezhep hareketlerinin kesinlikle İran menşeli...
Safevî-Kızılbaş tarihi
3 yıl önceSafevî-Kızılbaş tarihi; Safevîler adlarını Şeyh Sâfi Sultân’ûl-Halvetî Pir-i Türkmen Şeyh Zahid Gilani’nin kızı “Bibi Fâtıma” ile evlenen ve böylece Gilani’nin...
Işıkçılık
3 yıl önceHaşhaşilik Bâtınîlik Nusayrîlik Vefâîlik Babâîlik Barak’îyyûn Hurûfîlik Kızılbaşlık Alevîlik Bektaşîlik Dedebabalık Alicilik Harabatîlik Bâbîlik Bahâîlik...
Oz - 6 yıl önce
Bilgilerin Çoğu Yanlış Insanları Yanlış Bilgi Ile Doldurmayın Yok Ali yi Tanrı Goruyolarmis Falan Nerenizden Uydurdunuz Bunları Sizde 10 Kelimenin 7 si Yanlış Bilgi
Erkan - 6 yıl önce
Öyleyse rica etsem pir sultanın
Ali padişahtır Muhammed vezir
Bu fermanı yazan Ali değilmi
Diye kızılbaş inanışına uygun bir şiiri var onun için ne diyeceksiniz
Özgür - 6 yıl önce
Öncelikle uslubun yanlış siz hz Alinin dengi değilsiniz halife Ali demek yerine imam Ali hz Ali Haydar kerrar Ebû turap toprağın babasi ve müminler önderi cömertlerin sultanı evliyalarin sultani diye hitap edin hz Ali çok mübarek çok güçlü Allaha ve peygamberinin itaatkaridir çok ibadet eder çok ağlar di onu seven ateşte yanmaz bu konuda Allah söz vermiştir Hayber kalesinin 40 tonluk kapısını yerinden söküp Yahudilerin deyimi ile 40 tonluk kapıyı sokerken kaleyi bile sallamıştır lütfen lütfen onunla ilgili konuşurken dikkat edin Hatta salavatta bile Ala Ali seydine muhammed ismi bile geçer hz Aliye saygı istiyorum
Fatma - 6 yıl önce
Kesinlikle yalan yanlış uydurma sizlere kul hakkımızı helal etmiyoruz. İftira bütün yazdıklarınız .önceliğimiz Allah Muhammet s.a.vsonra hzAli k.v .osman Ömer Ayşe Ebubekir için ehlibeytten sonra gelir onu desen eyvallah bizleri karalayıp kötüleyip tatmin mi oluyorsunuz siz apaçık Yezid ve muaviyenin döl artıklarısınız. Hz Ali’yi Allah demiyoruz gadirhumdaki peygamberimizin hz Ali’nin elini tutup yukarı kaldırdı Taki koltuk altı gözükünceye dek ilan etti Ömer ne yaptı peyagamber efendimiz ölüm döşeğinde kağıt kalem istedi Ömer peygamber hasta yatağında savsakladı ne dediğini bilmiyor dedi açın ehli sünnet kaynaklarına bakın aynı Ömer hz Fatıma’nın karnına tekme atıp çocuğunu düşürmesine vesile olan hz Fatıma’nın evini ateşe veren Ömer kusura bakmayın peygamberimiz evladına soyuna bunları yapana ne hz deriz ne yoluna gideriz hz Ali imamların başı bizim de şahımızdır .Aliyyen veliyullah ve emirel müminin Ali velidir müminlerin emiridir buda şahımın hilafetini tanımak ve saymaktır buraya yazılacak çok şey var ama zaman Yok Mehdi zuhur etsin artık sizin gibi yobaz örümcek beyinlerden kurtulalım
Pınar - 6 yıl önce
Yalan yanlış bir uslüpla anlatmışsınız. Ahlakınız vicdanınız nasıl el veriyor? Gece rahat uyuyabiliyor musunuz bari? Demek ki insanları bu şekilde kışkırtıp asparagas haberleri kafalarına bu şekilde empoze ediyorsunuz ... Şu yaptığım yorumdan bile prim alınıyorsa, haram olsun!