Türkçe Bilgi: Kopuz

Kopuz eskiden beri Türklerin kullandıkları, bugün Altay Türklerinde rastlanan bir çeşit musiki aleti. Bakşı ve ozanların sagu ve destan okurken çaldıkları bu saz, Türk memleketlerinde daima rastlanan bir çalgı aletidir. Kaynakların haber verdiğine göre Uygur ülkelerinde ve diğer Türk boylarında görülen kopuz, Divanü Lügati’t-Türk’te de yer almıştır. Hatta bu kelime ile ilgili olarak; kobzamak, kobzatmak, kobzaşmak, kobzalmak kelimelerine de rastlanmıştır.

Bir çeşit kemana benzeyen kopuz üç-üç buçuk ayak boyundadır. Üzerinde at kılından, bükülmüş iki kiriş gerilmiştir. Kopuz, Türk hayatında eskiden beri varlığını sürdürmüş, hatta şairlerimiz şiirlerinde bu kelimeye yer vermişlerdir. Aslında üç telli bir saz olan kopuz, zamanla değişikliğe uğramış; ozanların çaldığı kopuza, “kopuz-ı ozan”; Garp Türklerinin kullandıkları kopuza da “kopuz-ı Rumi” denmiştir. Kopuz-ı ozan üç, kopuz-ı Rumi beş tellidir.

On yedinci yüzyıldan sonra Türk cemiyetlerinde, eskiden olduğu gibi kopuza pek önem verilmez. Hatta edebiyatımızda bu çalgı aletine pek yer verilmez olmuştur. Bununla ilgili olarak mütercim asım Efendi Burhan-ı Kati adlı eserinin “berbat” maddesinde, bu kelime için, “kopuz dedikleri saza denir” demektedir.

Bugün Altay Türklerinde yaşayan bu çalgı ile eskiden sagular, koşuklar, yırlar terennüm edilmiştir. Diğer Türk boylarında, mesela Garp Türklerinde kopuz, yerini saza bırakmıştır. Böylece eskinin bir devamı gibi görünen ve şiirlerini saz eşliğinde söyleyen halk şairleri ortaya çıkmıştır.

Çok eskiden beri Orta Asya'da «çalgı» anlamında kullanılan “kopuz” terimi, günümüzde de Türkçe'nin lehçelerinden birini konuşan çeşitli topluluklarda, komıs, kobuz, kobız, kubuz, homıs gibi adlarla, birbirine benzeyen veya benzemeyen çalgılar için kullanılmaktadır. Bu çalgı, Orta, Batı ve Kuzey Asya’da yaşayan Türk boylarında değişik biçimlerde halen yaşamını sürdürmektedir. Anadolu’ya ise tam olarak ne zaman geldiği konusunda kesin bir bilgi yoktur.

Bazı araştırmacılar bu çalgının, Türk boylarında kutsal sayıldığını ve din adamları tarafından çeşitli ayinlerde kullanıldığını öne sürmektedirler. “Şaman” denilen bu din adamları, ayinlerinde müziği temel alırlar ve iyi birer de şair olup bu çalgıyı da kullanıyorlardı. XII. yüzyıl ve sonrasında orta ve batı Asya’da oldukça yaygın olan bu çalgıyı kullananlar, ”kopuzcu” olarak anıyordu.

Orta Çağda İran ve çevresinde “rebab” ya da “rüd” diye adlandırılan bu çalgı, “kopuz” adıyla en geç XV. yüzyılda Osmanlı müziğinde kullanılmaya başlamıştır. Ancak Anadolu’ya, göçler, gezginler, ozanlar ya da akınlar kanalıyla taşınarak bu tarihten çok daha önce geldiği sanılmaktadır. Anadolu’ya gelen akıncılar arasında çok tutulan ve sevilen “kopuz”u Evliya Çelebi, bir tür kahramanlık (serhad) çalgısı olarak tanımlamaktadır. Kopuzcular, hem savaş sırasında yaşanan öyküleri söz ve müzikleri dile getirirken hem de barış zamanı eğlencenin unsurlarından biri olurlardı. Sapında perde bulunmayan kopuz, “tambur”da da kullanılan sert bir mızrapla çalınmaktaydı. Ancak parmak ve yay kullanılarak çalındığı da oluyordu. Yay ile çalınanlarına “Kıl Kopuz”, mızrap ile çalınanlarına ise “Kopça Kopuz” denildiği de olurdu.

Her ne kadar «kısa telli lavta» türünden bir çalgı sayılıyorsa da kopuzun sapı, “ud”un sapına göre bir hayli uzundur. Bu özelliğiyle sonraki dönemin Türk “lavta”sına benzer.

Kopuz

kopuz

kopuz

kopuz

İlgili konular

Kopuz Resimleri

Kopuz, Bayburt

Kopuz, Torul

Kılıçarslan Kopuz

Fahri Kopuz

Kopuz Oda Orkestrası

Fethi Kopuz

Raymond Kopa

Niokolo-Koba Ulusal Parkı

Kopuz

Kopuz Hakkında Detaylı Bilgi

Kopuz Sözlük Anlamları

kopuz

kopuz

kopuz

İlgili konular

Görüşler ve Yorumlar

Kopuz Resimleri

Okuma Önerileri

Kopuz, Bayburt

Kopuz, Torul

Kılıçarslan Kopuz

Fahri Kopuz

Kopuz Oda Orkestrası

Fethi Kopuz

Raymond Kopa

Niokolo-Koba Ulusal Parkı