Türkçe Bilgi: Karasubazar

Karasubazar (Kırım Tatarcası: Qarasuvbazar, Ukrayna dili: Білогірськ, Rusça: Белогорск) Kırım’ın güneyinde yer alan bir şehirdir.

Kırım’ın güneyinde Yayladağ’ın kuzey eteklerinde adını aldığı Büyük Karasu ırmağının yukarı çığırında 17.000 nüfuslu kent. Akmescit’i Kefe’ye bağlayan önemli karayolu üzerindedir. Akmescit’e 47 km mesafededir. Kırım Tatarlarının yoğun olarak yaşadığı bir bölgedir. Halkın büyük bir kısmı tarım ve hayvancılık ile geçinmektedir. Karasu Pazar veya Karasu Bazar olarak da yazılır.

İdari Merkezler Kentler Karasubazar (Belogorsk) Köyler Acilar (Soldatovo), Akkaya (Pamyatnik), Argin (Balki), Arginçik (Zibini), Bahçi Eli (Bogatoe), Başı (Golovanovka), Bayeli (Gorlinka), Besaran Otar (Novojilovka), Bezbaylan (Radostnoe), Boçala (Udarnoe), Botas (Çapaevo), Burçek (Kirpiçnoe), Eski Burulça (Dolinovka), Yeni Burulça (Tsvetoçnoe), Küçük Burunduk (Muromskoe), Cadraseyheli (Udarnoe), Capar / Cepar (Severnoe), Cemrek (Kiziiovka), Efendiköy (Zelenogorskoe), Hantakuzi (Kurortnoe), Kaburçak (Miçurinskoe), Kamışlı (Dalneye), Kamışlık (Opitnoe), Kangil / Kengil (Lugovoe), Karacel (Çernopole), Kazıeli (Yakovlevka), Kentugay (Litvinenkovo), Kislav (Kurskoe), Kokey / Kugey (Rusakovka), Köktaş (Sinekamenka), Kolpak (Hlebnoe), Komzet (Turgenevo), Konrat (Paseçnoe), Kopirliköy (Çeremisovka), Kurtluk (Pçelinoe), Melek (Nekrasovo), Molbay (Svobodnoe), Monay (Zareçe), Musay / Muşaş (Vişennoe), Ortalan (Zemlaniçnoe), Otarköy (Zuya), Şabanoba (Rozental), Şabanova (Aromatnoe), Sarısu (Novikovo), Sartana (Alekseyevka), Savkal (Melniki), Semen (Holmogorye), Sollar (Krasnaya Slobodo), Sultan Saray (Ulyanovka), Küçük Sunak (Melkovodnoe), Taygan (Ozernoe), Tanageldı (Sennoe), Taşkazak-Konrat (Karasavka), Teki (Melehovo), Terekli-Seyheli (Melniçnoe), Tobensaray (Krivtsovo), Togay (Pavlovka), Topli (Topelevka), Tubenköy (Ukraynaliskoe), Üçköz (Novoklenovo), Yeni Sala (Krasnoselovka), Yukarı Funduklu (Verhnie Oresniki).

Karasubazar (Byelogorsk / Bilohorsk / Bilogorsk / Belogorsk) yönetim birimi 1.900 km2 yüzölçümünde, 79 köy, 1 kasaba ve 1 kentten müteşekkil 70.000 nüfuslu bir ilçedir. İlçe merkezi Karasubazar'ın nüfusu 17.000'dir.

Tarih

Karasubazar’ın 13. yy’dan itibaren bir yerleşim yeri olduğu bilinmektedir. Daha eskilere dair elde sağlam bilgi bulunmamaktadır. Karasubazar o yıllarda Akmescit’teki Kalgay Sultan’ın idaresinde bir kaymakamlık merkezi idi. Karasu ırmağı kenarındaki bu tarihsel Kırım kenti 14. – 18. yy’lar arasında Kırım hanlarınca yönetilmiştir. Adından da anlaşılacağı üzere Kırım yarımadasındaki ticaret yollarının üzerinde yer almaktaydı. Mehmet Giray I döneminde (1514 – 1523) Kırım hanlığının gelişmesi ve zenginleşmesine paralel olarak kasaba önem kazanmış, önemli ölçüde büyümüş, gelişmiş ve pek çok mimari eserle donatılmıştır. Evliya Çelebi’ye göre mamur bir kasaba görünümündeki Karasubazar’da o dönemde çeşitli büyüklüklerde 28 adet cami bulunmaktaydı.

1624 – 1675 yılları arasında dört sefer Zaporog Kazaklarının baskınına uğramıştır. Devlet Giray II döneminde (1708 – 1713) bir ticaret merkezi olarak çok gelişmiştir. 1736’da Kont Buchard Cristoph von Münnich komutasındaki Rus orduları tarafından Bahçesaray’ın tahrip edilmesi üzerine, Feth Giray Han tarafından geçici bir süre için başkent olarak kullanılmıştır. Ancak General Douglas idaresindeki Rus birliklerinin 1737’deki saldırılarında Karasubazar da büyük hasara uğramıştır. Bir süre sonra şehir Don Kazaklarının (1771) saldırılarına uğramış ve büyük hasar görmüştür. 1783 yılında Kırım’ı işgal eden Yekaterina II’nin orduları tarafından Rus topraklarına katılmıştır. Bu tarihte Kırım’ın Çarlık Rusya tarafından ilhak edildiğini ilan eden meşhur beyannamenin (Karasubazar beyannamesi) Çariçe II. Yekaterina adına General Potemkin tarafından okunduğu yer Karasubazar şehri idi.

Karasubazar Çarlık Rusya işgali döneminde Kırım’daki diğer şehirler kadar ağır tahribata uğramamıştır. Bunda iç kesimlerde yer almasının ve stratejik açıdan artık öneminin kalmamasının muhakkak ki büyük bir etkisi olmuştur.

1802’de şehirde onyedi cami, bir tekke ve üç Müslüman mektebi bulunmaktaydı. 19. yy sonlarında 1897’de yapılan resmi nüfus sayımında 12.968 olan şehir nüfusunun 6.330’u Kırım Tatarı idi.

Karasubazar 19. yy’ın sonları ile 20. yy’ın başlarında ortaya çıkan Kırım Tatar milli uyanış hareketinde önemli bir merkez konumundaydı. Bu yıllarda şehirde Usul-ü Cedid mektepleri büyük ilgi görmekte ve rüştiye düzeyinde okullar öğrenci yetiştirmekteydi. Karasubazar aynı zamanda ilk milliyetçi-inkılapçı Kırım Tatar grubu olan ve Abdürreşid Mehdi (1880 – 1912)’nin liderliğindeki “Genç Tatarlar”ın da merkeziydi. Genç Tatarların yürüttüğü çalışmalar kısa zamanda Kırım genelinde ses getirmiş ve bu harekette yer alanlar halkın sempatisini ve takdirini kazanmıştır.

Abdürreşid Mehdi, 1906’da Karasubazar Belediye Başkan Yardımcısı ve 1907’de de Belediye Başkanı olmuştur. Ayrıca Tercüman gazetesinden sonra ikinci Tatar gazetesi olan Vatan Hadimi gazetesi de 13 Mayıs 1906’da “Vatanı sevmek imandan cüzdür” ibaresi ile Karasubazar’da yayımlanmaya başlanmıştır. İki yıl gibi kısa bir ömrü olan bu gazete, Kırım Tatarlarının şuurlanmasında ve milli mücadelenin ilk dönemlerinde şair ve Türkolog Bekir Sıtkı Çobanzade gibi pek çok kıymetli yazar ve fikir adamının yetişmesinde etkili olmuştur.

Karasubazar en ağır tahribatı Sovyet hakimiyeti döneminde yaşadı. Özellikle Stalin döneminde ve 18 Mayıs 1944 sürgününden sonra şehir içinde konut olarak kullanılan birkaç bina dışında bütün cami, medrese ve diğer Türk-İslam eserleri ortadan kaldırıldı (İki Şerefeli Han Camii, Tokal Camii, Yeni Camii, Tahtalı Camii ve Büyük Taşhan gibi). Sürgünden sonra yapılan tahribat yeterli görülmemiş olsa gerek şehrin ismi Belogorsk olarak değiştirilmiştir.

Tarihi ve Mimari Eserleri

Büyük Taşhan

Karasubazar’da ziyaret edilebilecek Büyük Taşhan’ın üzerinde kitabesi bulunan yıkık ön duvarı dışında herhangi bir Türk-İslam eseri veya kalıntısı maalesef bulunmamaktadır. Bu kitabeye göre Büyük Taşhan, 1655 yılında Kırım hanının başağası Sefer Gazi Ağa tarafından yaptırılmıştır.

Bekir Sıtkı Çobanzade Kütüphanesi

Şehir merkezinde önemli bir kültür merkezlerinden biri olarak kabul edilen ve Tatarlar tarafından hizmete açılan Bekir Sıtkı Çobanzade Kütüphanesi bulunmaktadır.

Kırk Azizler Türbesi

Karasubazar yakınlarında bir dağın yamacında kayalıklar üzerine kurulmuştur. Namaz kılarken şehit edilen kırk askerin mezarının bulunduğu, Tatarlar tarafından mübarek sayılan bir ziyaretgahtır. Türbenin bulunduğu arazi Ruslar tarafından taş ocağı yapılmak istenmektedir.

Kaynak

- Albayrak, M. Akif, Yeşil Ada Kırım, Türk Dünyası Kültür ve Sanat Derneği Yayınları, Ankara, 2004

- Vatan KIRIM

Karasubazar

İlgili konular

Bilohirsk

Bekir Çobanzade

Kırımçaklar

Kalgay

Bilohirsk Rayonu

1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı