Kanun Hükmünde Kararname

Kanun Hükmünde Kararname Yasama organının (meclisin) konu, süre ve gayeyi belirleyen bir yetki kanunu ile verdiği veya doğrudan doğruya Anayasa’dan aldığı yetkiye dayanarak hükümetin çıkardığı kanun gücüne sahip bir kararname. Kanun Hükmündeki Kararname (KHK) de kararname çeşitlerinden biridir Bkz. Kararname). Fakat parlamentonun tasdikine sunuldukları için ve tasdik edildiklerinden kanun güç ve kuvvetindedirler. Yani tatbikatta, bir kanunun sahib olduğu güç ve kuvvete maliktir.

Hükümetlere böyle bir yetkinin verilmesinin sebebi, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma usulünün, kanun çıkarma usulüne nazaran daha pratik ve kolay olmasıdır. Kanun çıkarılması, çok kalabalık olan meclislerin toplanmasının zorluğu, muhalefetin engellemeleri vb. sebeplerle oldukça zaman almaktadır. Halbuki hayat şartları devamlı değiştiğinden hukukun buna cevap vermesi, çözüm yolları bulması gerekmektedir. İşte bu yüzden hükümetlere Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilmek zorunda kalınmıştır. Zira hükümetler meclislere nazaran daha çabuk toplanırlar, memleket meselelerine daha iyi hakimdirler. 15-20 kişiden meydana geldikleri için daha çabuk karar alabilirler. Ayrıca muhalefetin Kanun Hükmünde Kararname çıkmasını engellemesi söz konusu değildir. Bunun sonucu olarak memleket meseleleri kanunlara nazaran Kanun Hükmündeki Kararnamelerle daha çabuk halledilebilmektedir.

Kanun Hükmündeki Kararname, hemen hemen bütün dünya devletlerinin Anayasalarında, özellikle demokratik parlamenter rejimlerde mevcut bulunmaktadır. Memleketimizde ilk defa çıkarılan 1876 tarihli Kanun-i Esasi’de (Anayasa’da) “Muvakkat Kanun” adı altında (mad. 36) Kanun Hükmünde Kararname müessesesi mevcuttu. Fakat o günkü Jön Türkler veİttihat ve Terakki hükümetleri bu maddeyi istismar ederek çok sayıda Kanun Hükmünde Kararname çıkardılar. Bu tatbikattan korkulduğu için 1921 ve 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunları’nda (Anayasalarda) Kanun Hükmünde Kararname Müessesesine yer verilmedi. 1961 Anayasası yapıcıları zaten güçlü hükümetlerden korktukları için hükümetleri güçlü kılan Kanun Hükmünde Kararname yetkisini onlara vermediler. Fakat 1961 Anayasası’ndaki bu eksiklik 1971’de ortaya çıktı. Yapılan değişiklik sonucu yaklaşık 100 yıl sonra Kanun Hükmünde Kararnameler yeniden Türk Anayasa Hukukuna girdi.

12 Eylül 1980 harekatından sonra, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinin hükümet için çok önemli bir selahiyet olduğu kabul edildi. Nitekim 1982 Anayasası’nda, Kanun Hükmünde Kararname müessesesi en geniş bir biçimde yer almaktadır. Bu Anayasa bir normal dönemde, bir de olağanüstü dönemde olmak üzere iki tip Kanun Hükmünde Kararname usulü kabul etmiştir.

1982 Anayasası’nın 91. maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verebilir. Fakat bazı konularda hükümete Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilemez. Bunlar temel haklar, kişi hakları ve siyasi hak ve ödevlerdir. Ancak olağanüstü dönemlerde çıkarılan Kanun Hükmündeki Kararnameler bu konuları da düzenleyebilirler.

Meclis, hükümete yetki verdiği kanunda, çıkarılacak Kanun Hükmünde Kararname amacını, nelerle sınırlı olacağını, kullanma süresini ve bu süre içinde birden fazla Kanun Hükmünde Kararname çıkarılıp çıkarılmayacağını belirler. Hükümet değişse de yeni gelen hükümet, eski hükümete verilen Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinden faydalanır. Meclis, hükümete verdiği bu yetkiyi her zaman kaldırabilir.

Hükümete Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi genellikle bir yıllık süre için verilmektedir; fakat bu Anayasa’da tesbit edilmiş bir süre değildir.

Kanun Hükmündeki Kararnameler, Resmi Gazete’de yayınlandıkları gün yürürlüğe girerler; fakat Kanun HükmündeKararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir. Kanun Hükmünde Kararname yayınlanır yayınlanmaz Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Meclis bu kararnameleri diğer tasarılardan önce ve ivedilikle görüşür. Yayınlandıkları gün Meclis’in tasdikine sunulmayan kararnameler o gün yürürlükten kalkar. Meclis bir kararnameyi aynen kabul edebilir, değiştirerek kabul edebilir veya toptan reddedebilir.

1982 Anayasası hükümete olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde de kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermiştir. 121 ve 122. maddelerde bu tip Kanun Hükmünde Kararname düzenlenmiştir. Buna göre hükümet, her konuda düzenlemede bulunabilir. Yani normal dönemde temel haklar, kişi hakları, siyasi haklar ve ödevler konusunda Kanun Hükmünde Kararname çıkarılamadığı halde bu dönemlerde çıkarılacak Kanun Hükmünde Kararnamelerle bu konular düzenlenebilir. Bu kararnameler de Meclisin tasdikine sunulurlar.

Normal dönemlerde çıkarılacak kararnameler Başbakanın başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu tarafından çıkarıldığı halde, olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş durumlarında çıkarılacak Kanun Hükmündeki Kararnameleri, ancak Cumhurbaşkanının başkanlık edeceği Bakanlar Kurulu çıkarabilir.

Normal dönemlerde çıkarılan kararnamelerin Anayasa’ya aykırılığı iddia edilirse, bunu Anayasa Mahkemesi denetler. Olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş durumlarında çıkarılan kararnameler yargı denetimine tabi değildirler.

Bugünkü hükümetler, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisinden oldukça istifade etmektedirler. Nitekim 1971-1985 yılları arasında çıkarılan yaklaşık 200 kanun Hükmünde Kararnameden 34’ü 12Eylül 1980’den önceki hükumetlere ait olduğu halde, geriye kalan 166 adet Kanun Hükmünde Kararname, 12 Eylül 1980-1 Ocak 1985 tarihleri arasında çıkarılmıştır. Yani yaklaşık 10 yıl içinde 34 Kanun Hükmünde Kararname çıkarıldığı halde, sonraki 5 yıllık sürede 166 adet Kanun Hükmünde Kararname yayınlanmıştır. 1991’e kadar çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerin sayısı 400’den fazladır.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Kanun Hükmünde Kararname

İlgili konular

Kanun Hükmünde Kararname

Siirt Üniversitesi

Melikşah Üniversitesi

Ardahan Üniversitesi

Süleyman Şah Üniversitesi

Şifa Üniversitesi

Selahaddin Eyyubi Üniversitesi

Mevlana Üniversitesi

Kanun Hükmünde Kararname