Andrei Tarkovsky`nin 1962 tarihli ilk uzun metrajlı çalışması. Mosfilm şirketi tarafından yapılan film Vladimir Bogomolov`un kısa öyküsü Ivan`a dayanmaktadır.
Gösterim
Film ilk defa 6 Nisan 1962`de Moskova`da izleyici önüne çıktı. SSCB dışında ilk gösterimi Venedik Film Festivali kapsamında Ekim 1962`de gerçekleşti.Oyuncu Kadrosu
| Aktör/Aktrist | Rolü |
|---|---|
| Nikolai Burlyayev >| Ivan | |
| Valentin Zubkov >| Kholin | |
| Yevgeni Zharikov >| Galtsev | |
| Stepan Krylov >| Katasonov | |
| Nikolai Grinko >| Gryaznov | |
| Dmitri Milyutenko >| Yaşlı Adam | |
| Valentina Malyavina >| Masha | |
| Irma Raush>| Ivan`ın Annesi | |
| Andrei Konchalovsky >| Asker | |
| Ivan Savkin >| Kendisi | |
| Vladimir Marenkov >| Kendisi | |
| Vera Miturich >| Küçük Kız |
Filmle İlgili Notlar
Spoiler
"8 yaşındayız. Hiçbirimiz 19 yaşından büyük değil. Bir saat içinde kurşuna dizileceğiz. İntikamımızı alın." Askerlerin mevzilendiği kilise yıkıntısının duvarlarında bu sözler yazılıdır ve bu Ivan`ın çocukluğunun özeti şeklindedir.
Film bir yaz günü genç bir ağacın arkasındaki Ivan`ın görüntüsüyle başlar. Ivan 12 yaşında bir erkek çocuktur. Çiçeklenen bir çayır, kelebekler, bir karaca ve öten guguk kuşunun sesi ve Ivan`ın annesinin görüntüsü ile mutlu bir çocukluk resmedilir ve bu mutlu çocukluk bir kabus olarak sona erer. Sözkonusu görüntüler terk edilmiş bir değirmende uyuyakalmış olan Ivan`ın düşüdür. Ivan aceleyle gerçekliğe döner, dumanların, aydınlatma fişeklerinin altında bataklığı geçerek Dinyeper ırmağının öte tarafına doğru düşman bölgesi içinden geçer.
Irmak Ukrayna cephesinde Sovyet bölgesini Nasyonel Sosyalist işgalcilerden ayırmaktadır. Ivan Kızıl Ordu için casusluk yapmakta, düşman bölgesinin planlarını çıkartmaktadır. Irmağın öte tarafına vardığında Ivan`ın geldiği genç teğmen Galtsev`e bildirilir. Galtsev onun orduya çalıştığına inanmaz, ancak karargaha haber verdiğinde kendisinden Ivan`ı iyi ağırlaması istenir. Yüzbaşı Kholin Ivan`ı almak üzere yola çıkar. Bu arada uyuyakalan Ivan yeni bir düş görür. Ivan`ın annesiyle birlikte içine baktığı bir kuyu içinden resmedilir. Annesi eğer kuyunun içine yeterince bakılırsa bir yıldızın görünebileceğini söyler. Elini suyun üstünde yansıyan ışığa uzatan Ivan artık kuyunun dibindedir. Silah sesleri gelir. Ivan`ın annesi cansız kuyunun yanında yatmaktadır. Ivan`ın annesini ve kızkardeşini Nasyonel Sosyalistler kurşuna dizmiştir. Babası da sınırda ölmüş bir askerdir. Ivan`ın ailesinden kimsesi yoktur. Ivan yetimhaneden kaçmış, partizanlara katılmış ve Nasyonel Sosyalistlerin ölüm kampından kurtulmuştur. Şimdi de kendisini koruyup gözeten subaylar Katasonov, Kholin ve Gryaznov`dan kaçmaya çalışmaktadır. Çünkü bu askerler, Ivan`ı cephe gerisindeki askeri okula göndermek istemektedir. Bunun nedeni filmde açıkça belirtilmez. İzleyiciden sonuç çıkartması beklenir. Ivan devam etmek ister ve kaçar.
Yolda evinden geriye kalanları bir araya getirmeye çalışan, şaşkın, aklını yitirmiş yaşlı bir adamla karşılaşır. Düş, savaşın gerçekliği, kabus ve hayal içiçe geçmiştir. Ivan`ın inadı galip gelir ve Gryaznov Ivan`ın orduda kalmasına ikna olur. Kholin ve Galtsev görevine devam etmesi için bir botla Ivan`ı ırmağın öte tarafına bırakırlar. Irmağın öte tarafında Nasyonel Sosyalistler iki Kızıl Ordu askerini öldürüp bir ağaca asmışlardır. Ivan karanlıkta kaybolur ve bir daha kendisinden haber alınamaz.
1945. Kızıl Ordu Berlin`e girmiştir. Galtsev Gestapo karargahındaki askerlerden biridir ve Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi bürokrasisinin kurşuna dizilen ve idam edilen herkes için tuttuğu dosyaları gözden geçirmektedir. Sonunda bir dosyanın üzerinde Ivan`ın resmini görür. 12 yaşındaki Ivan, sahilde oyun oynayarak geçirilecek bir çocukluğu cephede geçirmiş ve darağacında sonlandırmıştır.
Sembolizm
Tarkovski hızlı ve keskin sahne geçişleriyle savaş gerçeğinin düşle, hayalin kabusla içiçe geçmişliğini yansıtır. Kızıl Ordu`yu Berlin`de resmeden sahnelerdeki belgesel anlatım, filmin düşsel-gerçekçi kurgusuyla içiçe geçer. Kayın ormanında geçen sahneler birlik doktor yardımcısı Masha`yla Kholin ve Galtsev arasındaki savaşla gölgelenmiş bir aşk üçgenini ima eder. Ancak bir yandan herşeyi kuşatan orman, bir yandan tehdit edici, labirent benzeri bir görüntüye sahiptir. Savaş insani olan herşeyin üzerini örtmüştür ve geriye kalan insanilikle insan dışılık arasındaki dehşettir. Düşlerin ve düşle gerçek arasındaki sahnelerin dışında, gerçeklik sürekli karanlıktır. İnsanların gölgeleri keskindir ve kendilerinden büyüktür. Savaş sessizlikle temsil edilir. Kholin`in bir sahnede söylediği gibi savaş sessizliktir ve sahne zaferi kutlayan askerlerin, yani barışın gürültüsüyle kesilir. İlk sahnede genç bir ağacın arkasında gördüğümüz Ivan, son sahnede ölü bir ağacın önünde karşımıza çıkar. Ivan çocukluğu olmayan bir çocuktur. Kendini intikama adamıştır, ancak öldürmek düşüncesiyle karşı karşıya kaldığında paniğe kapılır. Böylece Tarkovski bir yandan insanın insanüstü yanını, savaşın insanüstü kahramanlıklara yer vermediğini, bir yandansa insanın hem başkasını, hem de kendini yıkıcı yanını dile getirir. Ön plana çıkan doğanın yaratıcı, kuşatıcı yanı, insanın yıkıcı yanıyla bir araya gelir. Böylece sosyalist gerçekçiliğin mekanik insan ve doğa algısı diyalektik bir şekle dönüştürülür ve ideal kahramanların olmadığı bir savaş karşıtlığı belirginlik kazanır. Bu yanıyla film dönemdaşı olduğu başka Sovyet 2. Dünya Savaşı filmlerinden ayrılır.Tarkovski`nin filmde sosyalist gerçekçilikten ayrıldığı bir diğer nokta anlatısıdır. Gerçekliği kendi "devrimci gelişimi" içinde resmetmeyi öneren sosyalist gerçekçiliğin aksine, Tarkovsky anlatısal bir belirsizlik ve nedensel bir muğlaklığı tercih eder. Bu özellikle İvan`ın neden cephe gerisine gönderilmek istendiğinin açıkça belirtilmemesinde, daha çok izleyicinin yorumlarına açık kapı bırakılmasında kendini gösterir. Bu da, her ne kadar film Tarkovski`nin Sovyet yöneticileri tarafından en olumlu olarak karşılanan filmi olsa da, İvan`ın Çocukluğu`nun politik olarak eleştirilmesini getirmiştir.
Filmde Tarkovski bir çocukluğun savaşla nasıl mahfolduğunu gösterir. Gerçeklik sürekli yabancılaştırıcı anılar ve düşlerle kesilir. Bu anılar ve düşler bir çocuğun elden kaçmış mutluluğuyla şiddeti ve savaşı karşı karşıya getirir. Savaşın korkunçluğunun gelecekteki uzantısı da filmde ön plana çıkar.Reclams Filmführer, ISBN 3150105188 Böylece çocuksuluk ve aslında gerçek olmayan bir kahramanlık arasındaki geçiş karamsar bir tabloya dönüşür.
Endspoiler
Yapım
Filmin çekimi ilk olarak Eduard Abalov`un yönetmenliğinde başlamıştı. Ancak yapımcı şirket Mosfilm sonuçtan memnun kalmayınca, Abalov`un işine son verdi ve genç yönetmen Tarkovski`yle anlaşmaya vardı. Tarkovski senaryoda kimi değişiklikler yapmak koşuluyla filmi tamamlamayı kabul etti. Bununla birlikte filmi tümüyle baştan çekti. Ancak film için hali hazırda çokça para harcanmış olduğu için sadece filmin bütçesinin yarısını kullanabildi.Tarkovsky`nin tek başına çektiği ilk film diploma çalışması olan Silindir ve Keman`dı (Katok i skripka, 1960). Bu film bir işçiyle kemana eğilimli bir çocuk arasındaki arkadaşlık gibi bilindik bir konuyu ele almakla birlikte, aşırı ve alışılmadık kamera açıları ve karmaşık bir montajla dikkat çekiyordu. İvan`ın çocukluğu`nda da Tarkovsky aynı teknikleri yaygın bir şekilde kullandı. Bu tekniklerin Tarkovsky`nin sonraki filmlerinde ortadan kalktığı görülmektedir. Bununla birlikte, oyuncunun rolü ve Tarkovsky`nin sık kullandığı su imgesi gibi sonraki filmlerine özelliğini veren bir çok nokta bu filmde ortaya çıkmaya başlamıştır.
Filme Yönelik Tepkiler ve ödüller
1962 yılı Mart ayında Filmyapımcıları Birliği`nin düzenlediği "Sinemanın Dili" başlıklı tartışma dizisinde, Tarkovsky`nin sinema enstitüsü günlerindeki hocası Mikhail Romm henüz tanınmayan filmi gerçekten yeni, çağdaş bir sinema diline örnek gösterdi ve dinleyicilerden Tarkovsky adını unutmamalarını istediJohnson, Vida T. ve Petrie, Graham (1994), Tarkovsky, (iye) Daniel J. Goulding (Ed.) Five Filmmakers. Bloomington: Indiana Univ. Press, s. 1-49, alıntı, s. 5.Tarkovski ``Mühürlenmiş Zaman`` adlı kitabında filmden memnun olmadığını belirtir ve Ivan rolünde oynayan Nikolai Burlyayev`i eleştirir. Sovyetler Birliği`nde siyasi baskı nedeniyle çok kısa süre gösterimde kalabilmiş olan film Venedik Film Festivali`nde Altın Aslan, San Francisco Film Festivali`nde Golden Gate ödülü ve Acapulco Festival Filmleri Festivali`nde (Meksika) büyük ödül kazanmıştır. Sovyet yöneticilerinden Avrupa komünist partilerinden, özellikle de İtalyan Komünist Partisi`nin yayın organı ``Unitadan, yarattığı karakterler ve Anayurt Savaşı`nı ele alışı nedeniyle olumsuz eleştiriler alan filmi, Jean Paul Sartre Sovyet gençliğinin savaşla ilişkileniş biçimi olarak görür ve Ivan gibi çocukluğu elinden alınmış çocukların dünyanın başka yerlerinde hala yaşadıklarını vurgulayarak, filmin gerçekçiliğini kutlar. Savaş kendi yiyip bitireceği kahramanlar yaratmaktadır. Sartre, Discussion on the criticism of Ivan`s Childhood
Notlar
Linkler
- Tarkovski ile filmleri üzerine
- Elçin Uğur`un Eleştirisi
- Uğur Kutay: Jeneriğe Dikkat
- Jean Paul Sartre: Discussion on the criticism of Ivan`s Childhood
- Fergus Daly ve Katherine Waugh`un Eleştirisi (İngilizce)
- Ulrich Behrens`in Eleştirisi (Almanca)
- Ivanovo Detstvo, IMDB Sayfası