İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası

İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, ilk tam kadrolu konsere 1945 - 1946 yıllarında başladı. Ama gerçekte İstanbul'da çok sesli müzik hareketleri çok daha önce başlamıştı.

İlk kez 1524'de Venedik Elçisi tarafından İstanbul'da yaşayan İtalyanlar için bir bale gösterisi düzenlenmişti. 1543'de Fransa kralı I. François, iki devletin imzaladığı barış antlaşmasını üç konserle kutlamak için saray orkestrasını Kanuni Sultan Süleyman'a göndermişti. Bu gibi olaylar dışında ilk Türk orkestrası ise, Sultan müzikçilerinden oluşturulan ve başına şef Manguel'in getirildiği toplulukla başladı. Daha sonra Viyana'dan çağrılan, ünlü İtalyan Opera bestecisi Gaetano Donizetti'nin kardeşi Guiseppe Donizetti ( 1788-1856), 1827'de Muzika-i Hümayun adı verilen orkestranın gerçek kurucusu oldu. Donizetti orkestrayı 28 yıl, ölümüne kadar yöneterek İstanbul Senfoni Orkestrasıın temelini atmıştır.

Padişah tarafından Paşa ünvanı ile ödüllendirilen Donizetti'den sonra yine İtalyan şefler görevlendirildi : Angelo Mariani, Pisani, Callisto Guatelli(Paşa). Orkestrayı yöneten ilk Türk şef ise orkestranın flütçülerinden Saffet Atabinen (1858-1939) oldu. Saffet Bey saray orkestrasını dışardan elemanlar alarak genişletti ve Viyana klasiklerini seslendirdi. Osman Zeki Bey zamanında ise orkestra 17 Aralık 1917 ile 31 Ocak 1918 günleri arasında ilk kez yurtdışı turnesine çıkarak Viyana, Berlin, Dresden, Münih, Budapeşte ve Sofya'da Beethoven'ın Eroica Senfonisi, Wagner'in Parsifal Prelüdü ve Weber'in Oberon Uvertürü programını başarıyla çalmış ve dönüşünde Union Française'de halk huzurunda ilk konserlerine başlamıştı.

Cumhuriyet'in ilanından sonra Muzika-i Hümayun 1924 yılında Ankara'ya alındı; orkestraya Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası, bandoya ise Riyaset-i Cumhur Armoni Mızıkası adı verildi ve içerdiği Fasıl Heyeti kaldırıldı. Günümüzdeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nın çekirdeği olan Müzika-i Hümayun'dan geri kalanlar ise İstanbul'da küçük oda müziği konserlerini sürdürdü.

1931 yılında ilk kez yabancı bir uzman, Avusturyalı besteci ve öğretmen Prof. Joseph Marx ( 1882-1964) çağrıldı. Bu arada konservatuarda armoni dersleri veren Hasan Ferit Alnar ve Cemal Reşit Rey, aralarına Bülent Tarcan, İzzet Nezih Albayrak, Ömer Refik Yaltkaya ve besteci Adnan Saygun'un da katılmasıyla çoğunluğunu amatör müzikçi ve öğrencilerin oluşturduğu orkestra ile konserler düzenliyorlardı.

1930'lu yıllarda ünlü solistleri davet eden bir orkestra durumuna geldiler. Jascha Heifetz'in İstanbul'a gelmesinden sonra, Fransız piyanist Alfred Cortot ile ünlü kemancı Zino Francescatti de Cemal Reşit'in yönetiminde Tepebaşı Tiyatrosunda konserler verdiler. 1943 yılında verdikleri bir konseri izleyen Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün "Borular nerede?" sorusunun üstüne, İstanbul Belediye Konservatuarı'na bağlı İstanbul Şehir Orkestrası'nın kurulması hız kazandı. İsmet İnönü, her türlü yardımı alan Ankara Orkestrası'nda her zaman gördüğü üflemeli çalgıları kastetmişti.

İstanbul Şehir Orkestrası ile ilk konserini Cemal Reşit Rey yönetiminde, 13 Aralık 1945 Perşembe günü Beyoğlu'ndaki Saray Sineması'nda verdi. Programda Beethoven'ın Egmont Uvertürü, Bizet'in No.1 L'Arlesienne Süiti ve César Frank'ın Re Minör Senfonisi yer alıyordu. Özellikle Franck'ın dev senfonisi çok güç olamasına karşın büyük bir ustalıkla çalınmış, böyle bie eserle ilk konserini veren orkestra ve şefi büyük başarı kazanmıştı. İleride, yıllar sonra bile bu başarı hatırlanacak, orkestra 1960'lı yıllarda eski gücünü kaybetme tehlikesiyle karşılaşınca bu örnek gösterilecekti. Mali gücü çok kısıtlı olan orkestra 1940'lardan önce de konserlerini sinema salonlarında, provalarını Tepebaşı'ndaki konservatuarın çatı katında, ya da kömürlüğünde gerçekleştiriliyordu. Bu arada Barbaros İlkokulu'nun müsamere salonunda da çalışan orkestraya Alman Lisesi'nin Türk müdiresi okulun müzik salonunu veriyor, Cortot, Thibaut, Prihoda, Cassado, Iturbi, Kempff gibi sanatçılarla provalar orada yapılıyordu. Ancak 19 Kasım 1949'da açılan İstanbul Radyosu, büyük stüdyosunu İstanbul Şehir Orkestrası'na açınca, 1950'den sonra topluluk biraz rahatladı. Ayrıca aynı kadro İstanbul Radyosu Senfoni Orkestrası adıyla hem yayınlara katılıyor, hem de haftalık konserlerini hazırlayabiliyordu.

1960'da İstanbul Şehir Operası'nın açılmasıla İstanbul Şehir Orkestrası üyeleri o yıllarda daha da yoğun bir çalışma temposu içine girmiş, Radyoevi - Konser Salonu - Opera üçgeni arasıdaki trafik artmıştır. Provalarını İstanbul Radyosu'nda yapan orkestranın çalgıları Radyoevinde durmakta, her konser için Şan Sineması'na taşınmakta, ayrıca haftada 9 kez operaya götürülmekteydi. O yıllarda düzenli olarak iki haftada bir, Pazar sabahları konser veren İstanbul Şehir Orkestrası, Belediye Konservatuarı'nın diploma konkurunda da genç mezunlara eşlik etmekteydi. 1963 ve 1965 yılları Ocak aylarında, İsmet İnönü'nün de izlediği ve sanatçıları tek tek tebrik ettiği iki Ankara konseri gerçekleştirilmiş, şef Cemal Reşit Rey ilk konserde, " İşte borular Paşam!" cevabını verebilmiştir.

Ancak o yıllarda Belediye Konservatuarı'nın keman ve piyano dallarından başka sınıflara öğrenciler ilgi göstermediğinden, yaşlanan orkestra üyelerinin yerini genç mezunlar alamamakta, hafif müzik orkestralarının cazip ücretlerle gençleri kapmaları problemler doğurmaktaydı.

İstanbul Şehir Orkestrası'nın bütçesinin, Ankara'daki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'ndan altı kat az olması, Şan Sineması'na her konser için 1.000 lira ödeyen ve zaten borç içinde yüzen Belediye'nin maaşlarla diğer masrafları karşılayabilmesinde çeşitli problemler yaratmaktaydı. O yıllarda İstanbul Şehir Orkestrası'nın devlete bağlanması için pek çok yollar araştırılmış, Milli Eğitim Bakanlığı nezdinde girişimlerde bulunulmuştur. Hatta Ankara konserlerinin bir nedeni de İstanbul Şehir Orkestrası'nın kalitesini göstererek bu yardıma hak kazandığı ıspatlamaktı. 10 yıl süreyle Şan Sineması'ndaki iki haftada bir olmak üzere konserlerini sürdüren İstanbul Şehir Orkestrası, 1969'da İstanbul Devlet Opera ve Balesi'nin kuruluşuyla 27 üyesi bu kuruma ve Devlet Tiyatrosu'na geçmesiyle zayıfladı. 1968'de de şef Cemal Reşit Rey'in hastalığından sonra, yaş haddi nedeniyle emekliye sevkedilmesiyle orkestra Demirhan Altuğ ve konuk şeflerce yönetildi. 12 Nisan 1969'da İstanul Kültür Sarayı adıyla açılan opera, İstanbul Şehir Orkestrası'nın müzikçilerine daha yüksek ücretler ödeyerek kendine çekmişti. İstanbul Şehir Orkestrası 1969-1970 mevsiminin ilk konserini 13 Ekim 1969'da yine Şan Sineması' nda Demirhan Altuğ yönetiminde gerçekleştirmiş, Spor ve Sergi Sarayı karşısındaki, Belediyeye ait Sümerbank pavyonu restore edilmek üzere orkestraya verilmesine karşın, onarımı bitince Şehir Tiyatrosu'na verilmişti.Bu arada Şehir Operası Müdür Yardımcısı Turgut Boztepe Sakarya Milletvekili olmuş, 1969 yılı Aralık ayında Meclise, Şehir Orkestrası'nın dağılmasını önlemek üzere bir kanun teklifi sunmuş, müzikçilere de Devlet Opera ve Tiyatrosu santçılarına verilen ücretin ödenmesini önermişti. İstanbul Şehir Orkestrası'nın devlete bağlanması çalışmaları da o yıllarda yine sonuçsuz kaldı. 1970 yılında 15 konser verebilen orkestranın 69 kişilik kadrosunda ise 1971 yılında 12 boş kadro olmasına karşın bunları mali güçlükler nedeniyle dolduramamıştı. O yıl Radyoevi'nde prova yapmak da güçleşmiş, Ankara CSO şefine ayda 36.000.-TL ödenirken İstanbul Şehir Orkestrası'na sürekli bir asıl şef temin edilememişti. 1969'da 10 konsere gelen 6645 dinleyici sayısı, 1970'de %45 eksiğiyle 3554'e düşmüştü. 27 Kasım 1970'de İstanbul Kültür Sarayı'nın yanması ise, hiç olmazsa provalarını bu binada yapmak üzere uğraşan İstanbul Şehir Orkestrası'nı daha da zor duruma soktu. Şehir Orkestrası 1972 Mayıs ayında ise yaşlanan 15 üyesinin daha ayrılması sonucunda 35 kişi kalmış, tümüyle dağılma tehlikesi başgöstermişti. Ancak o yıl, nihayet Devlet Bakanlığı İstanbul Şehir Orkestrası'na yardım elini uzatmış, orkestra 52 kişilik kadro oluşturarak İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası(İDSO) adını almış, yönetimine Ankara'dan CSO'nun eski müdürü Mükerrem Berk gönderilmişti. İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, G.E. Lessing yönetiminde ve çellist Reşit Erzin'in solistliğiyle İstanbul Teknik Üniversitesi, Maçka Maden Fakültesi salonunda 18 Kasım 1972 günü ilk konserini vermiştir.

İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası

Bursa Bölge Devlet Senfoni Orkestrası

Çukurova Devlet Senfoni Orkestrası

Ender Sakpınar

Uğurtan Aksel

Sevin Berk

Fora Baltacıgil

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu

Hüseyin Sermet

İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası