İsmail Hakkı Baltacıoğlu

İsmail Hakkı Baltacıoğlu eğitimci, yazar ve hattat. Babası Mucurlu Baltacıoğlu İbrahim Edhem Efendi; annesi, Düzceli Hamdune Hanımdır. 28 Şubat 1886’da İstanbul’da doğdu.

İlköğrenimden sonra Ortaöğrenimini Fevziye Rüşdiyesinde yaptı. Vefa İdadisini bitirdi. Darülfünun-ı Osmaninin tabiiye şubesine girdi. Kadri Efendiden hüsn-i hat (güzel yazı) dersleri aldı. Darülfünun’da talebeyken Divan-ı Hümayun katipliğine memur olarak girdi. Bir müddet hat hocalığı yaptı. 1908’deDarülfünun’u bitirdikten sonra Darülmuallimin-i İbtidaiyye (İlköğretmen Okulu)ye hat hocası tayin edildi. Bir müddet burada vazife yaptıktan sonra pedagoji ve el sanatları konularında incelemelerde bulunmak üzere Avrupa’ya gönderildi. Fransa, İngiltere, Belçika, İsviçre ve Almanya’daki okullarda araştırmalar yaptıktan sonra 1911’de yurda döndü. Darülmuallimin’deki vazifesine devam etti, Darülmuallimin’i batı sistemine göre yeniden düzenlemekle vazifelendirildi. 1913 te Darülfünun’da (İstanbul Üniversitesi) fenn-i terbiye (pedagoji) hocalığına getirildi. Ayrıca çeşitli okullarda da ders vermeye devam etti. Maarif Nezaretinde de vazife alarak tedrisat-ı taliyye (ortaöğretim) ve tedrisat-ı aliyye (yükseköğretim) müdürlüklerinde bulundu. Heyet-i teftişiye başkanlığı yaptı. 1917 de Edebiyat Fakültesi katib-i umumisi (dekanı) ve 1923-25 seneleri arasında Darülfünun emini (İstanbul Üniversitesi rektörü) oldu. 1933’te yapılan üniversite reformu sırasında kadro dışında bırakıldı. Yeni Adam dergisini çıkardı. 1939’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesine öğretim üyesi tayin edildi. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)nden 1943’te Afyonkarahisar, 1946’da Kırşehir milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi. 1942-57 seneleri arasında Türk Dil Kurumu Terim Kolu başkanlığı yaptı. 1950’den sonra tekrar Yeni Adam ile 1956’da çıkarmaya başlayıp kısa süre devam ettirebildiği Din Yolu dergilerini yayınladı. Çeşitli konularda konferanslar vererek yayın ve çalışma hayatını sürdürdü. 1 Nisan 1978’de Ankara’da öldü.

Pedagoji üzerine inceleme ve araştırmalar yapmak üzere Avrupa’da bulunduğu sırada J.J.Rousseau, Le Bon, Compayre gibi batılı eğitimcilerin ilkelerini benimseyen ve kendi çalışmalarına uygulayan İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu Sosyolojik görüşlerinde Emile Durkheim ve Ziya Gökalp’in tesirinde kaldı. Aynı yıllarda Bergson’u inceledi. Kalbin Gözü adlı eserinde Bergson’dan gelen düşüncelere yer verdi. Bergson ile Durkheim’in zıt görüşlerini daha sonra yazdığı Tarih ve Terbiye adlı eserinde birleştirmeye çalıştı.

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu bütün toplum kurumlarının, geleneği meydana getiren din, dil ve sanat kurumlarından doğduğunu, geleneklerin toplumun en önemli gerçeği olduğunu söyledi. Milli kaynaklardan kopmadan batılılaşmayı savundu.

Kur’an Tercümesi hazırladı. Dini konularda hazırladığı yazılarında aşırı ve reformist fikirleri savundu. Dini eğitimin gereksiz olduğunu savunmuştur. Hayatının son zamanlarında dini konulara tekrar dönerek Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi’nde ve Din Yolu Dergisi’nde dini konularda yazılar yazdı.

Eğitimde aile ve okulun önemini anlatırken bazı çelişkili fikirler ileri sürdü. Osmanlı aile yapısını, İslamiyetin ve Arapların tesirlerini taşıdığı gerekçesiyle tenkid etti. Köklü bir yapıya sahip olan Osmanlı ailesini milli kültürü hazmedemeyen bir aile şekli olarak gösterdi. Savunduğu aile yapısında din birliğinin şart olmadığını ileri sürdü.

Hayatı boyunca hattatlık, resim, dekorasyon, mimarlık incelemeleri, bahçıvanlık ve çeşitli el sanatlarıyla bizzat ilgilenen Baltacıoğlu, İslam ve Latin yazılarının her çeşidinde yazılar yazdı. “Alev yazısı” diye tanınan yeni bir hat şekli geliştirdi.

Eserleri: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun çeşitli alanlarda yazdığı 130’u aşkın eseri vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

Pedagojiyle ilgili olanlar: Talim ve Terbiyede İnkılap, Terbiye ve iman, İzmir Konferansları, Elişlerinin Usul-i Tedrisi, Terbiye İlmi, J.J. Rousseau’nun Terbiye Felsefesi, Umumi Pedagoji, İçtimai Mektep, Toplu Tedris, Rüyamdaki Okullar, Pedagojide İhtilal. Sosyolojiyle ilgili olanlar: Maarifte Bir Siyaset, Türk’e Doğru, Batı’ya Doğru, Ziya Gökalp. Sanata dair olanlar: Demokrasi ve Sanat, Türklerde Yazı Sanatı, Türk Plastik Sanatları. Dini eserleri: Din ve Hayat, Kur’an (meal), Büyük Tefsir. Felsefeye dair olanlar: Kalbin Gözü, Felsefe. Edebi eserleri: İnanmak, Akıl Taciri, Dolap Beygiri, Kafa Tamircisi, Batak, Yalnızlar.

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun bunların dışında aynı konularda ve çocuk ve gençlik meselelerine dair bir kısmı basılmamış bazı eserleri vardır. Ayrıca çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış pekçok makalesi bulunmaktadır.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

İsmail Hakkı Baltacıoğlu

Yeni Adam

Anadolu (dergi)

Sultanahmet Mitingleri

Sinekli Bakkal

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

çığır

Altunizade

Hüsamettin Bozok

İsmail Hakkı Baltacıoğlu