Türkçe Bilgi: İran Azerileri

İran Azerileri ya da Kuzey İran Azerileri , Güney Azerileri, Güney Azerbaycan Türkleri, İran Azerbaycanlıları (Azerice آذری لر; Azerbaycaniha-yi İran, آذربایجانی‌های ایرانی Azerbaycaniha-yi İrani, آذری‌های ایران Azeriha-yi İran, ترک‌های آذری Torkha-yi Azeri, ترک‌های ایران Torkha-yi İran), İran'da Güney Azerbaycan denen ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan ve İran Türklerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Azerilerdir. 70 milyon nüfuslu İran'ın üçte birinden fazlasını oluştururlar. Tebriz, Erdebil, Zencan ve Urumiye bölgelerinde de yoğun olarak yaşayan Azerilerin başkent Tahran'daki nüfusları da oldukça yüksek ve Tahran pazarına büyük oranda Azeri tüccarlar hakimdir. Çok heterojen etno-linguistik grubun üyeleri olan Azeriler, çok farklı sosyoekonomik koşullar altında yaşamlarını sürdürür. bu nüfusun önemli bir bölümünü oluşturmalarına rağmen İran Azerileri, kendi dillerinde yayın ve eğitim gibi önemli kültürel haklara sahp değillerdir. Aryan kökenli olduğu ileri sürülen Azerilerin beş yüzyılda nüfusları ancak kendileri kadar, belki kendilerinden daha az olan Türklerin dilinin konuşuru haline gelmeleri, dilbilimsel bakımdan kabul edilemez. Dil Farslardan sonra en kalabalık topluluğu oluşturan Türkler, asırlarca İran’ı yönetmelerine rağmen dil açısından her zaman Farsçanın egemenliğini benimsemişler; geçmişten bugüne ülkede Farsça üst dil, Türkçe ise alt dil olarak konumlanmıştır. Aslında milliyetçilik akımlarının bir neticesi olarak İran Türk halkları arasında da “Türklük” bilinci gelişmiştir; ancak bu bilinç, Türkçeyi Farsçanın egemenliğinden kurtaracak nitelikte olmamış, tam tersine, aynı dönemlerde gelişen Fars milliyetçiliğinin etkisiyle Farsçanın gücü gittikçe pekişmiştir. Üstelik bir konumdan yoksun olan İran Azericesi ses, kelime, cümle yapısı, hatta anlam bakımdan da Farsçanın etkisi altında kalmıştır. Alfabe ve yazı sistemi tam oturmaddığı gibi, standart dil yerine geçebilecek bir ağzın seçilip topluma yayılması sağlanamamıştır. Bu konuda basınyayın ve okulların rolü çok önemlidir. Bunun içinse devlet desteğine ihtiyaç vardır. Ancak İran Azerbaycan Türkçesi bu imkanlardan yoksundur; üstelik devletin dil politikaları da Farsçanın ağırlığını daha çok belirginleştirecek niteliktedir. Bütün bunlar, Azerbaycan Türkçesinin yok olacağı anlamına gelmez; ancak ilerleyen süreçte bu dilin hem yapısında bir daralma, hem konuşur sayısında düşme, hem de işlevinde azalmalar olması muhtemeldir. 2000 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Tahran’daki Azerice konuşanlar arasında dağıtılan 146 anketin % 74’ünde Azerice, % 27’sinde Farsça ve % 4’ünde diğer bir dil anadili olarak cevaplandırılmıştır. Anadillerini Farsça olarak işaretleyenlerin % 22’sinden, % 70’inin annesi Azerbaycanlı ve babası Türk’tür. Ankete katılan 146 kişinin % 81’i Azericeyi evde, % 42’si ev dışında konuştuğunu ifade etmiştir. 16.yy. da Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında başlayıp, yaklaşık dört yüz yıllık bir süreç izleyerek Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarına kadar uzanan sınır anlaşmazlıkları, 23 Ocak 1932’de imzalanan Türk-İran Sınır Anlaşması ile çözüme ulaştırılmıştır. İnsan hakları Uluslararası Af Örgütü'ne göre, İran’ın en kalabalık azınlık grubu olan İran Azerileri, çocuklarının ana dillerinde eğitim görmeleri için verilen mücadelede, pek çok aktivist İran hükümetince alıkonmuş, hapsedilmiş, işkenceye maruz kalmış ve yıldırılmaya çalışılmıştır. Dernekleşme *Uluslararası Güney Azerbaycan Türkleri Konseyi (UGATK) *Güney Azerbaycan Milli Uyanış Harekatı (Güney Azərbaycan Milli Oyanış Hərəkatı, GAMOH 1995)

Dış bağlantılar

Kaynaklar

Vikipedi

İran Azerileri

Dış bağlantılar

Kaynaklar

Azeriler

İran Kürtleri

Ermenistan Azerileri

İran

Oğuzlar

Uşnu Şehristanı

Azerbaycan Millî Hükûmeti

İran Azerileri

İran Azerileri Hakkında Detaylı Bilgi

Dış bağlantılar

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Azeriler

İran Kürtleri

Ermenistan Azerileri

İran

Oğuzlar

Uşnu Şehristanı

Azerbaycan Millî Hükûmeti