İlkyardım, kazazedelere ileri sağlık ekipleri gelene kadar yapılan acil müdahalelere verilen isimdir. Kazazede`nin hayatta kalması konusunda büyük bir öneme sahiptir. Her kaza türüne göre farklı bir ilkyardım uygulaması bulunmaktadır.
Suda boğulma
Suda boğulma vakalarında yaz mevsiminde büyük bir artış göze çarpmaktadır. Bunun nedeni çoğunlukla yüzme bilmeyen kişilerin deniz kenarlarında, gölet ve baraj göllerinde bilinçsiz ve dikkatsizce davranmaları sonucunda olmaktadır. Ancak bu yüzme bilmeyen kişilerin de suda boğulma tehlikesiyle karşılaşmayacakları anlamına gelmez. Yorgunken yüzmek, alkol alıp yüzmek , tok karnına yüzmek ve yüzülmesi yasak bölgelerde yüzmek; yüzmeyi bilen insanlar içinde tehlike teşkil etmektedir.- Suda boğulmuş bir insan karaya alındıgı zaman sırt uzeri yatırılıp boyunu hiperextansiyon (olabildigince boyunu geriye atmak) pozisyonuna getirilir. Eğer varsa, ağzındaki takma dişler çıkartılır.
- Müdahaleyi yapan kişi çevredekilerden 112 acil servisi aramalarını ister ve kazazedenin bilincinin açık ya da kapalı olup olmadığını kontrol eder.
- Bilinç kontrolünün ardından ``Bak Dinle Hisset`` yöntemiyle solunum ve dolaşım kontrolü yapılır.
- ``Bak Dinle Hisset`` uygulamasından sonra kişiye gerekli müdahale yapılır.
- Kazazedenin solunumu ve dolaşımı durmuş ise, ilk olarak kazazedeye iki adet kurtarıcı nefes verilir. Bu suni nefesin ardından, eğer kazazedenin solunumu ve kalp atışı geri gelmediyse suni solunum ve kalp masajına geçilir.
- Kalp masajı yetişkinlerde ve yaşlılarda 15 kalp basıncına 2 suni solunum, cocuklarda 5 kalp basıncına 2 suni solunum ve bebeklerde 3 kalp basıncına ağız boşluğundaki havayla 2 suni solunum dur. Her yaş gurubunda dikkate alınması gereken şey, her solunum ve basınç periyodu sonrasında nabız kontrolü yapılmalıdır. Ve her bir dakika`da hızlı bir şekilde genel bir solunum dolaşım kontrolü yapılmalıdır.
- Kazazede`nin solunum ve dolaşımı yeniden geri geldiğinde yan şekilde yatırılmalı ve ileri saglık ekipleri gelene kadar gözlem altında tutulmalıdır. Burada dikkat edilecek nokta, kişinin bilincinin tekrar açılıp açılmadığı ve eğer kişinin solunum ve dolaşımı geri gelmediyse ileri sağlık ekipleri gelene kadar masaja ve suni solunuma devam edilmesidir.
Soluk yolunun tıkanması
Soluk yolu tıkanmalarına daha çok küçük yaştaki çocuklarda ve bebeklerde rastlanmaktadır. Soluk yolu tıkanmış bir kazazedeye ilk yapılacak müdahale, eğer bilinci yerindeyse sırtına iki kürek kemiğinin arasına sertçe vurarak onu öksürmeye teşvik etmektir.- Kazazede eğer yukarıdaki yöntemle yabancı maddeyi çıkaramıyorsa, ``Hemlinck manivelası`` ile kişinin soluk borusuna kaçan maddenin çıkarılması sağlanır.
- Hemlinck manivelası kişinin göbek deliğinin iki parmak uzerinde, ellerin bir bir üzerine kitlenip kişinin diyaframına doğru yapılan basınçlı hareketin adıdır.
- Bu manivela yapılırken, kişinin bayılma ihtimaline karşı arkasına geçilir ve kişinin bayılma olasılığına karşın tetik`de durulur.
- Kişi eğer bayılıp bilincini kaybederse, boynu hemen hiperextansiyon pozisyonuna getirilir ve 112 acil servis aranır.
- ``Bak Dinle Hisset`` yöntemiyle kişinin solunum ve dolaşım sistemi kontrol edilir. Kişinin bayılma nedeni muhtemelen bu tıkanıklık nedeniyle kesilen soluktur ve kalp muhtemelen çalışır.
- Kurtarıcı kazazedeye ilk olarak nefes vermeden önce eliyle kazazedenin boğazını kontrol eder. Yabancı maddeye ulaşılmaya çalışılır, eğer ulaşılamıyorsa iki adet kurtarıcı nefes verilir ve hemen kazazedenin karın kısmına inilerek göbek deliğinin iki parmak üzerine eller üst üste yumruk yapılarak konulur. Diyafram yukarı doğru ittirilir.
- Her beş basınç sonrası ağız kontrol edilir ve cisime ulaşılmaya çalışılır, eğer ulaşılamadıysa iki adet nefes verilir ve ardından tekrar karına basınç yapılır.
- Aynı prosedür cocuklarda da uygulanır.
- Bebeklerdeyse durum farklıdır. Bebek kol üzerinde sırt üstü çevrilir, iki kürek kemiğinin arasına üç defa vurulur, sonra ağız kontrolü yapılır ve ağız boşluğundaki hava bebeğin ağzına doğru verilir. Burada eğer bebeğin kalbi duracak olursa işaret, orta ve yüzük parmakları birleştirilip bebeğin göğüs kafesine baskı yapılarak kalp masajı uygulanır.
- Bu söylenen işlemler kişi kendine gelene kadar, kişinin boğazındaki yabancı madde çıkana kadar ya da ileri sağlık ekipleri gelene kadar devam eder.
Kalp krizi
Kalp krizi, her yaştaki insan`da görülebilecek bir durumdur. Nedenleri sağlıksız beslenme, kolestrol, aşırı stres, aşırı üzüntü, bağzı ekstrem durumlarda carpışma ve ani korkulardır.- Kalp krizi şüphesi olan bir kazazedeye ilk müdahaleyi yapmadan önce ``Bak Dinle Hisset`` yöntemiyle ön tetkik yapılır ve 112 acil servis aranır.
- Kişinin kalp krizi esnasında duran kalbine yaşına göre uygulanacak basınç periyodları uygulanır:
- Yetişkinlerde onbeş kalp basıncına iki nefes, çocuklarda beş kalp basıncına iki nefes, bebeklerde üç kalp basıncına iki ağız boşluğundaki nefes verilir.
- Kriz gelmiş bir kişinin kalbi çalıştırılana ve ileri sağlık ekipleri gelene kadar müdahale`ye devam edilir. Eğer bu esnada solunum durursa suni solunum ve kalp masajına devam edelir.
- Kişinin kalp sistemi çalışırsa masaja son verilir ve eğer solunumu yoksa suni solunuma devam edilir.
- Solunum ve dolaşım geldiği andan itibaren müdahale kesilir ve göz temasıyla kişi kontrol altında tutulur.
Travma durumları
Travma durumları genellikle kafa travması şeklinde görülür. Bu durumda ilk olarak ``Bak Dinle Hisset`` ile kişinin dolaşım ve solunum kontrolü hızlıca yapılır ve açık yara veya kanama var mı diye bakılır. Kişinin başı ve boynu stabilize hale getirilir ve 112 acil servis aranır. Kişinin ağzı, dil dönmesi ile karşı karşıya kalınma durumu var mı diye kontrol edilir ve kişi sürekli gözetim altında tutulur. Solunum ve dolaşım sürekli kontrol edilir.Yanık ve kopmalar
Yanıklar
Yanıklarda ilk müdahale, yanmış olan bölgenin kaybetmiş olduğu suyun geri kazandırılmasıdır. 112 acil servis aranır ve kişi bilinçliyse hemen yanık bölge üzerine ıslak bir bez (ya da aynı işlevi görebilecek herhangi bir kumaş) koyulur. Eğer kazazede`nin bilinci yerinde değilse ``Bak Dinle Hisset`` yöntemiyle kişinin dolaşım ve solunumu kontrol edilir. Olabildiğince çabuk ileri sağlık ekiplerine haber verilir.
Kopmalar
Kopmalar yarı kopma ve tam kopma olarak ikiye ayrılır:
- Yarı kopmalar: Kişinin kesilmiş uzvu atel yardımıyla desteklenir, basınç noktalarına pres uygulanır ve ileri sağlık ekiplerinin gelmesi beklenir.
- Eğer uzuv tam anlamıyla kopmuş ise, kopan parça temiz bir poşete konup ağzı sıkı sıkıya bağlanır ve soğuk suyla buz dolu ikinci bir poşete ya da kaba konur. Burada dikkat edilecek nokta, kopan parçanın direkt olarak soğuk suya ya da buzun içine atılmamasıdır. Bu durumda dokular şişer ve kopan parçanın tekrar dikimi imkansız hale gelir. Kişinin kopan uzvundan akmakta olan kan, bir bezin şerit haline getirilerek sıkılması suretiyle o noktada kesilir ve bir kağıda ilk boğma işleminin yapıldığı dakikayla saat yazılır. Ardından her yedi dakikada bir boğulan nokta biraz gevşetilerek dokulara kan gönderilir, ki dokular ölmesin. Bu işleme ileri sağlık ekipleri gelene kadar devam edilir.
Zehirlenme
Kişi zehirlenmiş ise:- 112 acil servis hemen aranır ve kişi kusturulmaya çalışılır. Kazazedenin bilincinin açık tutulması gereklidir.
- Kişi eğer asitli bir sıvı içmiş ise kesinlikle kusturulmamalıdır.
Bilinç kaybı
Bilinç kaybı, çok sık şekilde karşılaşılan bir durumdur. Bilinç kaybının nedenleri birden fazla olabilir: açlık, tansiyon, aşırı stres, herhangi bir ilacın yan etkisi, vb...- Kişi eğer bilinç kaybına uğramış ise ``Bak Dinle Hisset`` yöntemiyle kontrol edilir, solunum ve dolaşımı yerinde mi diye bakılır. Yerinde değilse gerekli mudehale yapılır. Kişinin solunum ve dolaşımı yerinde fakat bilinci kapalıysa hemen 112 acil servis aranır ve kişi yan yatırılmak suretiyle ayıltılmaya çalışılır. Kişi kesinlikle tokatlanmaz.
- Yarı baygın bir kişiyse yarı oturuş pozisyonuna getirilir ve kendisiyle göz kontağı kurulur.
- 112 acil servis aranır.
- Kişi konuşturulur, kullandığı sürekli bir ilaç olup olmadığı sorulur.
- Kişi kendine gelene kadar ve ya ileri yardım ekipleri gelene kadar başından ayrılınmamalıdır. Kişiyle konuşurken ulaşılabilecek bir yakınının ev ya da cep telefonunun numarası alınmaya çalışılır.
- Kesinlikle tuzlu ayran, ve benzeri uygulamalar yapılmamalıdır. Çünkü kişinin tansiyon durumu bilinmemektedir.
Kaynak
- Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor y.o daki ilk yardım dersleri.