Türkçe Bilgi: İl Özel İdaresi

1982 anayasasının 126. maddesi "Türkiye merkezi idare ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayrılır" hükmünü getirmektedir. Merkezi hükümetin taşrada örgütlenmesinin temelinde iller yer almaktadır. İl özel idareleri görevleri bakımından merkezi yönetim ile belediye ve köyler arasında "ara düzey" niteliğe sahip idari birimlerdir.

Osmanlı Devleti'nde vilayet yönetimine ilişkin düzenlemelerde yerel yönetimi çağ-nştıracak ilk ilkeler 1856'daki Islahat Fer-manı'nda yer aldı. Günümüzdeki il özel idarelerinin yasal temeli ise bir ölçüde, 1864'teki Vilayat Nizamnamesi'yle atıldı. Vilayetlerin özerk yönetim birimlerine kavuşması yönündeki asıl adım ise 1913'teki İdare-i Umumiye-i Vilayat Kariun-ı Muvak-katı'ydı. 1913'teki yasanın birinci bölümünü oluşturan 1-74. maddeler sonradan sayılı Vilayet İdaresi Kanunu ile kaldmldı. Bu yasa da yerini 1949'da 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu'na bıraktı. 1913'teki geçici yasanın 75. maddeden sonraki ikinci bölümü ise, Cumhuriyet döneminde birçok değişikliğe uğramakla birlikte günümüze değin yürürlükte kaldı ve il özel idarelerinin temel yasası olma özelliğini korudu.

İl özel idaresinin üç yasal organı vardır: Vali, il genel meclisi ve il daimi encümeni. Vali, il özel idaresinin temsilcisi ve yürütme organıdır. Meclis ve encümen ise karar ve denetim organları niteliğindedir. İl genel meclisine başkanlık eden vali, meclise sunulacak il özel idaresi bütçesini ve çalışma programlarını hazırlar; il özel idaresi adına alınan kararları yürütür. Öncelikle merkezi yönetimin temsilcisi olan valinin il özel idaresi içindeki egemen konumu ve merkezi yönetime özgü öteki yasal müdahale ola-naklan, il özel idaresinin üzerindeki yönetsel vesayetin ağırlığını göstermektedir.

İl özel idaresinin genel karar organı il genel meclisidir ve her ilçe bir seçim çevresi olmak üzere beş yılda bir, milletvekili seçim sistemine göre yapılan yerel seçimler sonucunda oluşur. Meclisin olağan toplantı dönemi, yılda bir kez olmak ve aralık ayı içinde başlamak üzere 40 gündür. Meclis bunun dışında hükümet ya da valinin isteği üzerine ya da üyelerin üçte ikilik çoğunluğunca istenip valinin görüşü alınarak, içişleri Ba-kanlığı'nın onayıyla olağanüstü toplantıya gidebilir. Meclisin yetki ve görevleri, merkezde incelenip onanmak üzere il bütçesini kabul etmek, ili ilgilendiren kamu hizmetleri konusunda kararlar almak ve il özel idaresinin mal varlığını yönetmektir. Meclisin aldığı kararlar valinin onayıyla kesinlik kazanır. Valinin, onaylamadığı kararlara karşı 20 gün içinde Danıştay'a itiraz yetkisi vardır. Bu durumda Danıştay karanna uyulur.

İl özel idaresinin üçüncü organı olan il daimi encümeni, il genel meclisinin yıllık toplantısında kendi arasından ve ilçelerden bir yıl için seçtiği dört üyeden oluşur. Valinin çağrısıyla ve onun başkanlığında toplanır. Başlıca görevleri, yıllık bütçe üzerinde görüş bildirmek, aylık giderleri onaylamak, il genel meclisinin toplantı dönemi dışında (ilk toplantısında meclise sunmak üzere) onun adına kararlar almaktır.

İl özel idarelerinin mali yapısı, 2 Şubat 1981'de yürürlüğe giren 2380 sayılı yasayla önemli değişikliğe uğradı. Bu tarihten önce en önemli gelir kaynakları bazı merkezi vergilerden aldığı paylar iken, bu tarihten sonra genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamı üzerinden pay almaya başladı.

İl özel idareleri bütçeleri Bakanlar Kurulu kararı ve cumhurbaşkanının onayıyla yürürlüğe girer.

İl Özel İdaresi

İlgili konular

Düzce (il)

Kırşehir (il)

Bitlis (il)

Siirt (il)

Muş (il)

Şırnak (il)

Karaman (il)

Bartın (il)