Türkçe Bilgi: İbnü'n Nefis

İbnü'n Nefis (tam adı İbnü’n-Nefis Alaaddin Ebu’l-A’la Ali ibn Ebi’l-Hazm el-Kureşi ed-Dımeşki), 1210-88 yılları arasında yaşamıştır. Şam’da dünyaya gelen İbnü’n-Nefis, Nureddin Zengi tarafından 12. yüzyılda kurulan hastanede (el-Bimaristan en-Nuri) tıp ilmini öğrendi. İlk hocası Abdurrahim ibn Ali el-Dahvar’ın yanında tıp eğitimini tamamladı ve Kahire’ye yerleşti. Nasıri Hastanesinde vazife yaptı ve birçok talebe yetiştirdi. Talebeleri içinde en meşhur olanı, cerrahlıkla ilgili bir eser yazan İbnü'l- Kuff tur. İbnü’n Nefis, fakih olarak Kahire Mansuriye Medresesi’nde ders vermiş, ayrıca gramer, mantık ve felsefe ile de meşgul olmuştur. İbnü’n-Nefis’in eserleri arasında en çok tanınanı Mu’cez olup İbn-i Sina’nın Kanun’unun bir çeşit özetidir. En büyük keşfi ise akciğer dolaşımını bulmasıdır. Kendi devrinde tıp ilminin önderi olan İbnü’n-Nefis, daha çok insan organizması üzerinde etkili olan faktörleri araştırdı. Tıbbi tedaviden çok, hastalıkların ana sebepleri üzerinde durdu. Diyebiliriz ki o, tıpta hastalıkların sebepleri üzerinde ilmi çalışmalar yapan ve eserler veren ilk alimdir. Ortopedi ilminin de ilk kurucularındandır. Hekimlikte bir zirve olan İbnü’n-Nefis, ‘Mısır Hekimlerinin Başkanı’ unvaanını taşımıştır. İbnü’n-Nefis sadık bir gözlemci, peşin hüküm taşımayan, müstakil fikirli bir yorumcu idi. Gözlem ve deneye çok önem verirdi. Gerçeğe ulaşmak için mutlaka meselenin temeline inerdi. Yazmadan önce tekrar tekrar deney yapardı. Şu sözleri, ona hakim olan hareket tarzını gayet açık belirtir: “Organın yaptığı vazifeleri izah için, eski nazariyelerden etkilenmeden tekrar itinalı bir müşahede ve doğru bir araştırmaya dayanmalıyız.” İbnü’n-Nefis, Galen ile İbn-i Sina’nın bütün fikirlerini ezbere bilirdi. Çoğu meslektaşının aksine Galen’in metodunu kabul etmez, zayıf noktalarını ortaya koyardı. Buna mukabil, İbn-i Sina’yı çok takdir ederdi. Kanun en fazla meşgul olduğu eserdi ve onu hemen hemen ezbere bilebilirdi. Tıbbi eserlerini kaleme aldığı sırada kendisini görenler, adeta çağlayan bir sel halinde, başka bir kitaba başvurmaya lüzum görmeden yazadığını bildirirler. Birgün Kahire’nin 1200 hamamından birinde yıkanırken aniden kağıt, kalem ve mürekkep ister ve nabız hakkında bir risale yazmaya başlar. Risalesini bitirince, tekrar kurnaya geri dönerek yıkanmasına devam eder. Yazdığı eserlere o kadar güvenirdi ki: “Eserlerimin benden sonra asırlarca yaşayacaklarını bilmeseydim, onları yazmazdım” der, anacak ihtiyatı da elden bırakmaz ve “Bir eser yazma iddiasında bulunanlar, gereken mesuliyeti de yüklenmelidirler” demekten çekinmezdi. Meşhur müellif Max Mayerhof: “İbnü’n-Nefis’in değeri, kitapları bütün Orta Çağ boyunca en temel eseraler kabul edilen Galen’in ve İbn-i Sina’nın bazı düşünacelerine, yanlış fikirlerine karşı yalnız başına mücadele etme cesaretini göstermiş olmasındadır” der ve “Kısacası, o. büyük bir otorite idi ve birçok mükemmel adam onun hakkında “o, ikinci İbn-i Sina idi” demektedirler” diye ilave eder. Mu’cez gibi asırlarca üzerine pek çok şerh, haşiye, ta’lik yazılan eserler verdiği gibi, Hz. Muhammed’in (sav) hayatı ve Hadis usulü üzerine kitaplar da yazmıştır. Başlıca eserleri şunlardır: - Kitab eş-Şamii fi’t-Tıb: En büyük eseridir. 300 cüz olarak yazmayı tasarladığı eseri bitiremeden vefat etti. 80 cüzü hala Kahire’deki Bimaristan el-Mansuri’de bulunmaktadır. İçinde o zamana kadar tıp ilmine ait ne kadar bilgi varsa hepsini kaydetmiştir. - Kitab el-Mühezzeb fi’l-Kahl: Göz hastalıktan hakkında değerli bir eserdir. Bir nüshası Vatikan Kütüphanesinde bulunmaktadır. - Kitab el-Muhtar fi’l-Ağdiya: Gıdalar hakkındadır. Berlin Kütüphanesinde bulunmaktadır. - Mu’cez el-Kanun: En çok tanınan eseridir. İbn-i Sina’nın meşhur eseri Kanun’un bir çeşit özetidir (fizyoloji ve anatomi hariç). Eserin asılları Paris, Oxford ve Münih Kütüphanelerinde bulunmaktadır. Birçok dile tercüme edilmiştir. Esere birçok şerh, haşiye ve ta’lik yazılmıştır. Mu’cez ilk defa 1828’de Kalküta’da basılmıştır. Türkçe’ye tercümesi ilk defa Muslihiddin Süruri ve sonra Kanuni devrinde Edime Darüşşifası baştabibi olan Ahmed İbn Kemal tarafından yapılmıştır. - Şerh-i Teşrih el-Kanun: Kanun’un anatomi bölümlerinin açıklamasıdır. Gerçi Kanun’da insan anatomisine dair özel bir bölüm yoktur ama, konuların içinde yer yer anatomiden bahsedilmiştir. İbnü’n-Nefis anatomiye dair bu kısımlan izah ederek ortaya 300 sayfalık bir kitap çıkarmıştır. Ayrıca bu eserinde kendisinden yüzlerce yıl sonra ortaya çıkan patolojik anatominin de temellerini atmıştır. Şu paragraf bunu açıklamaktadır: “... İshalden veya kan kaybından ölen kimselerde damarı bulmak güçleşir. Buna karşılık boğulmak suretiyle öğlenlerde damarları bulmak kolaylaşıyor...” Bu Arapça yazma eserin en önemli tarafı, İbnü’n-Nefis’in, Galen ve İbn-i Sina’nın aksine, akciğer dolaşımının (küçük dolaşım) mevcut olduğunu belirtmesidir. İbnü’n-Nefis’in ayrıca ikisi Hipokrat’ın, biri Huneyn İbn İshak’ın eserlerine olmak üzere başka tıbbi şerhleri ve Peygamberimiz’in (sav) hayatını anlatan er-Risale el-Kamiliye fi’s-Siret en-Nebeviyye, hadis ilminin prensiplerini anlatan Muhtasar fi İlm-ı Usul el-Hadis gibi tıp harici eserleri vardır.

İbnü'n Nefis'in Kan Dolaşımı Teorisi

Hipokrat, kan dolaşımından karaciğeri sorumlu tutmuş ve kalbi bir damar genişlemesi gibi kabul etmiştir. Aristo, damarların hava ile dolu olduğunu kabul ediyordu. Galen ise, kanın sağ kalpten sol kalbe ara bölmedeki geçitler aracılığı ile geçtiğini öne sürmüştür. İbn-i Sina da bu görüşü kabullenmiştir. İbnü’n-Nefis’in kan dolaşımı ile ilgili görüşleri ise şu şekilde özetlenebilir: 1. Kalp, ancak ve ancak kendi bünyesi içinden geçen damarlar aracılığı ile beslenir’ diyen İbnü’n-Nefis, böylece koroner dolaşımı ilk bulan ilim adamı olmuştur. 2. Kan, akciğerleri beslemek için değil, temiz hava götürmek için yayılır. (Daha sonra W. Harvey de bunun üzerinde önemle durmuştur). 3. Akciğere giden damarla, akciğerden dönen damar arasında, dolaşımı tamamlayan bağlantılar mevcuttur. (Üçyüz.sene sonra Colombo bunu ilk defa kendisinin bulduğunu iddia etmiştir). 4. Akciğer toplardamarı, önceden zannedildiği gibi, hava veya is ile değil, kan ile doludur. 5. Akciğer atardamarının duvarı, akciğer toplardamarının duvarından daha kalındır. (Bu keşif yakın zamana kadar Michael Servetus’a dayandırılıyordu). 6. Kalp odacıkları arasındaki bölmede geçit yoktur. Kan, dolaşımını kalpte tamamlar: “Kanın sol boşluğa geçmesi akciğerler yolu ile olmakladır. Sağ boşluktan akciğerlere gelen kan, burada ısınmakta ve hava ile karıştıktan sonra, akciğer toplardamarı yolu ile sol boşluğa geçmektedir” diyen İbnü’n-Nefis, böylece akciğer dolaşımını ilk keşfeden ilim adamı olmuştur.

İbnü'n Nefis

İbnü'n Nefis'in Kan Dolaşımı Teorisi

Hayy bin Yakzan

Hasan bin Ali

Muhammed'in evlilikleri

Ruh

Muhammed Nur'ül Arabi

Alevilik

Bektaşîlik

Babailik

İbnü'n Nefis

İbnü'n Nefis Hakkında Detaylı Bilgi

İbnü'n Nefis'in Kan Dolaşımı Teorisi

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Hayy bin Yakzan

Hasan bin Ali

Muhammed'in evlilikleri

Ruh

Muhammed Nur'ül Arabi

Alevilik

Bektaşîlik

Babailik