hurma
1 . Hurma ağacı.2 . Bu ağacın tatlı meyvesi.
15-24 m. kadar boylanan hurma ağacının dalı olmayan yalın gövdesinin kalınlığı 30 cm'yi geçer. Dibinden piçler çıkaran ağacın sert, gri-yeşil renkli ve gösterişli bileşik yapraklarının uzunluğu, ağacın büyüklüğüne göre 2-4 m. arasında değişir. Ağacın üst kısmında, her yaprak koltuğunda bir tomurcuk yer alır. Bu tomurcuktan, başak halinde açan bir çiçek topluluğu doğar.
İki evcikli olan hurma ağaçlarının erkek çiçekleri dişi çiçeklerin üzerine getirilip sallanarak ya da erkek ve dişi çiçek açan hurma ağaçları birbirine yakın dikilerek dişi çiçeklerin döllenmesi sağlanır. Döllenen dişi çiçeklerden, sonbahara doğru 6 cm. uzunlukta oval, sarı-turuncu ya da koyu kırmızı-kahverengi hurma meyveleri oluşur.
Hurma, ortasında zarımsı bir kabukla sarılı tek çekirdek halinde tohumu bulunan çok tatlı etli ve besleyici bir meyvedir. Taze ya da kurutulmuş olarak yenildiği gibi pastacılıkta da kullanılır. Şekerlemesi ve şarabı yapılır. Bazı hurma çeşitleri daha az tatlıdır. Bunların, kurutulup öğütülerek unu çıkarılır.
Hurma
İnsanoğlunun yetiştirdiği en eski bitki çeşitlerinden biri. Babil’in en eski yerlileri Sümerler hurmayı en azından 5000 sene önce ilk defa yetiştirmişlerdir. Kuzey Afrika ve Orta Doğu bölgelerinin ekonomisinde çok eskiden beri büyük bir rol oynar. Amerika’ya İspanyollar tarafından 19. yüzyılın başlarında getirilmiş ve Meksika civarında yetiştirilmiştir. İlk defa Basra Körfezinde yetiştirildiği tahmin edilen hurma bitkisi yaklaşık 18-24 m boyundadır. Yapraklarının bir kısmı yere doğru sarkar ve bir kısmı da yukarı doğrudur. Yapraklarının uzunlukları 6 m civarındadır. Gövdeleri diktir. Tabanından birçok sürgün verir. Yelpaze olan yapraklarının büyükleri tepede toplanmıştır. Çiçekleri ekseriya tek cinslidir. Başak tipindeki çiçekleri “spata” adı verilen büyük yapraklarla çevrelenmiştir. Gövdesinde yapraklar genellikle toplu olarak bulunur. Küçük sarı çiçekleri toplu halde açarlar. Farklı cinsiyetli çiçekler ayrı ağaçlarda yetişir. Dişi çiçekler zamanla tek tohumlu meyvelere dönüşürler. Meyveleri sarımsı kahve renkli, dış kabuk sarımsıdır. Orta kısım etli ve şeker bakımından zengindir. Tohum silindirik, sert ve bir yüzü boyuncaderin olukludur.Kullanıldığı yerler
Bu bitkinin meyvesinden, özünden, ağacından ve yapraklarından farklı çeşitte faydalanılır. Hurmanın meyvesi tatlı ve besleyicidir. Yaklaşık % 20 nem ihtiva eden taze hurmalarda % 60-65 şeker ve % 2 protein vardır. Kurumuş hurmalarda şeker oranı % 75-85 civarındadır. Bir diğer hurma çeşidi olan Phoemx sylvestris’ten hurma şekeri elde edilir.Hurma, minimum sıcaklık derecesi -7°C olan her çeşit tropik ve tropikaltı iklimde yetiştirilebilir. Fakat verimli bir mahsül elde etmek için, uzun sıcak mevsimlere ihtiyaç vardır. Ayrıca meyvenin olgunlaşması esnasında çok az veya hiç yağmuryağmamalıdır. Bu sebepten çöl arazileri uygundur. Hurma, birçok toprak çeşidinde yüksek tuz oranından etkilenmez. Fakat, yüksek verim için az tuzlu, sulanmış topraklar tercih edilir.
Hurmalar tohum veya fidanla yetiştirilir. Verimi çoğaltmak, arzu edilen çeşidi elde etmek ve meyve vermeyen erkek bitkilerin sayısını sınırlamak için fidanla yetiştirme tercih edilir. Hurmaların 1000’in üzerinde çeşidi olmakla beraber, meyveler genellikle, yumuşak, yarı kuru ve kuru olmak üzere üç çeşide ayrılır. Hurma yetiştirmede sun’i tozlaştırma yaygın bir şekildir.
Irak, dünyanın en büyük hurma üreticisidir. Irak’ın üretiminin yaklaşık yarısı Şattülarap bölgesinden elde edilir. Bu bölge hurma yetiştirmek için her türlü şarta sahiptir. Diğer büyük üreticiler, İran, Suudi Arabistan-Cezayir, Libya, Pakistan, Fas, Tunus ve Sudan’dır.
Memleketimizde Phoenix dectylifera türü örnekleri azdır. Buna karşılık Phoenix canariensis daha çok yetiştirilmektedir. Gövde tabanında sürgünler vermesi ve tohumların daha kısa ve şişkin oluşu ile ayırt edilir. Batı ve Güney Anadolu ve Akdeniz bölgesinde yetiştirilmektedir. Memleketimizde yetişenlerin hurma meyvelerinin gıda bakımından önemi yoktur, daha çok gölge verici olarak kullanılır.
Hurma, dinimizde de önemli bir yere sahiptir. Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem hurma ile iftar ederdi. Bir hadis-i şerifte şöyle buyurdu: “Oruçlu olan kimse, hurma ile iftar etsin! Çünkü hurma bereketlidir.” Hurmanın bereketli olması, şöyledir ki, onun ağacına “Nahle” denir. Bu ağacın yaradılışında, topluluk ve adalet vardır. İnsanın yaradılışı da böyledir. Peygamber efendimiz Nahle ağacına, Âdemoğullarının halasıdır dedi. “Halanız olan nahleye saygı gösteriniz! Çünkü bu ağaç, Âdem aleyhisselamın çamurundan kalan artıktan yaratılmıştır.” buyurdu. Bunun için, Nahlenin meyvesi olan hurma yiyince, insanın parçası, dokusu olur. Böylece, hurmada bulunan her şey insana da aktarılmış olur. Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem başka bir hadisi şerifinde de; “Mü’minin sahurunun hurma ile olması, ne güzeldir.” buyurmuştur.
