hortum
Türkçe hortum kelimesinin İngilizce karşılığı.n. hose, water hose, hose pipe, tornado, elephant's trunk, twister, whirlwind, cyclone, eddy, snout, proboscis
Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum, yerden emdiği sular ile bir "Su hortumu" oluşturur.
Bir hortum'un oluşması
Bir hortumun meydana gelmesi çok karmaşıktır, ve hala tatmin edici bir bilimsel açıklama ortaya sürülememiştir. Ayrıntılara yönelik soruların hepsi cevaplandırılamamış olmasına rağmen, bir hortum'un mekanik özellikleri iyi tanınmaktadır. Belli koşullar altında dünyanın her yerinde ve her zaman hortumlar oluşabilir. Atmosferin bir hortum üretmesinde, ne belli bir zaman ne de belli bir coğrafya sınırı bulunur. Ama bir hortum oluşma olasılığı az veya çok olan bölgeler ve zamanlar kabaca şekilde belirlenebilir (bunun ayrıntıları daha aşağıda Klimatoloji başlığı altında açıklanmıştır).Bir hortum için elverişli olan hava koşulları
Bir hortumun oluşabilmesi için atmosferin yüksek bölümlerine kadar çıkabilecek konveksiyon olmasi gerekir: Atmosferin katlarini zayiflatan, dik olarak göğe çıkan ve yükseldikce soğuyan hava; atmosferin 1 - 2 kilometre yükseklerine kadar nemli hava bulunması ve bu nemli konveksiyonu başlatacak, güneş ışıklarının yere çarpmasıyla oluşan bir sıcak hava termiği.Bu tür fırtınaların oluşması için katkıda bulunan diğer bir etken, havada ve bulutlardaki su buharinda bulunan ısıdır. Ancak kondensasyon ile etkili hale gelen bu ısı katkısı hali hazırda var olan ısı ile birlikte bir nemli konveksiyon'u mümkün kılar. Nemli konveksiyon olmadan diğer koşullar, kücük-tromb denilen zararsiz hortumlar olusturabilirler, ama eger bu kücük-tromb'lar nemli konveksiyon termiği ile temasa geçerse bunlar da gercek bir hortum oluşturabilir. Dünyanın kuzey yarımküresinde oluşan hortumlar, saatin tersi yönde, güney kümede olusan hortumlar saat yönünde döner.
Hortum türleri
Hortumlar oluşma tarzları açısından iki ayrı kategoriye ayrılabilir:Mezosüklon hortumlar
Mezosüklon hortumların yukarıda anlatılanlara ek özellikleri, iki ayrı yönden gelen rüzgarın birbiri ile kesişmesi; yani yükseğe dogru yönlerinin degişmesi. Bu şartlar altında dönerek yükselen bir rüzgara (mezosüklon'a) sahip olan bir "Süper-hücre" olusur. Bu Süper-hücre saatlerce sürebilir ve dev dolu-taneleri, bardaktan boşanırcasına yagmur, ve yukarıdan gelip yere çarpan 200km/sa hızında "düşen-rüzgar"lar yaratabilir. Böyle bir süper-hücre'nin bir hortum oluşturması olasılığı %10-%20 civarindadir.Kitaplar
- Gottlob Burchard Genzmer (1765): Beschreibung des Orcans, welcher den 29. Jun. 1764 einen Strich von etlichen Meilen im Stargardischen Kreise des Herzogthums Mecklenburg gewaltig verwüstet hat. Friedrich Nicolai, Berlin und Stettin 1765. Abschrift (PDF)
- Alfred Wegener (1917): Wind- und Wasserhosen in Europa. Vieweg, Braunschweig, 301 S. Digital-Version (PDF)
- Johannes Peter Letzmann (1937): Richtlinien zur Erforschung von Tromben, Tornados, Wasserhosen und Kleintromben. Int. Meteor. Org., Klimatol. Komm., Publ. 38, Salzburg, 91-110. Abschrift (PDF)
- Thomas P. Grazulis (1993): Significant Tornadoes: 1860 - 1991. Environmental Films. ISBN 1879362007
- Nikolai Dotzek (2003): An updated estimate of tornado occurrence in Europe. Atmos. Res. 67-68, 153-161 Artikel (PDF)
- James M. Caruso and Jonathan M. Davies (2005) Tornadoes in Non-mesocyclone Environments with Pre-existing Vertical Vorticity along Convergence Boundaries. NWA Electronic Journal of Operational Meteorology 1 June 2005 Artikel
Linkler
Deutschsprachiger Raum
- Tornadoklimatologie für Deutschland (TorDACH)
- Tornadoliste Deutschland: Beschreibungen ausgewählter Ereignisse mit umfangreicher Linksammlung
- Skywarn Deutschland e.V.
- Skywarn AUSTRIA
- Skywarn Schweiz
- unwetterstatistik.at - Statistiken, Analysen und Berichte zu Extremwetterereignissen in Österreich
Avrupa
- European Severe Storms virtual Laboratory (ESSL) (englisch)
- European Severe Weather Database (ESWD) (englisch)
- The Tornado and Storm Research Organisation (TORRO) (englisch)
ABD
- NSSL: National Severe Storm Laboratory, USA (englisch)
- What is a Tornado? Essay von Charles A. Doswell, Cooperative Institute for Mesoscale Meteorological Studies, Norman (OK), USA (englisch)
- Was ist ein Tornado? Die deutsche Übersetzung des Doswell-Artikels von Felix Welzenbach
- Abbildungen von Tornados (englisch)
Kaynaklar
* Vikipedi
