Okul açık olduğu dönemde lise ve yükseköğrenim olmak üzere 7 yıllık bir Teoloji eğitimi veriyordu. Okulda yalnızca Rum öğrenciler eğitim görmüyor, diğer toplumlardan öğrenciler de okulda eğitim alabiliyorlardı. Bu yönüyle de okul dünya çapında bir karakter kazanmıştır. Okulun kütüphanesinde 120.000'den fazla kitap bulunuyordu. Birçok önemli papaz, rahip ve din adamı bu okuldan mezun olmuştur. Patrik Bartelemeos'da Ruhban Okulu'ndan mezun olmuştur.
Manastır
Aya Triada Manastırı, Marmara Denizinde İstanbul Adalarından büyüklük bakımından ikincisi olan Heybeliada’ nın kuzeybatı yönünde çamlarla kaplı Ümit Tepesinde bulunmaktadır. Çamlar ve deniz bu manastıra dünyada eşine az rastlanır bir güzellik katmaktadır.Manastırın kuruluş tarihçesi:
Birçok yazılı kaynak ve tarihçi manastırın ilk defa İstanbul Patriği Aziz Fotios tarafından 9.yy.da kurulduğunu belirtmektedirler.Bu gelenek günümüzde de sürmekte olup her yıl 6 Şubat günü Ortodoks inancına göre Aziz Fotios yortusu Manastırın kuruluş bayramı olarak kutlanmaktadır.Manastır Hristiyanlığın Kutsal Üçlüsü’ ne (Aya Triada ) ithaf edilmiştir.1O63 yılında Bizans İmparatoriçesi Katerina Komnini tarafından bu manastıra hediye edilmiş olan el yazması bir İncil üzerinde Heybeliada (yunanca adı ile “Halki” ) Aya Triada Manastırı ifadesi kullanılmıştır.
Bizans döneminde manastır bazen bir ibadet ve dinlenme yeri; bazen de saraydan ve üst düzeyden kişilerin sürgüne gönderildiği bir yer olarak yaşamını sürdürmüştür.
İstanbul’ daki Alman Kilisesinin Başrahibi Stefanos Gerlach’ın 16. yy.da İstanbul’ da bulunan kilise ve manastırları kapsayan ünlü listesinde Heybeliada’daki Aya Triada’nın da adının bulunması manastırın İstanbul’un Osmanlılar tarafından fethinden sonra da varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Eski yıllardan beri varolan bu manastırın kilisesi birçok defa tahrip olup, yeniden inşa edilmiştir. Bugün kullanılan kilise, sağ yan duvarında bulunan yunanca mermer kitabeden anlaşılacağı gibi, Patrik IV. Germanos ve Padişah Abdülmecit’ in saltanatları sırasında 1 Mayıs 1844 Pazartesi günü açılmıştır.
Ruhban Okulunun açılması ve gerekçeleri:
Ortodoks din adamı yetiştirilmesi amacıyla ilk defa 1844 yılında, Patrik IV. Germanos’ un destekleriyle Aya Triada Manastırı bünyesinde teoloji eğitimi veren bir okul açılmıştır. Bilindiği gibi, İstanbul’ un fethinden sonra İstanbul Rum Patriği’ ne “Millet-Başı” ünvanı verilmiş ve kendisi Bab-ı Ali’ ye karşı Osmanlı İmparatorluğundaki tüm Ortodoksların lideri olarak kabul edilmiştir.Okulun açıldığı yıllarda (1844) gerek İstanbul’ da gerekse Osmanlı İmparatorluğu’ nun sınırları içinde ve dışında yaşayan yüzbinlerce Ortodoks için iyi eğitim görmüş; dini vazifesini çağdaş bilim ve teknolojiyle birleştirerek en iyi şekilde ifa edebilecek din adamlarına ihtiyaç duyulmaktaydı.Batı Kiliselerindeki reformlar ve kültürlü din adamları bir yerde böyle bir okulun kurulmasını zorlamıştır.Böylece Heybeliada Ruhban Okulu 1844 yılındaki açılışından 1971 yılındaki kapanışına kadar Aya Triada Manastırı ile bütünleşmiştir. Çam ve deniz kokusunun birleştiği bir tepe üzerinde, geniş bir bahçe içinde, büyükşehirlerin her türlü problem ve gürültüsünden uzak bir ortam içinde yatılı olarak burada okuyan öğrenciler derslerde teorik olarak öğrendiklerini manastırın kilisesinde pratik olarak uygulayarak, eşsiz zenginlikteki kütüphanesi ile görgü ve bilgilerini arttırarak, birkaç dil öğrenerek buradan mezun oluyorlardı. Böylece Heybeliada Ruhban Okulu kısa zamanda dünya çapında şöhret yapmış ve her zaman saygı ile anılan bir eğitim ocağı olmuştur. Okul faaliyet gösterdiği süre içinde (1844 - 1971) 1000 yakın mezun vermiştir.Bu mezunlardan 12 tanesi İstanbul Rum Patrikliği makamına kadar yükselmiştir.2 kişi İskenderiye Patriği, 3 kişi Antakya Patriği, 4 kişi Otosefal Atina Başpiskoposu, 1 kişi Otosefal Arnavutluk Başpiskoposluğu görevine seçilmiştir.
Diğer 343' ü üst düzey ( Piskopos ) din adamı, 318' i ruhani ve geriye kalanlarda değerli teologlar olarak dünyanın çeşitli yerlerinde hizmet vermişlerdir ve vermeğe devam etmektedirler.
Bugünkü Okul Binası:
1844’ ten itibaren çeşitli ekler ve tamirlerle kullanılmakta olan okul binası 28 Haziran 1894 günü meydana gelen ve son 15O yıldır İstanbul’ da yaşanmış olan en şiddetli deprem sırasında büyük ölçüde zarar görmüştür.Depremin öğle yemeği saatine rastlaması can kaybını önlemiş, ancak okul kullanılamayacak hale gelmiştir.Binanın yeniden yapımı için maddi desteği İstanbul’ un Zengin Rum tüccarlarından, Kadıköy’ deki Aya Triada, Şişli Rum Mezarlığındaki Ayios Petros ve Pavlos, Paris’ teki Ayios Stefanos Kiliselerini de yaptırmış olan Pavlos Skilitsis Stefanovik ailesi sağlamıştır.Binanın mimarı 19. cu yy. sonları ile 2O. ci yy. başlarında İstanbul’ da yaşamış ve görkemli yapılar bırakmış olan Periklis Fotiadis’ dir. O tarihte henüz 36 yaşında olan Fotiadis referans olarak 1893 yılında bitirdiği, Beyoğlu’ nun görkemli binalarından Zoğrafyon Rum Lisesini göstermiştir. Padişah II. Abdülhamit’ in izinleriyle 22 Nisan 1895 ‘te temeli atılan bina 1,5 yıl gibi kısa bir süre içinde tamamlanarak 6 Ekim 1896 ‘da açılmıştır.Yunan alfabesinin ( -pi ) harfi şeklinde bir plan üzerine bina edilmiş olan yapı bir bodrum ve iki kattan oluşmaktadır.Özellikle ana giriş kapısı görkemli mermer merdivenleri ve sutunları ile antik bir yunan tapınağının girişini hatırlatmaktadır. Pencere ve cephe süslemelerinde ise Bizans yapılarını çağrıştıran tuğlalar bol miktarda kullanılmıştır. Binanın bodrum katında yemekhane ve kütüphane, giriş katında sınıflar, etüd odaları, fizik - kimya laboratuvarı, revir ve yatakhane; ikinci katında ise büyük tören salonu, müdür ve öğretmen odaları, sekreterlik, yatılı kalan öğretmenlerin yatak odaları ve teoloji bölümü talebeleri için yatakhane bulunmaktadır.
Manastırın Kütüphanesi:
Manastırın zengin kütüphanesinde bugün 120 binin üstünde kitap bulunmaktadır. Teoloji ilmi dışında Yunan ve Latin klasikleri, Bizans ve Roma tarihi, Kilise Mimarisi, Kilise İlahileri, Hukuk, Arkeoloji, Sanat Tarihi gibi konularda da değerli kitaplar vardır. Lugatlar ve çeşitli dillerdeki Ansiklopediler önemli bir yer işgal etmektedir. Yunanca ve Latince dillerinin dışında Türkçe, İtalyanca. Fransızca, İngilizce, Almanca ve Arapça kitaplar da bulunmaktadır.Kütüphanenin okuma salonu ile süreli yayınların bulunduğu bölüm 1960 yılında İstanbul’ un varlıklı Rum ailelerinden Kiryako Pamukoğlu’ nun bağışları ile restore edilerek çağdaşlaştırılmıştır.
Okul uzun yıllardır kapalı olmasına rağmen; yurt içinden ve yurtdışından gönderilen bağışlarla her yıl kitap sayısı artan kütüphane yaşamını sürdürmektedir.
Manastırın Kilisesi:
Hristiyanlığın Kutsal Üçlü’ süne ( Aya Triada ) ithaf edilmiş olan bugünkü Kilise binası 1844 yılında yapılmıştır. Daha önceki Kilise yanmış olduğundan geriye birşey kalmamıştır. Kilise üç bölümlü ( nefli ), küçük bir bazilika şeklindedir. Dar bir girişten ( narteks) sonra karşılıklı beşer sütun üzerinde yükselen ana binaya ( naos ) girilir.İkonostasis, Piskopos Tahtı, vaiz kürsüsü ( amvon ) ahşap olup, muhtemelen 19. yy. ortalarına aittir. Taşınabilir ikonaların dışında, kilisenin tavanında bulunan Pantokrator ( Ebedi hakim Mesih İsa ) dikkati çekmektedir. Duvar resimleri (fresk) ve mozaik ikona bulunmamaktadır. Kilisenin çan kulesi bulunmadığından, çanlar bahçede özel olarak yapılmış bir yerde durmaktadır.
Manastırın içindeki ve dışındaki Mezarlar:
a-) Manastırın içinde, Kilisenin arkasında bir grup bakımlı mezar bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi İstanbul Rum Patriklerinden V. Konstantin ile VII. Kirillos’ a aittir.Diğerleri Okul Müdürlüğü yapmış olan din adamları ile okulun tanınmış öğretmenlerinindir. b-) Manastır duvarlarının dışında yine din adamlarının gömülü olduğu eski ve küçük bir mezarlık daha vardır.Burada da İstanbul Rum Patriği VIII. Neofitos yatmaktadır. Bu mezarlık birkaç yıl önce tahrip edilmiş; yakın zamanda tamiratı yapılmış olmakla birlikte, bazı mezarlardaki isimleri tespit etmek mümkün olmamıştır.Okulun bugünkü durumu
Okul bugünkü kapanma noktasına dört farklı dönem yaşayarak gelmiştir.1-) 1844 - 1915 yılları arasında okul yedi sınıflıydı. Bunların dördü Lise, üçü Teoloji bölümüne aitti. 1915 - 1918 yılları arasında I. nci Dünya Savaşı nedeniyle İstanbul’ un birçok okulunda olduğu gibi eğitim durmuştur.
2-) 1918 - 1923 arasında Okul beş yıllık yüksek Okul statüsüne yükseltilmiştir. 3-) 1923 - 1951 arasında Cumhuriyet Türkiyesi’ nin Okulları ile uyum sağlayarak eski yedi yıllık eğitim sistemine dönmüştür. 4-) 1951-1971 yılları arasında dönemin İstanbul Rum Patriği Athenagoras’ın çabaları ile yeniden statü değiştirilmiştir. Liseden sonra dört yıllık eğitim verdiği halde Milli Eğitim Bakanlığının Talim ve Terbiye Dairesinin 25 Eylül 1951 tarih, sayı 2 ve 151.nci karar ile onayladığı Öğretim Yönetmenliğine göre, Sadece rahiplik mesleğine girecek öğrencileri yetiştirmek amacıyla faaliyet göstermekte idi. 1964 yılına kadar Balkan Ülkelerinden, hatta Afrika’ nın Mısır ve Ethiopia gibi ülkelerinden, Suriye’ den, İngiltere’ den yabancı uyruklu öğrenciler Heybeliada Ruhban Okuluna yatılı eğitim görmeğe geliyorlardı.
1964 -1965 ders yılında yabancı uyruklu öğrencilerin okula devam etmelerine yetkililerce izin verilmeyince, uluslararası alanda tanınan okul büyük bir darbe yemiştir.
1971 yılında Türkiye’ deki bütün Özel Yüksekokulların devletleştirildiği, ya da kapanmak zorunda kaldığı dönemde, Türkiye’ de muadili olan başka kuruluş bulunmadığından; Heybeliada Ruhban Okulu kapattırılmıştır.
1971’ den bazı araştırmacı ve yazarlar yeni bir dönem, bazıları ise son dönemin bir uzantısı olarak tanımlamaktadırlar. Bugün, İstanbul Rum Patrikhanesi’ ne bağlı bir manastır olarak işlevini sürdüren Aya Triada Manastırında 1993-1998 yılları arasındalar Teoloji ve Çevre Sorunları konulu bazı toplantı ve seminerler yapılmıştır. Manastırın ziyaretçileri oldukça fazladır. Dünyanın her tarafında yüksek mevkilere ulaşmış çok sayıda eski mezun uzun eğitim yıllarını geçirdikleri Okulu ve Manastırı görmek maksadıyla sık -sık gelmektedirler.
İstanbul’ u ziyaret eden turistlerin, yabancı Kilise heyetlerinin, kurumların, organizasyonların ve şahsiyetlerin bir bölümü burayı mutlaka ziyaret etmek istemektedirler. Özellikle, hafta sonlarında manastırı gezmek isteyen yerli ziyaretçi sayısının da artmakta olduğu gözlenmektedir.
Okulun Kapatılması
1971 yılında Anayasa Mahkemesi'nin kararı doğrultusunda her yükseköğretim kurumu bir devlet üniversitenin bir parçası olmalı hükmünü vermiş, bu yüzden de okul kapatılmak zorunda kalmıştır.Son yıllarda, ruhban okulu ABD'de Yunan lobisi tarafından bir mesele haline gelmiş olup, 1999 yılında ABD Başkanı Bill Clinton'ın Türkiye'yi ziyareti sırasında Ruhban Okulu'nu ziyaret etmiş ve dönemin cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'den okulun açılmasına izin verilmesini istemiştir, ama kabul görmemiştir.
