Türkçe Bilgi: Hamdullah Hamdi

Hamdullah Hamdi Osmanlı alimlerinden. Hamdi Çelebi diye de bilinilir. İstanbul’un manevi Fatihi Akşemseddin’in oğullarının en küçüğü olup, devrinin önde gelen alim, edib ve velilerindendi. Soyu, babası Akşemseddin’den, Şeyh Şihabeddin-i Sühreverdi’ye, ondan da hazret-i Ebu Bekr’e ulaşmaktadır. Adı Muhammed Hamdullah’tır. On beşinci asırda, ilim, irfan ve edebiyat dünyasının en seçkin şahsiyetlerindendi. Özellikle edebi sahada ortaya koyduğu manzum eserleri ile tanındı. Zamanının İslami kültür ve irfanını pek samimi bir üslupla aksettiren sayılı ve seçkin bir Osmanlı münevveriydi.

Hamdi Çelebi, 1449 (H.853) yılında Bolu’nun Göynük kazasında doğdu. Babası Akşemseddin’in hususi alaka ve teveccühleri altında ilk ve temel tahsilini yaptı. Babası vefat ettiği zaman henüz çocuk denecek, on veya on iki yaşlarında bulunuyordu. Âlim, arif ve şair olacağını, babası keşf yoluyla çok önceleri haber vermişti. Akşemseddin’in vefatından sonra bir hayli maddi manevi güçlük ve zorluklarla karşı karşıya kalan Hamdi Çelebi, herşeye rağmen mükemmel bir tahsil yapmayı başardı.

Din ve fen ilimlerinde, şiir ve edebiyatta söz sahibi oldu. Bir aralık Bursa’da Çelebi Sultan Mehmed ve Yıldırım Bayezid medreselerinde müderrisliğe tayin edildi ise de, bir müddet sonra kendi isteği ile bu mesleği bıraktı ve Göynük’e çekilerek kendini tamamen tasavvuf yolunda yetişmeye ve mesnevilerini hazırlamaya verdi. İnzivaya çekilmesine, bir gece rüyasında babası Akşemseddin’in kendisine yaptığı nasihatler sebeb olmuştu. Akşemseddin ona, artık ahiret hazırlığına koyulmasını, bunun için de, Kayseri’de bulunan halifesi İbrahim Tennuri’ye varıp, teslim olmasını nasihat etmişti. Hamdi Çelebi bu rüyasından uyandığında, gönlü yanmış, adeta kendinden geçmişti. Kayseri’ye gitmek için hemen hazırlıklara başladı. Tam bu esnada aniden Şeyh İbrahim-i Tennuri Bursa’ya geldi. Hamdi Çelebi, babasının nasihatine uyarak hemen sohbetine koşup teslim oldu. Görüştüklerinde, İbrahim-i Tennuri ona dönüp, “Seni bana gönderen, beni de sana gönderdi.” demişti.

Nihayet Hamdi Çelebi’ye hemen Kayseri’ye gitmesini, kısa bir müddet sonra kendisinin de oraya geleceğini ve orada beklemesini söyledi. Hamdi Çelebi hemen Kayseri’ye gitti, hocası gelince, hizmet ve sohbetini canına minnet bilerek çalıştı. İbrahim Tennuri’nin terbiye ve teveccühü ile olgunlaşarak halifesi oldu. Hocasının izni ile Göynük’e gelerek yerleşti.

Hamdi Çelebi, Türk edebiyatında batı Türkçesiyle ilk Hamse, yani beş mesnevi yazan şairdir. Mesnevileri arasında en çok Yusüf ü Zeliha’sı ve Leyla vü Mecnun mesnevileri beğenildi ve meşhur oldu. Bu ikisi ve diğer eserleri kendi zamanında ve sonraki asırlarda zevkle okundu. Özellikle Yusüf ü Zeliha’sı dili ve üslubu bakımından, o zamana kadar bu konuda yazılan eserlerin en güzeli olarak kabul edildi. Bu eserinin önsözünde, Akşemseddin ile ilgili bir menkıbeye şöyle işaret etmektedir.

Menkıbe şöyledir: Akşemseddin hazretleri daima derdi ki, “Şu küçük oğlum Muhammed Hamdi yetim, zelil kalmasa şu mihneti çok dünyadan göçerdim”. Bir gün, Hamdi Çelebi’nin annesi, Akşemseddin’e dönüp, “Göçerdim dersin durursun, ama yine de göçmezsin!” deyince, Akşemseddin “Göçelim!” buyurdu. Göynük kasabasında yaptırmış olduğu mescide girip vasiyetini yaptı, yakınları ile helallaştıktan sonra Yasin suresini okumaya başladı. Sünnet üzere yatıp mübarek ruhunu Hak tealaya teslim eyledi. Yukarıda zikredilen manzumenin ilk mısralarında Hamdi Çelebi mübarek babasının bu kerametine işaret etmektedir.

Hamdi Çelebi, hayatının sonuna kadar münzevi yaşadı. Umumiyetle, eserlerinden kazandığı para ile geçimini temin ediyordu. Bir ara Anadolu’ya gelen meşhur Abdürrahman-ı Cami ile de görüştü, sohbetinden istifade etti. Eserlerinde de ondan aldığı feyzi aksettirmektedir. Cami’yi taklit etmiştir diyerek tenkid edenler çıkmışsa da eserlerindeki üslub ve tasvirler orjinaldir ve pek lezzetlidir. Almış olduğu derin ve geniş muhtevalı din, fen, edebiyat ve tasavvuf kültürünün potasında tam pişmiş ve olgunlaşmış olarak eser telif etmiştir. Mesnevilerinde, dini, ahlaki, tasavvufi konuları ve incelikleri pek güzel ve samimi bir üslupla, işlemiştir. Eserlerinde az da olsa tasannu (yapmacık) bir üslub ve zorlanma göze çarpmaz. Pek kıymetli bir kültür yadigarı bırakmıştır.

Hamdullah Hamdi Efendi 1503 (H.909)te Göynük’te vefat etti. Burada babası Akşemseddin’in yanına defnedildi.

Eserleri:

Yusüf ü Zeliha (mesnevi), Leyla vü Mecnun (mesnevi), Tuhfet’ül-Uşşak (mesnevi), Kıyafetname, Mevlid-i Nebi, Ahmediyye, şiirlerini ihtiva eden Divan’ı, tasavvuf ile ilgili Risale, Mecalis’üt-Tefasir adlı tefsiri.

Hamdi Çelebi’nin Divan’ı ve mesnevileri, yazma halinde olup, henüz basılmamıştır. Mesnevileri gazel ve kasidelerine tercih edilmekle beraber, sade ve güzeldir, zevkle okunabilir. Ayrıca menkıbe ve kerametleri de vardır.

Yusüf ü Zaliha mesnevisindeki bir gazeli:

Hamdullah Hamdi

İlgili konular

Kıyafetname

1449

Hamse

1503

Mevlid

Nesih

Firuz Ağa Camii

Yargıtay (Türkiye)