Gıyaseddin Mesud (Irak Selçuklu)

Gıyaseddin Mesud (d. yak. 1108 - ö. 13 Eylul 1152) Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı olan amcası Sultan Ahmed Sencer'e bağımlı olarak Irak ve batı İran'da hüküm süren Irak Selçuklu Devleti sultanlığı yaptı.

Hayatı

Bağımlı Iraklı Selçuklu Devleti arazisi babası Muhammed Tapar dönemi sonda büyük bir karmaşıklığa anarsiye boğulmuştu. Bu anarşi içinde Iraklı Selçuklu Devleti'nin ilk hükümdarı Giyaseddin Mesud'un ağabeyi olan Sultan II. Mahmut oldu. 1120-21 yılında oniki yaşında iken Gıyaseddin Mesud ağabeyine karşı bir ayaklanma yapıp kendini Irak Selçuklu Sultanı ilan etti; ama 1121 yılında Atabek Ak Sungur Burşuki aracılığı ile iki kardeşin arası bulundu. II. Mahmud Sultan olarak hükme devam etti ve küçük kardeşini affetti. Gıyaseddin Mesud'a Azerbeycan eyalatının valisi olarak görev verildi. 1131'de Irak Selçuklu Sultanı olan ağabeyi II. Mahmud öldü. Yine de Büyük Selçuklu Devleti ve Sultan Sencer'e bağımlı olan bu devlet hükümdarlığı için, güç merkezi Irak'ta olan Gıyaseddin Mesud, kardeşleri ve kuzenleri ile mücadeleye girişti. Bu taht mücadelesinde II. Mahmut'un oğlu kuzeni Davud, güç merkezi batı Selçuklu topraklarının doğusunda olan kardeşi II. Tuğrul ve güç merkezi Fars ve Huzistan olan Selçuk Şah bulunmaktaydı. Gıyaseddin Mesud bu sırada Musul Atabeyi olan İmameddin Zengi'nin de desteğini sağlamıştı. Önce 1131'de Davud babasının ölümü ile 1131'de Irak Selçuklu Sultanı ilan edildi. Davut'a sultan olarak atabek olarak Ak Sungur el-Ahmedli ve emir Maragha destek sağlamaktaydı. Fakat Sultan Davud'un idaresi altında olan araziler babasının ölümünden önce bu devlete ait bulundugu kabul edilen toprakların ancak küçük bir kısmında, güney Azerbaycan'da, hüküm sürebildi. 1132'de Irak Selçuklu Devleti'nin bağımlı olduğu Sultan Ahmed Sencer bu alt hükümndarlığın işlerine karıştı ve Gıyasettin Mesud'un kardeşi ve Sultan Davud'un amcası olan I. Tuğrul, Sultan Sancar'ın isteği ile Sultn Davud'un yerine Irak Selçuklu hükümdarlığına geçti. I. Tuğrul, Irak'da güç bazi olan Gıyaseddin Mesud'a karşı bir askeri sefer açtı. Fakat Mayıs 1133'de Gıyaseddin Mesud'la yaptığı muharebeden yenik çıktı. Tuğrul Tikrit'e çekilmek zorunda kaldı. 1134'de I. Tuğrul öldü. 1133'de Gıyaseddin Mesud Bağdad emirlerinden Sultan olduğuna dair biat aldı ve kendine halife Mustarşid tarafından büyük bir törenle Sultan ünvanı verildi. I. Tuğrul öldükten sonra 1134'de Gıyaseddin Mesud hiç rakipsiz Hamedan merkezli Irak Selçuklu Devleti sultanı oldu. . Halife Mustarşid Selçuklu devletinden bağımsız kalmak istemekteydi. Sultan Gıyaseddin Mesud ile halife Mustarşid'in arası açılmıştı. 1133'de İmameddin Zengi ile ittifak yapan Gıyaseddin Mesud Zengi'nin Muştarsid'in ordusu tarafından korunan Musula hücum edip bu kaleyi kuşatmışlardı. Önce Halife Muştarsid ordusuyla İmamaeddin Zengi'nin Atabey olduğu Şam'a hücum edip o şehri kuşatmaya aldı. Bu kuşatma sonuçsuz kaldı çünkü Halife'ye ait Irak topraklarının doğusunda çıkan bir isyanla uğraşmak zorunda kaldı. Bu arada Bağdad'da bulunan emirler Halife Muştarsid'e Gıyaseddin Mesud'a doğrudana doğruya hücum etmesini tavsiye etmekteydiler. Halife bu tavsiyeleri kabul edip ordusuyla Batı İran'a hücumea geçti ve bu ordu ile Mayıs/Haziran 1135'de Gıyaseddin Mesud'un başkenti olan Hamedan önlerinde bulunan Daimarg adlı kaleye kadar ilerledi. Burada Halife Muştarsid ordusu ile Sultan Gıyaseddin Mesud ordusu arasında 14 Haziran'da büyük bir muharebe yapıldı. Bu Daimarg muharebesi sırasında Muştarsid ordusunda bulunan bazı Türk asıllı emirler halife ordusunu bırakıp Türk asıllı Sultan Gıyaseddin Mesud ordusuna katıldılar. Sonunda Halife Muştarsid'in ordusu yenik düştü. Halife Muştarsid Sultan'a esir düştü. Halifenin ordusunun büyük bir kısmı da esir olarak alındı ve bunlara için fidye gelmesine kadar esirler Kazvin civarında ki Dar-ı Cihan kalesine ve Rey şehrine gönderildiler. Sultan Gıyaseddin Mesut Halife Muştarsid'e iyi davrandı ve Bağdad'daki sarayından uzaklaşmaması şartı ile onu serbest bıraktı. Fakat halifenin serbest bırakılmasından iki ay sonra halife çadırında ölü olarak bulundu. Halife'nin vücudunda 20 kadar derin hançer yarası bulunmaktaydı ve burnu ve kulakları kesilmişti. Halife Muştarsid'a karşı bu suikastın Sünni halifenin Emir Dübeys'e karşı tutumunda hiç hoşlanmayan bir Nizarı Haşhaşin fedaisi tarafından yapıldığı çok olası görülmekteydi. O günleri eserlerinde ele almış olan klasik olmuş tarih yazarları olan İbn-i Esir ve İbn-i Cezvi bu suikastın kimin ve ne sebeple yapıldığını tarihlerinde bildirmemektedirler. Fakat bazı modern tarihçiler bu suikastın büyük olasılıkla Gıyaseddin Mesud tarafından azmettirildiğini iddia etmektedirler. Halife Muştarsid'in yerine halife olan oğlu Raşid'in babasının öldürülmesinin intikamını almak istediği için Sultan Mesud'a çok karşı olduğu da iddia edilmektedirler. Halife Raşid 1135'de halife olduktan sonra kendi hzuruna çıkan ve bu arada göreneksel yıllık tazminatı talep eden Sultan Gıyaseddin Mesud'iün elçisine hakaretle huzuruna attırmış ve Bağdadlı halkı kışkırtarak Sultan Mesud'un elçlik binanı talan ettirdi. Sultanı Gıyaseddin Mesud Halife Raşid'in bu hareketlerini çok ciddiye aldı. Ordusu ile Bağdad'da yönelip Bağdad'ı kuşatmaya aldı. Bağdad kalesi bakımlı yüksek surları ve şehir etrafında cgeçilemeyecek derin nehir ve kanallar bulunduğu için kuşatmaya hazırlıklı olup direnmeye başladı. Fakat halife Raşit bu kuşatmadan kurtulamıyacağındna kormakta idi ve gizlice Musul'a Zengilerin idaresine kaçtı. Halifenin kaçmasında sonra Bağdad şehri Sultan Gıyaseddin Mesud'a teslim oldu. Bu fetihten sonra Selçuklu Sultanlarının 1055'den beridir Bağdad halifeleri üzerindeki üst idareci hükümdar statüsü geri getirildi. Şehrin ve ülkenin ileri gelenlerinden bir danışma meclisi toplandı. Sultan Mesud'un isteklerine uyarak bu meclis Raşit'i halifelikten uzaklaştırdı. 1141'de o zamana kadar Irak Selçuklu Devleti'nin üst hükümdarı olan Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı ve Gıyaseddin Mesud'un amcası olan Sultan Ahmed Sencer Kara Hitaylar'la yaptığı Katvan Savaşı'nda hiç beklenmedik bir şekilde yenilmiştir. Sonradaan Sultan Sencer tekrar güç kazanmasına rağmen Büyük Selçuklu Devleti'nin alt devletlere olan gücü azalmıştır. Irak Selçuklu Devleti'ne dahil olduğu kabul edilen batı İran ve Azerbeycan'da önce 1131'de Sultan Davud hükümdar iken SSültan SEncer'in isteği ile II. tuğrul hükümdar olmu ve Gıyaseddin Mesud II. Tuğrul'dan 1134'de hükümdarlığı almıştı. Fakat Sultan Davud hükümdarlıktan ayrılınca Batı İran ve zerbeycan yörel emirler tarfından idare edilmeye başlamıştı ve Sultan'ın gücü buralarda geçmemekteydi. Bu emiralein başında Emir Bozaba gelmekteydi. 1147'de Sultan'ın kuzeni Melikşah Emir Bozaba'yı ve diğer yörel idareci emirleri yenip bu arazileri Selçuklu devletine bağlamıştır. . 1148'de Gıyaseddin Mesud kendine karşı bir klik kurmuş olan askeri mirler ve kardeşi III.. Mahmud'un oğlu olan kuzeni III. Melikşah ayaklanamsi ile uğraşmak zorunda kalmıştır. Melikşah'ın isyanını dah sonunda bastırmıştır. Gıyasseddin Mesud Meliksahi affetmiş ve kızlarındna birini olunla evlendirmiştir. Böylece Melikşah Gıyaseddin Mesud'un en uygun varisi olma nitelhggini kazanmıştır. Çok hareketli geçen saltanat döneminde Gıyaseddin Mesut siyasal gücünü ve ülkesinin tüm vergi potensiyelini kullanamdiği belirtilmektedir. Buna neden de (Osmanlı devletinde kullanlan timar sistemine benzeyen) askeri başarıları dolayışla "İktaa" sistemi ile kendilerine malikaneler bağışlanmış olan emirlerin tutumu olduğu idddia edilmektedir. Bu emirler o kadar güç kazanmışlardır ki bazıları Selçuklu devletinin dağılmasındna sonra bağımsız hükümdar olmuşlardır. Örneğin İmameddin Zengi. Ünlü klasik Arap tarihçisi İbn-i Esir bunun Selçuklu devletinin hızla gücünü kaybetmesine neden olduğunu belirtmişlerdir. Gıyaseddin Mesud 1152'de başkenti olan Hamedan'da olmuştur. Yerine kuzeni olan III. Melikşah geçmiştir. Ayrıca bakınız * Irak Selçuklu Devleti Dış bağlantılar * Fransizca Wikipedia "Ghiyath_ad-Din_Mas'ud " maddesi

Kaynaklar

Vikipedi

Gıyaseddin Mesud (Irak Selçuklu)

Gıyaseddin Mesud (Irak Selçuklu) Hakkında Detaylı Bilgi

Hayatı

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar