Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Grb 970508

Kısaca: GRB 970508, 8 Mayıs 1997 günü, saat 21:42'de (UTC) tespit edilmiş bir gama-ışın patlamasıdır (kısaca GIP; GRB (gama-ışın patlamasının İngilizce kısaltmasıdır)). Bir gama-ışın patlaması, uzak galaksilerde meydana gelen ve gama ışını üreten patlamalar ve bunların yol açtığı çok parlak parıltıdır. Genelde uzun süren bir "artık parıltı" (X ışını, morötesi ışın, görünür ışık, kızılötesi ışın ve radyo dalgaları) tarafından izlenirler. ...devamı ☟

GRB 970508
GRB 970508

GRB 970508, 8 Mayıs 1997 günü, saat 21:42'de (UTC) tespit edilmiş bir gama-ışın patlamasıdır (kısaca GIP; GRB (gama-ışın patlamasının İngilizce kısaltmasıdır)). Bir gama-ışın patlaması, uzak galaksilerde meydana gelen ve gama ışını üreten patlamalar ve bunların yol açtığı çok parlak parıltıır. Genelde uzun süren bir "artık parıltı" (X ışını, morötesi ışın, görünür ışık, kızılötesi ışın ve radyo dalgaları) tarafından izlenirler. GRB 970508, İtalya-Hollanda ortak yapımı olan, X ışını gökbilimi uydusu BeppoSAX'ın Gama Işın Patlama Gözlemcisi tarafından tespit edildi. Gökbilimci Mark Metzger, GRB 970508'in dünyadan en az 6 milyar ışık yılı uzaklıkta meydana geldiğini belirledi; bu bir gama-ışın patlaması için yapılan ilk uzaklık tespitidir. Bu patlamaya kadar, gökbilimciler GIP'ların dünyadan ne kadar uzakta gerçekleştiğinin nasıl belirleneceği konusunda bir fikir birliğine varamamıştı. Bazı gökbilimciler, patlamaların Samanyolu'nda meydana geldiğini; fakat görünüşte sönük olduklarını, çünkü fazla enerjiye sahip olmadığını düşünüyordu. Bazıları ise patlamaların kozmolojik uzaklıktaki başka galaksilerde meydana geldiğini ve çok fazla enerjiye sahip olduğunu savunuyordu. Bu patlama, patlamaların kaynağının kesin olarak Samanyolu dışında olduğunu göstererek tartışmayı sonlandırdı. GRB 970508, ayrıca radyo frekansı halinde son parıltısı gözlemlenmiş ilk patlamaydı. Radyo dalgalarının azalıp çoğalan güçlerini inceleyen gökbilimci Dale Frail, radyo dalgalarının kaynağının neredeyse ışık hızında genişlediğini hesapladı. Bu, GIP'ların görelilik hızda genişleyen patlamalar olduğuna ilişkin kuvvetli bir kanıt oldu. Keşfi Bir gama-ışın patlaması (GIP), elektromanyetik radyasyonun en fazla enerji içeren şekli olan gama ışınlarını üreten bir tür patlamadır. GIP'lar ilk olarak 1967'de, uzaydaki nükleer patlamaları tespit etmek için kullanılan bir uzay aracı serisi olan Vela uyduları tarafından tespit edildi. Genelde uzun süren bir "son parıltı" (X ışını, Morötesi ışın, Görünür ışık, Kızılötesi ışın ve radyo dalgaları) tarafından izlenirler. İlk keşfedilen GIP son parılıtısı, GRB 970228'in X ışını kalıntılarıydı. Bu kalıntılar, İtalya-Hollanda ortak yapımı olan, esasen X ışınları üzerinde çalışma yapmak üzere tasarlanmış bir uydu olan BeppoSAX tarafından tespit edildi. 8 Mayıs 1997 Perşembe günü UTC ile saat 21:42'de, BeppoSAX'ın Gama Işını Patlaması Gözlemcisi, yaklaşık olarak 15 saniye süren bir gama-ışını patlaması tespit etti. ve Compton Gama Işını Gözlemevi'nde bulunan Patlama ve Geçici Kaynak Deneyi (BATSE) tarafından da gözlemlendi. Patlama ayrıca, BeppoSAX'ın iki X ışını Geniş Alan Kamerası'ndan birinin görüş alanında meydana geldi. Birkaç saat içinde, BeppoSAX ekibi, patlamanın yaklaşık 10 açısal dakikalık bir çapı olan bir hata kutusunda (belli bir nokta etrafındaki, olası ölçüm hataları hesaplanarak belirlenen alan) gerçekleştiğini belirlediler. Gözlemler Patlamanın konumu kabaca belli olduktan sonra, BeppoSAX ekibinden Enrico Costa, Ulusal Radyo Gökbilim Gözlemevi'nin Very Large Array'inde bulunan gökbilimce Dale Frail ile irtibata geçti. Frail, UTC ile saat 01:30'da, patlamanın keşfinden dört saat sonra, 20 santimetrelik bir dalgaboyuyla gözlemler yapmaya başladı. Ertesi akşam, Djorgovski bölgeyi tekrar inceledi; fakat iki 8 ile 9 Mayıs gecesi çekilen resimleri karşılaştırınca parlaklığı değişen bir nesne göremedi. Metzger parlaklığı değişen bir nesne gördü; fakat bunun bir GIP'ın kalıntısı değil, bir değişen yıldız olduğunu varsaydı. Jan van Paradijs'in liderlik ettiği Amsterdam'daki bir gökbilim ekibinin üyeleri olan Titus Galama ve Paul Groot, 8 Mayıs günü WIYN Teleskobu ile 9 Mayıs günü William Herschel Teleskobu tarafından çekilen resimleri karşılaştırdı; fakat değişen bir ışık kaynağı bulamadı. Bu keşif daha sonra patlamanın görülebilir kalıntıları tarafından doğrulandı. Daha sonra verileri Metzger'e gönderdi. Metzger, magnezyum ve demir ile tayf çizgileri sisteminin kullanarak z=0.8349±0.0002'lik bir kırmızıya kayma tespit etti. Bu, patlamanın 6 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir cisim tarafından emildiği anlamına geliyordu. Patlamanın kendisinin ne kadar uzaklıkta olduğu tespit edilemese de, emen cismin Dünya ile patlama arasında olduğu kesindi ve bu nedenle, patlamanın en az 6 milyar ışık yılı uzaklıkta olduğu sonucuna varıldı. 4,300–7,100 Å (430–710 nm) ve 3,500–8,000 Å (350–800 nm)'lik dalgaboylarında, bazı opsiyonel tayflar da Calar Alto Gözlemevi'nde ortaya çıkarıldı; fakat hiç salma çizgisi tespit edilmedi. Patlamanın tespitinden beş gün sonra, 13 Mayıs günü, Dale Frail, Very Large Array ile yaptığı gözlemlere devam etti. İlerleyen bir ay boyunca, Frail, radyo kaynağının gücünün günden güne önemli ölçüde azalıp çoğaldığını; fakat ortalama olarak arttığını gözlemledi. Değişkenlikler bütün dalgaboylarında aynı zamanda olmuyordu. Princeton Üniversitesi'nden Jeremy Goodman, bunu, radyo dalgalarını Samanyolu'ndaki yıldızlararası plazmanın bükmesiyle açıkladı. Özellikleri 40–700keV'de çalışan BeppoSAX'ın Gama Işın Patlaması Gözlemcisi, değişkenliği (1.85±0.3)×10−6erg/cm2 (1.85±0.3 nJ/m2) olarak ölçtü. Geniş Alan Kamerası (2–26keV) ise değişkenliği (0.7±0.1)×10−6erg/cm2 (0.7±0.1nJ/m2) olarak ölçtü. BATSE (20–1000keV) ise değişkenliği (3.1±0.2)×10−6erg/cm2 (3.1±0.2nJ/m2) buldu. Frail ve arkadaşları tarafından yapılan daha fazla inceleme, patlamada açığa çıkan toplam enerji miktarının 5×1050erg (5×1043J) olduğunu ortaya çıkardı. Rhoads ise açığa çıkan toplam gama ışını enerjisinin 3×1050erg (3×1043J) olduğunu buldu. Uzaklık ölçeği ve ışıma modeli Bu patlamadan önce gökbilimciler GIP'ların dünyadan ne kadar uzakta meydana geldiği konusunda bir fikir birliğine varamamışlardı. Patlamaların eşyönlü dağılımı, onların Samanyolu diskinde meydana gelmediklerini ortaya koysa da, bazı gökbilimciler patlamaların Samanyolu'nun etrafında meydana geldiğini ve az miktarda enerji içerdiğini öne sürüyorlardı. Bazıları ise patlamaların kozmolojik uzaklıklarda meydana geldiğini ve çok fazla enerji içerdiklerinden dolayı tespit edilebildiklerini söylüyordu. GRB 970508'in uzaklık ölçümü ve toplam enerji hesaplaması, kesin olarak ikinci teorinin doğruluğunu kanıtladı ve anlaşmazlığı bitirdi. Mayıs ayı boyunca radyo kırpışmaları giderek güçsüzleşti ve en sonunda tamamen ortadan kayboldu. Bu, radyo kaynağının patlama tespit edildikten sonraki süre boyunca iyice dağıldığı anlamına geliyordu. Bilinen uzaklığı ve kırpışmalar sona erene kadar geçen zamanı dikkate alarak hesaplamalar yapan Frail, radyo kaynağının neredeyse ışık hızında patladığını buldu. Bazı teoriler göreli olarak genişleyen bir ateş topundan bahsederken, bu patlama, böyle bir teoriye ilişkin ilk güçlü kanıt oldu. Ev sahipliği yapan galaksi GRB 970508'in kalıntıları, parlaklıklarının en fazla olduğu döneme patlamanın tespitinden 19.82 gün sonra ulaştı. Daha sonra 100 gün boyunca zayıfladı. Notlar * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * Dış bağlantılar * Bilim ve Teknik dergisinin gama-ışın patlamalarıyla ilgili eki

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.