Türkçe Bilgi: Gazi Giray Han

Gazi Giray Han (1554 - 1607) Devlet Giray Han'ın oğlu olan Gazi Giray Han 1554 yılında Bahçesaray'da doğdu. Düzenli bir öğrenim görerek cesur bir asker ve kumandan olarak yetiştirildi;1588-1596 ile 1596-1607 yılları arasında iki kez Kırım hanı oldu.

Daha delikanlılığında 1578 yılında Osmanlı-İran savaşında Osmanlı Devleti'ne yardımcı kuvvet komutanı olarak katıldı. Bu savaşta gösterdiği yiğitlik, Özdemiroğlu Osman Paşa'nın dikkatini çekti. 1481 yılında diğer bir İran seferinde üç yüz kişilik bir kuvvetle koca bir orduya saldırarak İranlılar'a esir düştü. "İranlılar'ın kendisini bazı kayıt ve şartlar altında serbest bırakma tekliflerini kahramanlık şanına yedirememiş ve reddetmiştir. "Bunun üzerine Alamut kalesinde dört yıl süreyle hapsedildi. Bir yolunu bularak buradan kaçtı ve 1585 yılında Erzurum'a geldi. Bu sıralarda Osman Paşa öldüğü için ülkesine, Yanbolu'ya döndü. Bütün bu hareketlerinden dolayı onu çok beğenen padişah 1588 yılında bir gemi ile Kırım'a gönderdi. Kardeşi Selim Giray Han'ın ölümü üzerine Kırım Hanı oldu. Hükümdarlığının ilk yıllarında Rus Çarı ile yapmış olduğu savaşlarda Rusları ağır yenilgilere uğratarak vergiye bağladı. Osmanlı İmparatorluğu'nun Macaristan seferine katılarak , Eflak beyinin 1594 yılındaki ayaklanmasını bastırdı. Önemsiz nedenlerle bir ara Osmanlı İmparatorluğu ile arası açıldığı için bazı seferlere katılmadı. Gazi Kirman Kalesi'ni bu sıralarda yaptırmıştır.

Padişahın isteği üzerine 1598'de Avusturya seferinde Türk ordusunun yanında yer aldı. Aynı yılın kışını Zambor'da geçirdi;Silistre'yi"arpalık"olarak istedi ise de verilmedi. Buna çok kırılmış olmasına rağmen Habsburg'ların on bin altın karşılığında kendi saflarında çalışması teklifini geri çevirerek 1599'da Kırım'a döndü. Macaristan'da bulunduğu bir kış boyunca avlanmak ve edebiyatla uğraşmakla vakit geçirdi. 1593-1606 yılları arasında hemen hemen bütün savaşlara katıldı;Celali isyanlarında Osmanlı İmparatorluğu'na yardımcı oldu. Son olarak İran üzerine yürüdü ise de Bahçesaray'da veba hastalığından öldü. (1607)

Osmanlı İmparatorluğu ile anlaşarak bağımsız bir Türk Devleti olmayı arzulayan bir hükümdardı. Yabancılarla anlaşmaktan çok Türk birliğine inanıyordu. Düzenli bir ordu kurmuş, eğitime önem vermiş, onun zamanında bu devletin Osmanlı kültürü ile ilişkisi artmıştır.

"Savaş meydanlarında yaman bir cengaver olan Gazi Giray, hususi hayatında şiir ve musiki ile meşgul olurmuş, kendisinin en yakın dostu devrin müderris ve alimlerinden Kefeli Hüseyin Efendi'dir. Bu zatın da iyi bir bestekar olduğunu tarihi kaynaklar bize bildirmektedir. Gazi Giray Han musikide olduğu kadar klasik Türk şiirinde de önemli bir şahsiyettir. (Gazayi) mahlası ile bir çok şiir yazmıştır. Bilhassa devrinin diğer şairlerinden (Epik) mahiyetteki şiirleriyle ayrılır. Ayrıca mesnevi tarzında yazdığı (Gül ve Bülbül) isimli eseri, mektupları, Kefeli Hüseyin Efendi'ye yazmış olduğu manzum ve mensur münşeatı(mektupları) zikre değerdir.

"Gazi Giray Han, musiki alanında yalnız bestekarlıkla değil, iyi bir icrakar olarak da tanınmıştı.

Edebiyat ve musikiden başka pozitif ilimlerle güzel sanatların diğer kollarında da kalem oynatmış, dini bilgisini ilerletmiştir. Hat sanatında ustaydı.

Haza Mecmua-i Saz ü Söz, Kantemiroğlu, Hamparsum ve Mandoli mecmualarında kayıtlı ve günümüze gelen eserleri arasında 11 peşrev ve saz semaisi bulunuyor. Divanından başka Arabça, Farsça, Çağatay ve Kırım Türkçesiyle yazılmış çeşitli yerlerde şiirleri vardır. Düz yazıdaki ustalığı da elimizde bulunan mektuplarından anlaşılmaktadır.

Kaynak:Türk Musikisi Tarihi/Dr. Nazmi ÖZALP

Gazi Giray Han

II. Gazi Giray

I. Fetih Giray

I. Gazi Giray

I. Saadet Giray

I. Mehmed Giray

Giray Hanedanı

II. Mehmed Giray

I. Selim Giray