Gagra

Tarih:

• Tarihsel Çerkesya`nın bir bölümü olan yöre,en eski zamanlardan beri bir yerleşim alanıdır.Yörenin Abasg-Kerket (Çerkes) kökenli olan eski halkının Grek,Roma,Got,Bizans,Venedik ve Cenevizliler ile ticari ve kültürel ilişkileri vardı.Bölgenin güneyindeki Bzıb (Adıgece:Psıb) Irmağı Çerkesya`yı,daha güneydeki Abhazya`dan ayırıyordu.Yöre halkını Çerkesyalı Abaza (Abazin) toplulukları olan,kendi yöresel lehçeleri yanında Adıgece de konuşan Cigetler ile daha az sayıdaki Ahçipsov ve Pshular oluşturuyorlardı.
• Ruslar 1806-12 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Osmanlı korumasındaki İmereti Krallığını (Gürcü) ve bağlı prenslikleri lağvederek ilhak ettiler;ama,1810`da, halkının önemli bölümü Ortodoks Hıristiyan ve Çerkesya sınırında bir tampon bölge konumunda olan Abhazya Prensliği`ni, gönüllü katılımı nedeniyle de lağvetmediler ve kendilerine bağlayarak koruma altına aldılar.1812 Bükreş Antlaşması düzenlemelerine göre,kuzeyde Kuban Irmağı ağzından güneyde Bzıb Irmağına ya da şimdiki Pitsunda`ya kadar olan Çerkesya kıyılarının sahil kontrolu Osmanlı Devleti`ne bırakıldı.Bzıb`dan,daha güneydeki Rion Irmağına ya da Poti`ye kadar olan Karadeniz kıyılarının kontrolu da Rusya`ya verildi (1).Bu statü 1828-29 Osmanlı-Rus Savaşına değin korundu.
• 1828-29 Osmanlı-Rus Savaşından galip çıkan Ruslar,1829 Edirne Antlaşması ile Çerkesya kıyılarının denetimini Osmanlılardan devraldılar.Böylece Kuban Irmağı ağzından Poti`ye kadar uzanan bütün Karadeniz kıyılarının kontrolu Ruslara geçmiş oldu.Ancak Çerkesler (Adıgeler),Türklere bağlı olmadıklarını,sadece müttefik olduklarını öne sürerek,1829 Edirne Antlaşması hükümlerini tanımadılar.Bu durum karşısında,1836`da yöreye bir çıkartma yapan Ruslar Gagra Kalesinin yapımına başladılar.Bu kale Anapa`dan başlayıp Sohum`a kadar uzanması planlanan ve büyük bölümü 1839`da tamamlanan Rus "Karadeniz Kıyı Hattı" üzerinde bulunuyordu.Ama,1840 yılı ilkbaharında karşı saldırıya geçen Çerkesler,kısa bir sürede bu kıyı hattını yıktılar.Çerkesler,bir başlarına ve olanaksızlıklar içinde 1864 yılına değin Ruslara karşı bağımsızlıklarını korumak için çarpıştılar,sonunda yenilgiyi kabul etmek zorunda kaldılar.

1864 Deportasyonu (Ülkeden sürülme):

• Mart ve Nisan 1864`te son Çerkes topluluklarına da boyun eğdiren Ruslar,21 Mayıs 1864`te,Mzımta (Adıgece:Mezmıt`e) Irmağı yukarısındaki Kbaada Yaylasında (şimdi Krasnaya Polyana) Kafkas (Adıge-Rus) Savaşının kendi zaferleriyle sona erdiğini askeri bir tören ve bir dini ayin düzenleyerek ilan ettiler.Çerkesya bütününde olduğu gibi,onun bir parçası olan bu yöre de yerli nüfusundan arındırılıp insansızlaştırıldı.Nitekim,Nisan 1864`te bölgeye gelen Çar`ın kardeşi ve Kafkasya Rus Orduları Başkomutanı Naip Grandük Mihailoviç Nikolayeviç`in,Rus hükümetinin Çerkesya halkının sürülmesi içerikli 1862 tarihli kararına dayanan emri üzerine,Rus kaynaklarına göre, yöre halkını oluşturan 11.873 Ciget,diğer Çerkes toplulukları ile birlikte Osmanlı topraklarına topluca göç ettirildi.Böylece Çerkesya`nın hemen tamamında olduğu gibi,şimdiki Gagra yöresinin yerli toplulukları olan Ahçipsov (Ахчипсоу),Ciget (джигет) ve Pshuların (Псху) da,bu topraklardaki kökleri kurutulmuş oldu (2).

1877 Osmanlı çıkartması:

• Çerkeslerden boşaltılan ve insansızlaştırılmış olan yöreye,1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında,1877`de, bir Türk (Osmanlı) çıkartması yapıldı ve eski metruk Gagra askeri kalesinde mevzilenildi.Amaç,yerli nüfusun yaşadığı daha güneydeki Abhazya`ya çıkarılan Türk birliklerine kuzeyden gelecek bir Rus saldırısını önlemek idi.Üç aya yakın süren Türk çıkartması ve işgali ağır bir yenilgi ve Müslüman Abhaz nüfusunun tamamına yakınının ülkesinden ayrılması biçiminde bir faciayla sonuçlandı (3).
• Sohum merkez yöresi Abhaz nüfusundan boşalmış oldu.Boşalan yöreye de topluca Gürcüler yerleştirildi. Abhazlar, Sohum`un kuzeyindeki Gudavta ve güneyindeki Oçamçira yörelerinde tutunabildiler(4).Sonuç olarak,Abhazya`da,ana kitle olarak,Ortodoks Hıristiyan Abhazlar kalmış oldu. Bunlar,Müslüman Abhazlar gibi Türklerle işbirliği yapmamış,aksine Osmanlı birlikleri ve asi Abhazlarla da çarpışmışlardı.Böylece Abhaz varlığının,Adıgelerinki gibi,çok yüksek düzeylerde yok edilmesi de önlenmiştir.

Gagra`nın yerleşime açılması:

• Uzun bir süre (1864-80 arası),"Kuban Ordusu Askeri Bölgesi" içine alınarak (5), yasak ve kapalı bir askeri bölge olarak tutulan ve 1880`den sonra sivil yerleşime açılan Gagra yöresine,1864`te Çerkeslerden alınan hemen her yerde yapıldığı gibi, sadece Rus nüfus yerleştirildi.
• Gagra yöresi,daha sonra Sohum (Abhaz) okrug`una (ilçe) bağlandı.Yöre,1921`den 1931 yılına değin egemen bir devlet birimi olarak,Gürcistan SSC ile birleşik bir biçimde SSCB`nin Transkafkasya SFSC`ne katılan Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde bırakıldı.Gagra,halen Abhazya Cumhuriyeti`nde Rus nüfuslu bir kentsel yönetim alanıdır.

Kaynaklar