Türkçe Bilgi: Ferhad ile Şirin

Ferhad ile Şirin Ferhadname, Ferhad u Şirin, Hüsrev ü Şirin isimleri ile de işlenen ortak bir hikayenin ismi.İran ve Türk edebiyatında, divan şairlerinin gazellerinde, rubailerinde geçen bu aşk hikayesi, Sasani Hükümdarı Hüsrev Perviz’in maceralar ile dolu hayatından alınmıştır.

Hürmüz’ün oğlu olan Hüsrev Perviz’in tahta çıkmak için verdiği mücadeleler ve otuz sekiz yıllık saltanatı (590-628), Firdevsi’nin Şahname’si başta olmak üzere bütün tarihi kaynaklarda geçmektedir. Bu Sasani hükümdarının renkli hayatını romantik bir şekilde anlatan şairlerden birisi de Genceli Nizami’dir.

Nizami, 1176’da tamamladığı ve mesnevi türündeki eseri Hamse’de Ferhad ile Şirin hikayesini işlemektedir. Bu hikaye, ondan başka kimseler tarafından da işlenmiştir. Mesela Taberi Tarihi’nde, Ali Şir Nevai, 12. yüzyılda İranlı şairSenai bunlardan birkaçıdır.Ancak esas olarak Nizami’nin Hamse’sinin ikinci mesnevisine mevzu olduktan sonra İran ve Türk edebiyatında en çok bahsi geçen ortak hikayelerden birisi olmuştur.

Ferhad’ın kim olduğu pek belli değildir. Hüsrev’in çok sevdiği Şirin’in aşığı ve su yolları yapmakla Ünlü birisi olduğu tahmin edilmektedir. Ferhad ile Şirin’in hususiyetleri; his dünyası çok zengin olan şark edebiyatında şiirlerde ve divan edebiyatımızda telmih, istiare için kullanılmıştır. Mesela, “Ferhad olup dağları delsem!” gibi.

Hikayenin konusu şöyledir:

Kuhistan dolaylarında Arran bölgesi hakimi Mihribanu isimli bir kadın hükümdarın Şirin isminde çok güzel bir yeğeni vardır. Şirin’in güzelliğini duyan Sasani Hükümdarı Hüsrev Perviz, onu istemek için veziri Şahpur’u Arran’a yollar. Şahpur, türlü yollar ile Şirin’i hükümdarPerviz’e aşık eder.Hüsrev, Şirin ile eğlenceli bir hayat yaşarken, babası Hürmüz Şah ölür ve Behram Çupi, Sasani tahtını ele geçirir. Bunun üzerine Hüsrev Perviz,Bizansİmparatorundan yardım alarak tahta geçer. Bu arada Mihribanu’nun ölümü üzerine Şirin de hükümdar olur. Kendisi için yaptırdığı köşkün duvarlarını süsleyen Nakkaş Ferhad’a aşık olur. Gizlice buluşmaya başlarlar. Bunu duyan HüsrevPerviz öfkelenir ve rakibini çağırtarak, Bistun Dağında açılan bir su yolunu tamamlarsa Şirin’i ona bırakacağını, aksi halde durumunun çok kötü olacağını söyler. Ferhad çaresiz kalır ve Şirin’in aşkı ile başlar dağı delmeye. İşin sonuna gelecekkenHüsrev Perviz’in hilesiyle bir kadından, Şirin’in öldüğünü duyar.Acısına dayanamaz ve ölür. Ferhad’ın öldüğünü duyan Şirin de ölür.Yalan haberi getiren kadını da bir arslan parçalar.Hüsrev Perviz bunun üzerine yaptığına pişman olup, ikisini de yanyana gömdürür.Mezarlarının üstünde çalı biter ve çalılar birbirlerinin içine girerler. Bu da onların hayattayken birleşemediklerine ancak öldükten sonra birleştiklerine delalet sayılmaktadır.

Hikayede birçok motif vardır. Ferhad’ın sabırlılığı, sevgilisine olan büyük aşkı, sevgiliye kavuşmanın güç olması, Şirin’in güzelliği gibi.

Nizami’nin eserinin Altınordu devleti zamanında, Kutb tarafından tercüme edilmesiyle beraber, bu hikaye Türk edebiyatına girmiştir.Ali Şir Nevai Çağatayca’da, Şeyhi de Anadolu’da değişik örneklerini vermişlerdi. Hikaye, her şairin elinde değişik boyutlar kazanmış, ilaveler, çıkartmalar yapılmıştır. Mevzuu işleyen şairlerden bazıları şunlardır.

Kutb, Şeyhi, Ali Şir Nevai,ahi, Lamii, Celili, Korkut Ahmed, Hayati,AhmedRıdvan, Sadri, Muidi,İdris Mahvi, Fasih Ahmed Dede, Mustafa Ağa,Nasır, Nakam,Ömer Baki, Yahya Kemal ve Faruk Nafiz Çamlıbel’dir.

Ferhad ile Şirin’i anlatan nüshalarda, sözlü ve yazılı Türk halk hikayelerinin üslup ve şekil özellikleri pek görülmemektedir. Aruz vezniyle yazılmıştır. Türk edebiyatında en orijinal örneği, Şeyhi’nin 6370 beyit tutan Hüsrev ü Şirin’idir. Şeyhi, bu eserini zamanın Sultanı Osmanlı Padişahı İkinci Murad Hana takdim etmiştir. Hikayenin sonunu da biraz değiştirerek Hüsrev ile Şirin’i evlendirmektedir.

Ferhad ile Şirin, Türk halk edebiyatının iki türünde, yani halk hikayeciliğinde ve hayal oyununda da işlenmiştir. Hayal oyununda hikaye, komedi tarzında ele alınmış ve mutlu bir sonla, halk hikayelerinde ise tirajik bir sonla bitirilmektedir.Her iki türde de olay Amasya’da geçmiş gibi gösterilmektedir.

Ferhad ile Şirin’i anlatan çeşitli rivayetler Anadolu’da bazı yerlerde efsane şekilde yaşamaktadır.Amasya’nın yakınındaki kayalık dağda oyularakyapılan su yolunun, Ferhad’ın sevgilisine kavuşmak için açıldığı rivayet olunmaktadır.Yine, Erzurum yakınındaki Kirinç köyünde Şirin’in gelin geleceği ev ve bu evi yaptığı sırada Ferhad’ı uzaktan görebilmek için eteği ile toprak taşıyarak meydana getirdiği tepe gösterilmektedir.

Ferhad ile Şirin bugün için artık metinlerde kalmış bir hikayedir. Sadece istiare ve teşbihlerde bir obje olarak kullanılmaktadır. azerbaycan’da filmi ve operası yapılmıştır.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Ferhad ile Şirin

Ferhad ile Şirin Resimleri

Ferhat ile Şirin

Ferhad ile Şirin (oyun)

Hüsrev ü Şirin

Yalçın Boratap

Servet Pandur

3. Afife Tiyatro Ödülleri

Funda Köseoğlu

Samed Vurgun