TARİHÇE Amasya Türkiye`nin çeşitli uygarlıklarının yerleşip geliştiği, tarihi zengin kentlerden biridir.Amasya ili sınırı içinde yapılan kazılar ve Türkiye tarihini aydınlatan yazılı belgeler, Amasya hakkında zengin bilgiler içermektedir. Amasya`da yaşayan uygarlıklar arasında Hititler, (i.ö. 1900- i.ö. 1200) yıllarında, frigler, kimmerler ve Lidyalılar (i.ö. 1200-585) yıllarında, Persler (İ.Ö. 533-333) yıllarında, Pontus Krallığı (i.ö.301- 26) yıllarında, Romalılar (i.ö. 25- is 395) yıllarında, Bizanslar (i.s. 395-1071) yıllarında, Selçuklular (1166 -1243) yılları arasında ve Osmanlılar (1389 - 1919) yılları arasında vardır. Esençay yerleşmesinin ismi ise Bidevi (Bedevi)`den gelmektedir. Arapça kelime anlamı göçebe sözcüğüne karşılık gelmektedir. Esençay halkı 1041 yılında Horasan`dan gelip, buraya yerleşmişlerdir. Yörede Bizans`ın uzantıları mevcuttur. Cengiz Han`ın torunlarından Çeltek Han da bu yörede yapılan bir savaşta şehit düşmüştür. Burdaki halkın bir kısımıda Reşadiye ve Divriği`den gelip buraya yerleşmişlerdir. Yerleşme daha önce Tokat iline bağlı iken, 1944`de Amasya iline bağlanmıştır. Yerleşmenin belediye olma tarihi de 1967`dir. Yerleşme 1938 ve 1943 yılındaki depremlerden etkilenmiştir. Bilim adamlarından İbni Kemal Esençaylıdır.
COÄRAFYA Esençay Kasabasına bağlı bulunduğu Amasya ili 35o 03 ve 36o 50 ve 41o 02 kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. Kasabanın güneyinde 1956 m. Yükseltili Sakarat Dağı uzantıları yer alır. Yerleşmenin içinden kuzeyde bulunan Yeşilırmak akarsuyunun uzantıları geçmektedir. Yerleşmenin denizden olan yükekliği 505m. ile 675m. arasında değişmektedir. Yörede egemen rüzgar yönü kuzeydoğu`dur. Bunu güneybatı izler.
EKONOMİ Esençay Kasabasındaki ana geçim kaynağı tarımdır. Kasabada ana tarım ürünleri tütün, buğday, ve nohuttur. Mayıs 2004 yılında kurulan Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile kasaba halkının özelliklede hayvancılığa yönlendirilmesi hızlandırılacaktır. Kasaba halkının geçiminin büyük bölümünü tarımdan sağlaması ve özellikle son 10-15 yıldır tarım ürünlerindeki fiyatların çok düşük olması nedeniyle ekonomik yönden büyük sıkıntılar yaşamaktadır. Bu durum genç nüfusun dışarıya gitmesine yol açmaktadır. Esençay`da Cuma günleri Pazar kurulmakta olup, Esençay halkı ve çevre köy halkı ihtiyaçlarının büyük bölümünü bu pazardan karşılamaktadır. Esençay kasabasının ekonomik gelişmesine katkıda bulunmak ve göçü önlemek için istihdam yaratmak amacıyla, Esençaylı olup da dışarıda iş adamlığı yapan insanlarımızdan yatırımlar beklemektedir.