Erzurum Tarihi ve Turistik Mekanlar

Erzurum zengin tarihi eserleri, temiz havası, soğuk ve güzel suları, tabii güzellikleri, dağ ve kış sporları, kaplıca ve ılıcaları ile turizme çok elverişlidir.

Erzurum Kalesi: Romalılar devrinde yapılmıştır. Osmanlı devleti zamanında ve o devre kadar bölgeye hakim olan devletler tarafından bir çok defa tamir ettirilmiştir. Kaynaklarda üç kat surla çevrili olduğu bildirilen kalede 110 burç ve kule bulunuyordu. İç ve dış kuleler yıkılmıştır.

Hınıs Kalesi: Hınıs ilçesinin bahçe mahallesinde kayalar üzerine yapılmıştır. Yapım tarihi kesin belli olmamakla birlikte İlhanlılar döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir. Kanuni Sultan Süleyman devrinde tamir edilmiş olan kalenin büyük kısmı yıkık vaziyettedir.

İspir Kalesi: İspir ilçesinin kuzeybatısında Çoruh nehri kıyısındadır. Yapım tarihi belli değildir. Saltuklu, Selçuklu ve Osmanlılar devrinde tamir edilmiştir. Kalenin dış surları yıkılmış olup, iç kale surları ve burçları sağlamdır.

Oltu Kalesi: Oltu Çayı kıyısında, sarp bir tepe üzerinde yapılmıştır. Yapım tarihi kesin belli değildir. İç kale sağlam olup, güneyinde büyük ve görkemli bir burcu vardır. Diğer kısımları yıkılmıştır.

Hasankale (Pasinler Kalesi): Hasanbaba Dağı eteğinde, Pasinler ilçesinin doğusundaki kayalıklar üzerindedir. Bazı kaynaklarda İlhanlılardan Emir Hacı Togay’ın oğlu Hasan tarafından yaptırıldığı yazmaktadır. Yıkık vaziyettedir. İç kalenin güney ve batı bölümleri sağlamdır.

Avnik (Soğuksu) Kalesi: Pasinler’in Güzelhisar (Avnik) köyünün kuzeyindedir. Selçuklu ve Saltuklu mimarisinin hakim olduğu kale üç surla çevrilidir.

Tortum Kalesi: Tortum ilçesinden 14 km uzaklıkta Kale köyündedir. Yapım tarihi kesin belli değildir. Kuzey bölümündeki duvar ve burçlar sağlamdır.

Çifte Minareli Medrese: Erzurum’un bir nevi sembolüdür. Selçuklu Sultanı Birinci Alaeddin Keykubat’ın kızı Hüdavent Hatun tarafından 1253 senesinde yaptırılmış olup, Anadolu’nun en büyük sanat şaheserlerinden biridir. Kümbeti de Erzurum’un en büyük kümbetidir. 26 metre yüksekliğindeki çift minaresi renk renk çinilerle süslüdür. 37 odası ve camisi vardır. Dördüncü Murad Han tamir ettirmiştir. Müze olarak kullanılmaktadır. Medresenin bazı yazı ve parçaları sökülerek Leningrad Müzesine götürülmüştür. Anadolu’daki medreselerin en büyüğüdür. Çinilerle süslü minarede Allah, Muhammed ve ilk dört büyük halifenin (Çihar Yar-ı Güzin) isimleri vardır. Medresenin ikinci katı dört eyvan arasında, dört müstakil grup halinde tanzim edilmiştir. Birinci kata inmeden bir bölümden diğerine geçmek mümkün değildir. İkinci kat hücreleri de alt kattakiler gibi dikdörtgen planlı olup, kırma taşlarla örülmüş, beşik bir tonozla örtülüdür. Alt kat hücre kapılarında görülen çok değişik şekiller ve tezyinat üst kattakilerde görülmez.

Yakutiye Medresesi: İlhanlı Sultanı Olcayto zamanında 1310’da yaptırılmıştır. Taş kapısının işlemeleri çok kıymetli bir sanat şaheseridir. Kubbeli medrese dört eyvanlı kapalı avlulu medrese tipindedir. Taçkapı cephenin tam ortasındadır. Cephenin iki köşesine kesme taştan iki silindirik istinat kulesi yerleştirilmiştir. Medrese, Hoca Cemaleddin Yakut tarafından, Sultan Gazan ve Horasanlı Bolugan Hatun yardımıyle yaptırılmıştır.

Ahmediye Medresesi: Süslemesiz, sade bir yapıdır. İlhanlılar zamanında 1314’te yapılmıştır. Erzincankapı mevkiinde ve Murad Paşa Camii yakınındadır. Harabe halindedir. Ahmed bin Ali bin Yusuf yaptırmıştır.

Şeyhler Medresesi: Osmanlı devri medreselerinden kalan bir medresedir. 1760’da inşa edilmiştir. Bir avlu etrafına toplanmış tek katlı hücrelerden ibarettir.

Kadıoğlu Medresesi: İspir ilçesi Çarşı Camii yakınlarındadır. 1726’da Erzurum Müftüsü Kadızade Mehmed Efendi tarafından yaptırılmıştır. Avlu çevresinde on ders odası vardır. Yapı dıştan toprakla örtülü olup, ders odaları avluya açılan pencerelerden ışık alır.

Ulu Cami: Saltukoğullarından Ebü’l-Feth Muhammed tarafından 1179’da yaptırılmıştır. Gördüğü tamiratlar yüzünden ilk şeklini kaybetmiştir. Erzurum’un en eski ve en büyük camisidir. Atabey veya Atabek Camii de denir. Doğu ve kuzeyinde ayrı üslup ve yapıda üç kapısı vardır.

Lala Paşa Camii: Yakutiye Medresesinin doğusundadır. 1562’de Kıbrıs Fatihi Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Beyaz taştan yapılan minare, kırmızı taş bileziklerle süslüdür. Minare boyu kısadır. İç süslemesi, renk, yapı ve ünlü çinileriyle, klasik Osmanlı mimarisinin önemli eserlerindendir.

Murad Paşa Camii: 1573’te, Sadrazam Kuyucu Murad Paşa tarafından Erzurum beylerbeyi iken yaptırılmıştır. Ahşap minber ve kapıları Osmanlı ağaç işlemeciliğinin güzel örneklerindendir.

Kurşunlu Külliyesi: Cami ve medreseden meydana gelen külliye, 1701’de Şeyhülislam Erzurumlu Feyzulah Efendi tarafından yaptırılmıştır. Minaresi 8 sıradan meydana gelmiş ve kırmızı taştan yapılmış halkalarla süslüdür. Cami kapısının ağaç işçiliği çok kıymetlidir. Medrese on iki odalı olup, klasik Osmanlı medreseleri planındadır.

Kale Mescidi: İç kalededir. Saltuklular devride yaptırılmıştır. Kümbet biçimiyle değişik bir mimari tarzı vardır.

Esad Paşa Camii: 1835’te Erzurum Valisi Esad Muhlis Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1852’de Sultan Abdülmecid Han Nuruosmaniye Camiine benzeterek onartmıştır. Erzurum camileri içinde en yüksek kubbeli olanıdır.

Gürcü Kapısı (Ali Ağa ) Camii: On yedinci asır başlarında yeniçeri başı Kürkçü Ali Ağa tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Kare planlı ve tek kubbeli bir camidir.

Cennetzade Camii: 1786’da Erzurumlu İsmail Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Emir Saltuk (Melik Gazi)Kümbeti: Çifte minareli medresenin güneyinde bulunan üç kümbetten en büyüğüdür. On ikinci asır sonlarında yapılmış Anadolu’nun en eski kümbetlerindendir. İçinde Saltukoğullarından Emir Saltuk medfundur.

Karanlık Kümbet: 1308 senesinde yapılmıştır. Derviş Ağa Camiinin karşısındadır. Emir Sadreddin Tübey tarafından yaptırılmıştır.

Gümüşlü Kümbet: Kare kaideli ve sekizgen gövdelidir. Kıble istikametinde küçük bir mihrabı vardır. Gıyaseddin Gazi için yapılmıştır. On üçüncü asır eserlerindendir.

Cimcime Sultan Kümbeti: Ulu Caminin kuzeyindedir. On dördüncü asrın başlarında inşa edilmiştir.

Rabia Hatun Kümbeti:Kayseri’deki döner kümbete benzemektedir. On dördüncü asır başlarında yapılmıştır. Sadece yarım bir duvarı kalmıştır.

Taşhan (Rüstem Paşa)Kervansarayı: 1514-1561 tarihleri arasında Sadrazam Rüstem Paşa tarafından yaptırılmıştır. Fevziye Mahallesindedir. Oltu taşı imalatçıları çarşı olarak kullanmaktadır.

Boyahane Hamamı: Boyahane Camiinin yanındadır. 1567’de Hacı Emin Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yıkılan yapı daha sonra onarılmıştır.

Şeyhler Hamamı: Şeyhler Mahallesinde olup, Şeyhler Camiine vakıf olarak 13. yüzyılda Habib Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Erzurum çeşmeleri: Erzurum, çeşmeleri ile de ünlüdür. İl merkezinde elliden fazla çeşme olup, en meşhurları şunlardır:Cennet Çeşmesi, Şafiler Çeşmesi (1556), Kale Çeşmesi (1681), İsmail Ağa Çeşmesi (1734), Akpınar Çeşmesi (1745), Yazıcıoğlu Çeşmesi (1748), Dörtgüllü Çeşme (1775),

Erzurum Tophanesi: Dördüncü Murad Han yaptırmıştır. Erzurum’da dökülen Balyemez toplarını 4000 dev cüsseli camız çekerek Revan’a getirmiş ve İran’a karşı zafer kazanılmıştır. Erzurum’da dökülen toplar, dünya silah tarihine geçmiştir.

Saat Kulesi (Tepsi Minare): Şehrin en yüksek noktası İçkale’dedir. On ikinci asırda Saltukoğulları tarafından gözetleme kulesi olarak yapılmıştır. Kaidesi kesmetaş, gövdesi tuğladandır. Üst kısmındaki tahta külah 19. asır ilavesidir. Kale mescidinin minare vazifesini de görür. Kale mescidi harabe haldedir. Kufi kitabede “İnanç Beygu Alp Tuğrul Bey Ebi’l Muzaffer Kasım” okunmaktadır. Anadolu’nun bilinen en eski Selçuklu minaresidir.

Tabyalar: 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Erzurum’u savunmak maksadıyla yapılmıştır. Aziziye Tabyasında büyük bir anıt vardır. Kahraman Erzurum kadınlarını temsil eden Nene Hatun kabri buradadır. Nene Hatun Türk tarihine “93 Harbi” diye geçen 1878 Türk-Rus savaşında destanlaşan kahraman, yiğit bir Türk kadınıdır. Sivişli köyündendir. 1857-1955 yılları arasında yaşamıştır. 98 yaşında vefat etmiştir. Aziziye Tabyası Abdülaziz’in emriyle Topdağı’nda Erzurum Valisi Müşir Fosfor Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. 27 Ekim 1877’de geri çekilen Gazi Ahmed Muhtar Paşa emrindeki ordu ve Erzurum halkı Ruslara karşı başarılı bir savunma vererek Rusları geriye püskürtmüştü. Bu savunma, Avrupa’da kurmaylara ders olarak okutulmaktadır. Aziziye’den başka Mecidiye, Ağzıaçık ve Sivişli, Ahali, Dolangez, Büyük Hüyük, Küçük Hüyük, B. Kiremetli, K. Kiremitli bilhassa Uzun Ahmed tabyaları vardır.

ERZURUM TABYALARINDAN

Bir şimşek çakıyor, yine bir şimşek

Çakıyor Erzurum tabyalarından.

Dizilmiş nağmeler, nineler tek tek,

Bakıyor Erzurum tabyalarından.

Yediden yetmişe tek vücut tek can,

Erzurum bir sevda, Erzurum vatan...

Taptaze bir yara gibi o kan,

Akıyor Erzurum tabyalarından.

Bu sevda bir sel ki teşnedir, kine,

Bir kere kabardı mı sığmaz bendine.

Bu sevda yıllardır, bizi kendine,

Çekiyor Erzurum tabyalarından.

Ahmed Muhtar Paşam, al bizi yürüt,

Küffarın kökünü yeniden kurut.

Dün bugün misali hala kan, barut,

Kokuyor Erzurum tabyalarından.

Dadaşıma artık ha ateş ha kar;

Burda savaşın adı kanlı bar.

Ovaya sis değil, mücahit ruhlar

Çöküyor Erzurum tabyalarından.

Gökler alev alev, yer bayrak bayrak,

Ya şu ufuklar, şu dağlara bak!

Bu gece dünyaya başka bir şafak

Söküyor Erzurum tabyalarından.

Bekir Sıtkım şaşma, nice bu tarih,

Gündüz bir tarih, gece bir tarih...

Destanı sen değil, koca bir tarih

Okuyor Erzurum tabyalarından.

Şehitlik: Sultan Abdülmecid Han devrinde yapılmış olup, 93 Harbi, Birinci Dünya Harbi, İstiklal Harbi ve sonrası bazı şehitleri sinesinde toplamıştır.

Mesire Yerleri: Erzurum tarihi zenginliği yanında tabii güzellikleri ile de meşhurdur. Bazı mesire yerleri şunlardır:

Hasankale: İl merkezine 39 km uzaklıktadır. Şifalı su kaynakları ve yeşillikleriyle ünlüdür.

Boğaz: Erzurum’a 7 km uzaklıkta Palandöken Dağlarının Siğreli Tepesi ile Eğerli Dağı arasında kalan bol sulu ağaçlıklı şirin bir mesire yeridir.

Türbe: İl merkezine 3 km uzaklıkta, mübarek bir İslam büyüğü olan Abdurrahman Gazinin türbesinin bulunduğu yerdir. Erzurum’un içinde şifalı sularıyla meşhur bir ziyaret ve dinlenme yeridir. Manzarası ve havası çok güzeldir. Suları böbrek hastalarına iyi gelir.

Tortum Çağlayanı ve Gölü: Türkiye’nin en yüksek çağlayanıdır. Sular 50 metre yükseklikten aşağı düşer. Çağlayan ve gölün manzarası çok güzeldir.Suları berrak olup, bol balık bulunur. Basamaklı kalker bankların üzerinden düşüş yapan sular yüksekliğin fazlalığı ve düşüşün sertliği ile çok güzel bir manzara meydana getirir.

Palandöken Telesiyej Hattı ve Kayak Tesisleri: Erzurum’a 6 km uzaklıkta ve 2250-3176 m irtifada bulunan bu tesislerde senenin 7 ayı kayak yapılabilir. Saatte 300 kişilik taşıma kapasitesi olan telesiyej hattında üç ana istasyon vardır.

Kaplıcaları: Şifalı su bakımından zengin olan Erzurum’da bu kaynaklardan yeteri kadar faydalanılamamaktadır.

Pasinler Kaplıcası: Pasinler ilçesi yakınındadır. Madensuyu niteliğindeki suyu şişelenmektedir. Kaplıcada terminal tesisler vardır.

Ilıca Kaplıcası: Ilıca ilçesindedir. Mide,barsak, karaciğer, safrakesesi ve şeker hastalıklarına iyi gelmektedir. Kaplıcanın yanında konaklama tesisleri vardır.

Akdağ Kaplıcası: Merkez ilçeye 28 km uzaklıkta, Erzurum-Artvin karayolu üzerindedir. Suyu mide, barsak, karaciğer, safrakesesi ve şeker hastalıklarında faydalıdır.

Erzurum Tarihi ve Turistik Mekanlar

Aziziye

Bayburt (il)

Kariye Camii

Gümüşhane (il)

Balıkesir

İstanbul

Erzurum Tarihi ve Turistik Mekanlar