Türklerin demir bir dağı eriterek, düşmanın onu kafese almaya çalışan, sömürücü ve zalim çemberinden kurtuluşunu ve var olma mücadelesini anlatır. Ergenekon Destanı, Göktürkler'in kökenlerini ve tarih sahnesinden kaybolup tekrar meydana çıkmalarını anlatır. Destanın en eski anlatımlarına Çin kaynaklarında rastlanılmaktadır. Türk Mitolojisi'nde bir savaş sonrasında Türklerden sağ kalan tek canlı insan olan bir bebek dişi kurt Asena tarafından emzirilmiş ve bu şekilde soylarını sürdürmüştür. Ergenekon Destanı'nda tasvir edilir. Yalçın dağlarla çevrili, mümbit bir ova olduğuna inanılır. Efsaneye göre, Ergenekon'u çevreleyen dağlarda zengin demir filizleri bulunmalıdır. Zira Türkler bu demir madenlerini işlemişler ve sonunda madenleri eriterek açtıkları yoldan Ergenekon'u terk etmişlerdir.
Rus profesör Gumilev'e göre kılıçtan geçirilen Batı Hunlar belirtilmeli M.S. 550-570 seneleri arasında Ergenekon'a sığınmış ve burda 20 senelik bir sürede eski güçlerine kavuşmuşlardır. Türkler Ergenekon'da güçlerini kazandıktan sonra İstemi Kağan'ın önderliğinde Asyadan Doğu Avrupa'ya kadar olan toprakları egemenliklerine almışlardı.
Ergenekon'un gerçekte nerede olduğu hakkında çeşitli savlar öne sürülmekle birlikte, bu konuda kesin bir bulgu yoktur.