Türkçe Bilgi: Edward Jenner

Edward Jenner İngiliz hekim. 17 Mayıs 1749 da İngiltere’nin Gloucestershire, Berkeley şehrinde doğdu. Küçük yaşta babasını kaybetti. Babası gibi papaz olan ağabeyi tarafından büyütüldü. İlkokulu bitirdikten sonra bir cerrahın yanında çırak olarak çalıştı. Çıraklık eğitimini tamamladıktan sonra Londra’ya giderek St. George Hastahanesinde çalışan John Hunter’in asistanı oldu. Biyoloji eğitimi ve deneylerine ek olarak cerrahi alanında da yetişti. Londra’da iki yıl kaldıktan sonra 1773’te taşra hekimliği yapmak üzere Berkeley’e döndü.

Müslüman-Türkler tarafından eskiden beri bilinen, tedavi yolları ve aşısı uygulanan “çiçek hastalığı” konusunda incelemeler yaptı. İnekten insana geçen ve nisbeten zararsız olan inek çiçeğini geçirenlerin, sonradan yeniden hastalıkla karşılaşsalar bile çiçek hastalığına yakalanmadıklarına dikkat etti. Hastalığın bu özelliğini düşünerek, ineklerde görülen çiçek hastalığının yalnız çiçeğe karşı koruma sağlamakla kalmayıp belli bir korunma mekanizması olarak kişiden kişiye aktarılabileceği neticesine vardı. 1796 da Sarah Nelmes adlı genç bir sütçü kızın parmaklarında yaptığı çiçek aşısı denemesinin sonuçlarını yazdığı bir makaleyle Royal Society’ye gönderdi. Fakat makalesi reddedildi. Bunun üzerine 1798’de, Müslüman-Türklerde çiçek hastalığı ve tedavi usulleriyle ilgili olarak uzun zamandır uygulanan bilgileri derledi. Kendi buluşu gibi göstererek İnek Çiçeği Olarak Bilinen Hastalığın Sebepleri ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme adlı kitabı yayınladı. Jenner’in çalışmaları üzerine “çiçek aşısı” uygulaması Avrupa’ya ve Amerika’ya yayıldı. Böylece kısa zamanda Ünlü olan Jenner bazı ödüller aldı. Karısının 1815’te veremden ölmesinden sonra toplumdan uzak ve yalnız kaldı. 26 Ocak 1823’te Berkeley’de öldü.

Edward Jenner Batılılar tarafından haksız olarak çiçek aşısını bulan hekim olarak anlatılmaya çalışılıyorsa da gerçekte “çiçek aşısı”nı bulanlar Müslüman-Türklerdir. Jenner henüz doğmamışken 1717’de Türkiye’de bulunan İngiliz elçisi Lord Montague’nin eşi Lady Mary W. Montague İstanbul’da çocuklarını çiçek hastalığına karşı aşılatmış ve bu tekniği İngiltere’ye yazmıştı. Madam Mentague Edirne’den Nisan 1717 tarihinde Madam S.C’ye yazdığı uzun bir mektubun sonunda şunları bildirmişti:

“Kimsenin aşıdan öldüğü görülmemiş. Bu uygulamanın iyiliğine ben de o derece inanıyorum ki sevgili yavruma yaptırmaya karar verdim. Vatanımı çok sevdiğim için bu usulün memleketimize girmesini istiyorum. Hekimlerimizin kendi çıkarlarını insanlığın iyiliğine feda edecek ve gelirlerinin önemli bir kısmının kaybolmasına razı olacak derecede çalışacaklarına inansam bunu özellikle onlara yazmaktan çekinmezdim. Fakat aksine onları kızdırmaktan korkarım. Kendileriyle iyi geçinmemek pek tehlikeli olur. İhtimal ki İngiltere’ye döndüğümde onlara bir savaş açmak cüretinde bulunurum.”

Mentague’nin bu mektubu hiçbir iddia ile yok edilemeyecek derecede sağlam bir belgedir. Aşının Türkiye’den Avrupa’ya geçmesine de bu mektup sebeb olmuştu. Hıristiyanlığın en revaçta olduğu Ortaçağda ve tam bir zulmet diyarı olan Avrupa’da insanlar hastalıktan kırılıyordu. Çiçek hastalığının aşısı da batılılar tarafından bilinmiyordu. 1774’te Fransa Kralı Onbeşinci Louis çiçek hastalığından ölmüştü.

Berlin Prusya kraliyet eczacısı ve hekim olan Casper Neuman’ın Almanca eserinde Türk tababet ve kültür tarihi hakkında önemli bilgiler vardır. Çiçek aşısını “Türkiye’de kullanılan çiçek aşısı metodu” deyimi ile anlatmaktadır. Çok uzun bir zamandan beri Türkler tarafından kullanılan çiçek aşısı, ancak 1700 yıllarından sonra İngiltere’de mahkumlarda denenmek suretiyle kullanılmaya başlamıştır. Türk usulü çiçek aşısı 1745’ten sonra İngiltere’den Rusya’ya, İsveç’ten İtalya’ya ve Fransa’ya kadar yayıldı. Bu yayılmanın yanı sıra 1796 yılında Edward Jenner, Vaccination şeklinde inekten alınarak insana aşılama usulünü geliştirdi.

Türklerde çiçek aşısı; çiçek hastasının çiçek kabarcıklarından alınan iltihabın, sağlam kimselerin derisi üzerinde açılan küçük çizik üzerine sürülmesi suretiyle yapılıyordu. Jenner ise ineklerin memelerinde meydana gelen çiçek kabarcıklarından aldığı iltihabı sağlam ineklere tatbik etmiştir. İnek aşısı olarak bilinen bu aşı usulü Jenner tarafından ortaya konulmuştur. Jenner yeni usulü tatbike başlayıncaya kadar Türk usulü çiçek aşısı yapılıyordu. Dolayısıyla Jenner çiçek aşısını bulmamış, yeni bir usulü ortaya çıkarmıştır. Yoksa çiçek aşısını bulan Jenner değil Türklerdir.

Edward Jenner

İlgili konular

Edward Jenner Resimleri

1749

1823

Aşılama

çiçek hastalığı

Kelt Uyanışı

26 Ocak

14 Mayıs

17 Mayıs