Türkçe Bilgi: Edebi teknik

Edebiyatta tekniğin, yani kendi içinde tutarlı bir bütün yaratma sanatının en önemli iki öğesi, ritim ve yapıdır. Edebiyat da müzik gibi bir zaman sanatıdır; mekan içinde değil, zaman içinde yayılır. Bir resmin ya da bir heykelin bütününe kuramsal olarak tek bir anda bakılabilir, oysa bir müzik parçası ve bir edebiyat metni ancak belli bir zaman süresi içinde dinlenebilir ya da okunabilir. Edebiyatta ustalık da bu zaman boyutunun iyi yönetilmesine dayanır. Edebiyatta zamanın geçişini belirten en basit öğe ritimdir. Şiiri gündelik konuşma dilinden ayıran öğe de budur. Ritim, seslerin zaman içindeki düzenlenişidir. Düzenli hece sayılarının kullanılması ve hecelerdeki vurgu, uzunluk, yükseklik gibi ses özelliklerinin düzenli bir biçimde yinelenmesiyle, konuşma dilinden farklı bir şiir dili elde edilir. Özellikle geleneksel şiirde önemli olan bir başka öğe de uyaktır. Şiirin sözlü edebiyat çağında, şarkıyla birlikte doğmuş olması, onun biçimsel özelliklerini de belirlemiştir. Günümüz şiirinde ölçü ve uyak gibi "dış ses" öğelerinin önemi azalmış görünmektedir. Şairler önceden belirlenmiş katı ölçüler kullanmak yerine, her şiirde yeni ve özgün bir ölçü yaratmayı, sözcüğün alt katmanlarında yankılanan "iç ses"leri araştırmayı yeğlemektedirler. Gene de şiirin değişmeyen özelliği günlük konuşma dilinden farklı oluşudur. Fransız şair Paul Valery'ye göre, düzyazı yürümeye, şiir ise dans etmeye benzetilebilir. Yürümenin kendi dışında bir amacı vardır, dansın amacı ise kendisidir. Edebiyatta ritim, yalnızca şiire özgü değildir; düzyazı da ritimden yararlanır. Şiir türleri içinde değerlendirilen şiirsel düzyazı ya da düzyazı şiirin dışında roman, öykü, deneme gibi düzyazı türlerinin de kendilerine özgü bir ritimleri, bir akışları vardır. Ama bu, şiirdekinden daha gizli, daha arka plandadır.

Teknik ustalığın aynı ölçüde önemli öbür öğesi, edebi malzemenin kullanılması, uygun yere yerleştirilmesi olarak tanımlanabilen yapıdır. Okurun dikkatini toplayan, yönlendiren de yapıdır. Aristoteles, bütün edebiyata uygulanabilecek bir yapı formülü vermiştir: Sunuş, gelişme, düğüm, kriz ve çözüm. Bu genel yapı lirik şiirlerde bile bulunabilir. Ama her tiyatro yapıtında, her roman ve öyküde yapı öğeleri bu sırayı izlemeyebilir; izleyenler, günümüzde daha çok polisiye romanlar ve sanat kaygısı gütmeyen duygusal romanlardır.

17. yüzyılda Aristoteles'in, tragedyanın yapısıyla ilgili çözümlemeleri mutlaklaştırıl-mış ve "üç birlik kuralı" adı verilen bir formül içinde dondurulmuştur. Zaman birliği, mekan birliği, eylem birliği başlıkları altında toplanan bu kurala göre, bir oyunun tek bir gün içinde geçmesi, olayın aynı yerde olup bitmesi ve yapıtın tek bir konuyu işleyip, yan konulara el atmaktan uzak durması gerekir. Bu kural uygulandığında, Shakespeare'in bazı oyunlarının bile "kusurlu" çıktığı görülür.

En düzensiz ve dağınık yapıtlarda, örneğin Laurence Sterne'nin Tristram Shandy'sinde (1759-67) bile belirli bir yapı bulunur. Çağdaş eleştiri ölçülerine göre malzemeye dışandan bir yapı uygulanması değil, malzemenin ya da konunun organik gelişimi içinde kendi yapısını kurması önemlidir. 19. yüzyıl romanlarının çoğunda sunuş, gelişme, düğüm ve çözüm sırasına uygun bir yapı gözle görülecek kadar ön plandadır. Ama başarılı romanlarda, yapı organik bir nitelik kazanır. Olay örgüsü, bu tür romanlarda çoğu zaman baş karakterin kişiliğinde-ki gelişmeyi, olgunlaşmayı yansıtır: Goe-the'nin Wılhelm Meister dizisi, Stendhal' in Le Rouge et le noir'ı (1830; Kırmızı ve Siyah, 1941-42), Flaubert'in L'Education sentimentale'ı (1869; Bir Delikanlının Hikayesi, 1964) oluşum romanı (Bildungsroman) adı verilen bu türün en yetkin örnekleridir. Buna karşılık, Dostoyevski gibi büyük bir romancının yapıtları, olay örgüsü yönünden bazı aksaklıklar taşıyabilir. Dostoyevski, Tolstoy, Balzac gibi romancılar, yapı ustalıklarından çok, dile kattıkları maddi ve ruhsal gerçeklik zenginliği ve çokboyutlu-lukla önem kazanırlar.

20. yüzyıl edebiyatı romanda 19. yüzyıl biçimlerine karşı çıkarken, karmaşık ve ayrıntılı olduğu ölçüde sağlam ve aksaksız bir yapı geliştirmiştir. Bu alandaki öncülerden biri, romanda her şeyi dışarıdan gören ve bilen anlatıcının yerine çeşitli kişilerin kısmi bakış açılarını koyan ve böylece çok cepheli bir roman dünyası kurmayı deneyen Henry James'tir. Proust, Joyce, Virginia Woolf ve William Faulkner gibi yazarlar da romanın kurgusunu, insan bilincinin ve bilinçdışının işleyişine yaklaştırmışlardır.

Edebi Teknik

Edebi tarz

Bilinç akışı (anlatım yöntemi)

Servet-i Fünûn

Mizah

Hüseyin Haydar

Barok

Progresif rock

özdeyiş