Türkçe Bilgi: Ebü'l-Hasan-ı Eş'ari

Ebü’l-Hasan-ı Eş’ari Ehl-i sünnetin itikattaki iki imamından biri. İsmi, Ali bin İsmail’dir. Künyesi Ebü’l-Hasan olup, Eş’ari nisbesiyle Ünlü olmuştur. Soyu, Eshab-ı kiramdan Ebu Musa el-Eş’ari’ye (radıyallahü anh) dayanmaktadır. 941 (H.330)de vefat etti.

Küçük yaştan itibaren ilim tahsiline yönelen Ebü’l-Hasan-ı Eş’ari; tefsir, hadis, fıkıh ilimlerini zamanının Ünlü alimlerinden olan Zekeriyya bin Yahya es-Saci, Ebu Halife el-Cümeyhi, Sehl bin Serh, Muhammed bin Yakub el-Mukri, Abdurrahman bin Halef ed-Dabi’den öğrendi. Ebu İshak Mervezi’nin hadis derslerine devam etti. Üvey babası ve Mutezile kelamcılarından olan Ebu Ali el-Cübbai’den kelam ilmini öğrendi. Kırk yaşına kadar Mutezile bozuk yolu üzerinde bulundu. Bu fırkanın Ünlüları arasındaydı. Yazdığı kitaplarında Mutezilenin fikirlerini müdafaa etti. Kırk yaşından sonra bozuk yolda olduğunu anladı. Tövbe edip Ehl-i sünnet alimlerinin bildirdiklerine tabi oldu. Kendini yetiştirip, Ehl-i sünnetin iki imamından biri oldu.

Bu bozuk yoldan dönmesini şöyle anlatmaktadır:

Üç defa rüyada Resulullah efendimizi gördüm. Her seferinde bana; “Benden bildirilen mezheplere yardım eyle! Çünkü hak olan budur.” Üçüncü rüyamda Peygamberimizden özür dileyip; “Ben meselelerin tasavvur ve delillerini öğrenmekte otuz yıl harcadığım mezhebi nasıl terk edeyim.” diye arz ettiğimde, Resulullah efendimiz; “Eğer Allahü tealanın sana kendi tarafından bir meded-i ilahi ile imdad etmesini yakinen bilmeseydim, sana böyle emir etmezdim.” buyurdu.

Ebü’l-Hasan-ı Eş’ari uyanınca; “Haktan öte, dalaletten başka bir şey yoktur.” deyip rü’yet ve şefaat hakkında ve diğer meselelerde olan hadis-i şerifleri inceledi. Bundan sonra on beş gün evinden çıkmayıp sonra Basra Camiinde kürsüye çıkıp; “Ey insanlar! Bu kadar zamandır size görünmez oldum. Çünkü dikkatle inceledim ve insafla düşündüm. Yanımda yeterli delillerim vardı. Bir şeyi diğerine tercih edemedim. Sonunda Allahü tealanın hakikatı göstermesi üzerine önceki itikatlarımın hepsinden çıktım, kurtuldum.” dedi.

Önceden Mutezile yolu üzere yazdıkları ve bildiklerinin yanlış olduğunu herkese bildirdi. Ehl-i sünnet itikadı üzere kitaplar yazıp, dağıttı. Ömrünün sonuna kadar bu doğru itikadın yayılması için uğraştı.

Ebü’l-Hasan-ı Eş’ari hazretlerinin Ehl-i sünnet mezhebine geçmesi ile kelam ilmi, mutezilenin elinden kurtulmuş oldu. Onların elinde tehlikeli ve zararlıyken, doğru yolda gidenlere rehber oldu. Onun Ehl-i sünnete geçmesi, Ehl-i sünnet itikadının yayılmasında büyük bir zafer olmuştur. O zaman tesirli ve zararlı olan Mutezile yolu mensupları, İmam-ı Eş’ari tarafından susturuldu. Mutezile taraftarlarını öyle zorlayıp sıkıştırdı ki, hepsi onun karşısında cevap vermekten aciz kaldı. Üvey babası ve hocası olan Ebu Ali el-Cübbai ile yaptığı münazaralarda onu mağlub etti.

Tasavvuftan pay almış olan Ebü’l-Hasan-ı Eş’ari eser yazmak, münazaralara girmek ve kıymetli talebeler yetiştirmek suretiyle Ehl-i sünnet itikadının yayılması ve böylece insanların saadete kavuşması hususunda büyük hizmetler yaptı. Ebu Abdullah Muhammed bin Abdullah, Ebü’l-Hasan-ı Bahili, Kadı Ebu Bekr Bakıllani, Ebu Abdullah bin Hafif Şirazi, Hafız Ebu Bekr Cürcani, Şeyh Ebu Muhammed Taberi el-Iraki, Zahir bin Ahmed Serahsi, Ebu Abdullah es-Sayrafi gibi büyük alimler yetiştirdiği talebelerden bazılarıdır.

Hayatının kırk yaşından sonraki kısmını Ehl-i sünnetin müdafaası ve Mutezileye karşı mücadeleyle geçiren Ebü’l-Hasan-ı Eş’ari, 935 (H.324) veya 941 (H.330) tarihinde Bağdat’ta vefat etti. Basra Kapısı ile Kerh arasındaki kabristana defnedildi.

İmam-ı Eş’ari, Ehl-i sünnetin itikatta iki imamından biridir. itikatta diğer imam da, İmam-ı Matüridi’dir. Ehl-i sünnetin reisi ise İmam-ı A’zam’dır.

Eserleri: İmam-ı Eş’ari’nin bilinen elli beş kadar eserinden bazıları şunlardır:

1. Kitab-ül-Füsul: Mülhitler (dinsizler), tabiatçı felsefeciler, dehriler ile zamanın ve alemin kadim olduğuna inananlara reddiyedir. Bu kitapta; Brehmenler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Mecusilere de cevaplar vermiştir.

2. Mucez: On iki kitaptır.

3. Halk-ül-Ef’al.

4. El-Luma fi’r-Reddi ala Ehli’z-Zeygi ve’l Bida’ : Kur’an-ı kerim, Allahü tealanın iradesi, Allahü tealanın görülmesi, kader, istitaa, va’d ve va’id ve imamet meselelerinden bahseden on bölüm ihtiva eden kıymetli bir kitaptır. İmam-ı Eş’ari hazretlerinin bu mevzularda söyledikleri hakkında iyi bir kaynaktır.Yakın zamanda Mısır’da ve Beyrut’ta basılmıştır. Beyrut baskısında, ayrıca Richard J.Mc. Carthy tarafından bir mukaddime ve İngilizce tercümesi vardır. Spitta, bu eseri hülasa etmiş, Joselp Hell tarafından Almancaya tercüme edilmiştir.

5. Risalet-ül-iman: Spitta Almancaya tercüme etmiştir.

6. Kitab-ul-Funun: Mülhitlere (dinsizlere) cevap olarak yazılmıştır.

7. Kitab-ün-Nevadir: Kelam ilminin inceliklerini anlatır.

8. Dehrilerin (dinsizlerin) Ehl-i tevhide karşı yaptıkları bütün itirazlarının toplandığı bir kitap.

9. El-Cevher fi’r-Reddi ala Ehli’z-Zeygi ve’l-Münker.

10 Nazar, istidlal ve şartları hakkında Mutezile alimlerinden Cübbai’nin suallerine verilen cevaplar.

11. Mekalat-ül-Felasife: Felsefecilere cevap olarak yazılmış bir eserdir. Kitap üç makaleyi ihtiva eder. Eserde İbn-i Kays ed-Dehri’nin bazı şüpheleri, Aristo’nun sema (gök) ve alem hakkındaki fikirleri çürütülmüş; hadiseleri, saadet ve şekaveti (kötü durumu) yıldızlara bağlayanlara lazım gelen cevaplar verilmiştir.

12. Cevab-ül-Horasaniyyin: Çeşitli meseleleri ihtiva eder.

13. Makalat-ül-İslamiyyin: Bu eserinde itikadi fırkalardan ve kelam ilminin ince meselelerinden bahsetmektedir. Mezhepler tarihinin temel kitaplarından olan eser matbudur (basılmıştır).

14. El-İbane an Usul-üd-Diyane: Ehl-i sünnet dışı fırkaların reddi için yazılmış olup, bu husustaki delilleri içinde toplamaktadır. İngilizce tercümesi ile birlikte basılmıştır.

15. Kavl-ül-Cumlat.

16. Eshab-ül-Hadis ve Ehl-üs-Sünne fi’l-itikad (Basılmamıştır).

17. Risalet-ül-İstihsan el-Havdu fi İlm-il-Kelam: Basılmıştır. İngilizce tercümesi vardır.

18. izah-ül-Bürhan et-Tebyin ala Usuliddin.

19. Kitab-ül-Ulum. 20. Tefsir-ül-Kur’an eş-Şerh vet-Tafsil: İbn-i Asakir’in bildirdiğine göre, Ebü’l-Hasan Eş’ari’nin tefsiri 70 veya 300 ciltti.

İmam-ı Eş’ari’nin ayrıca Risale Ketebeha ila Ehli’s-Sugur bi Bab-ül-Evbab adlı eseri vardır. Kitap, Kafkas Dağlarının Hazar Denizi ile bitiştiği yerde Bab-ül-Ebvab (Demirkapı yahut Derbend) denilen kasabanın alimlerine yazılmıştır. Bu eser, Ehl-i sünnet vel-cemaat akaidini geniş olarak anlatmaktadır.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Ebü'l-Hasan-I Eş'ari

Eş'arilik

Nakşibendilik

Nizari fıkhı

Mutezile

Sarı Saltuk

Gazzâlî

Müfessirler ve tefsir kitapları listesi

Ahmed Sencer