Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Ebced Hesabı

Kısaca: Ebced Hesabı ebced harflerine tekabül eden sayıları esas almak şartıyla, herhangi bir hadisenin tarihini bir veya birden çok kelime, mısra veya beyit halinde verecek şekilde, o ibarede yer alan harflerin sayı olarak toplam neticesini veren tarih. Buna cümleler hesabı da denir. Bazı hadisenin ortaya çıktığı tarihi tesbit maksadıyla, harflerden karşıladığı sayılardan faydalanılarak yapılan bu sanatın yanında doğrudan doğruya çıplak tarihler de söylenmiştir. Gerçekte ebced hesabı kullanıl ...devamı ☟

Ebced Hesabı ebced harflerine tekabül eden sayıları esas almak şartıyla, herhangi bir hadisenin tarihini bir veya birden çok kelime, mısra veya beyit halinde verecek şekilde, o ibarede yer alan harflerin sayı olarak toplam neticesini veren tarih. Buna cümleler hesabı da denir.

Bazı hadisenin ortaya çıktığı tarihi tesbit maksadıyla, harflerden karşıladığı sayılardan faydalanılarak yapılan bu sanatın yanında doğrudan doğruya çıplak tarihler de söylenmiştir. Gerçekte ebced hesabı kullanılarak düşürülen tarihler hüner işi olup kabiliyet meselesidir.

Doğrudan doğruya tarih düşürmede lafız ve mana açıkça hadiseyi verir ve bir hesabı gerektirmez. Mesela Sultan Abdülaziz Hanın şehid edilmesinden sonra akli dengesi bozulan ve doksan üç gün tahtta kalan Beşinci Murad için söylenen;

Doksan üçte doksan üç gün padişah-ı dehr olup Geçdi uzletgahına Sultan Murad-ı na-murad

beyti ile;

Baki Efendi gitdi ukbaya bin sekizde

mısraı bu tür tarihe örnektir.

Ebced hesabı sistemi ile ortaya konan tarihler çıplak tarihten farklılık gösterir. Ebced eski alfabedeki harflerin bir sistem dahilinde manasız sekiz kelimede verilmesidir. “Ebced” lafzı bunlardan ilki olduğu için sistem adını bu kelimeden almıştır. Bunlar sıra ile; “ebced”, “hevvez”, “hutti”, “kelemen”, “sa’faş”, “karaşat”, “şehhaz”, “dazığ”, lafızlarıdır. Bu şekilde harflerin sıralanışı ve manasız birer kelimeye dökülmeleri ezberlemede kolaylık sağlamak içindir. Ebced hesabı sisteminde aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere, her harfin rakam olarak bir karşılığı vardır:

Ebced: Elif (1), be (2), cim (3), dal (4) Hevvez: He (5), vav (6), ze (7) Hutti: Ha (8), tı (9), ye (10) Kelemen: Kef (20), lam (30), mim (40), nun (50) Sa'fes: Sin (60), ayın (70), fe (80), sad (90) Karaşet: Kaf (100), rı (200), şın (300), te (400) Sehaz: Se (500), he (600), zet (700) Dazıglen: Dat (800), zı (900), gayın (1000), lamelif

Bu diziliş Arap dilinin harflerine göredir. Farsçada kullanılan sesler için benzer harfler de yine asıl alfabedeki gibi değerlere sahiptir. gef=20,

Özellikle bazı mezar taşına veya çeşmeye şiir dizeleri ile tarih düşürülmesi eskiden moda olmuştur. Yani açık olarak tarih yazılmaz, olay tarihi şiir dizelerinde gizli olarak belirtilirdi. Şiirdeki harflere karşılık gelen rakamlar toplanarak hangi tarih olduğu bulunurdu. Örneğin Mimar Sinan'ın mezar taşında yazılı olan "Geçti bu demde cihandan pir-i mimaran Sinan" cümlesindeki rakamların kelimeler için değerleri sıra ile 47, 61, 113, 212, 402, 161 ve toplam olarak 996 yapmaktadır. Ancak bu tarih o zamanlarda kullanılan hicri tarih olup bunun karşılığı 1587 miladi MİMAR SİNAN'ın ölüm tarihidir21).

ye=7, çim=3, pe=2 gibi. Bu durum Türkçedeki sesler için de aynıdır.

Ebced hesabında bir tarihin belirlenmesi esas alınmıştır. Bu durumda her harfin bir sayı değeri veya kodu vardır. Bir tarihin ortaya çıkması kelime, cümle, mısra veya beyti meydana getiren harflerin değerlerini hesaplayıp toplamakla olmaktadır. Buna “tarih çekmek” “tarih düşürme” ve “tarihlemek” adları da verilmektedir. Bu tarihi düşüren ise çok hususi manada ve sadece bu sanat içinde “müverrih” yahut da “tarihçi” adıyla anılır. Bu adla anılan kimseler tarih düşürürken; bulmak istedikleri tarihi veren ibare şayet arzu edilen gibi olmazsa bazı kelimelerde yazı ve imla yönünden tasarrufa baş vururlar. Mesela: “dava” ve “fetva” kelimelerinin son harfleri Osmanlıca yazıda “y= “ ile yazılır ve “a” okunur. Bunlardan y=10, elif=1 sayılarına eşittir. Eğer istenen tarihte bu kelimelerden biri yer alıyorsa yazıda ebcedle tarih düşüren “y”yi veya “elif”i seçebilir. Böylece bir seçim içine girerek istediği tarihi elde edebilir. Bundan başka bazı kelimelerde, yalnız bu niyetle başka imla tasarruflarının da yapıldığını görmek mümkündür. Hatta bu tasarruflar kelimede birkaç imla ortaya çıkardığı gibi, yanlış yazmalara bile yol açar.

Bu şekilde tarih düşürmelerin yanında bazı sanatkarlar ayet ve hadislerden de faydalanarak ebcedle tarih düşürmüşlerdir. Fatih’in uzun Hasan’ı yendiği yıla düşürülen;

"Ve yansureke’llahu nasren ‘azizen = H. 878 (1473)"

tarihi buna örnektir.

Ebcedle tarih düşürme sanatı İstanbul’un fethine kadar seyrek görülmesine rağmen bu tarihten sonra canlılık gösterir. Fatih devri alimlerinden İstanbul’un ilk kadısı olan Hızır Bey, eski edebiyatımızda bu sanatın öncüsü olarak görülür. Asıl edebiyatımızda bu sanatın en mahir ustası Süruri (1752-1814/1165-1229)dir.

Süruri düşürdüğü tarihlerde sadece tarih vermemiş, ele aldığı zatı bir-iki mısra ile en iyi şekilde ifade de etmiştir. Bu güç onun tahsilinden gelmektedir. önce “Hüzni” mahlası ile şiirler yazan Seyyid Osman daha sonra Şeyhülislam Tevfik Efendinin tavsiyesi ile “Süruri” mahlasını kullanmıştır. Süruri sadece kendi devrine değil, kendinden önceki zamanlar için de tarihler düşürmüştür. Bu, şairin başka bir yönüdür. Fakat bu tarihler devletin kaderini de ilgilendirir. Onun söylediği tarih sayısı iki bini bulmaktadır.

Süruri bu sanatın altın çağını yaşatan şairdir. Ancak tarih düşüren daha pekçok şair vardır. Bunun yanında müşterek tarih düşüren şairler de görülmüştür. Mesela;

İlm-i ehle medrese yapdırdı Şeh Abdülhamid (1195)

mısraını Süruri ile Tevfik söylemişlerdir.

Ebcedle tarih düşürme günümüze kadar gelmiş, hicri tarihler yanında miladi tarihlerde de görülmüştür. İsmail Yakut’un şu tarihi birkaç sene öncesinde hacdaki tünel hadisesinde kaybettiğimiz Prof. Dr. Amil Çelebioğlu için düşürülmüştür.

"Çıkdı üçler hep beraber haccı eylerken eda"

Tarihin “Lebbeyke gufranek ey amil dediler.” = (1410)

Buraya kadar olan izahat, basit şekille düz tarih düşürme sanatını içine almaktadır. Ancak bu hünerde çeşitli tarih türleri ile de karşılaşılır. Ebcedle düşürülen bu tarihlerin; tam, tamiyeli tarihler, noktalı ve noktasız harflerle düşürülen, mu’cem muhmel tarihler, katmerli tarihler vs. olmak üzere pekçok çeşitleri vardır. Ayrıca, manen, lafzen, manen ve lafzen, karışık, santranç usulü tarihlerle muammer tarihler ve bilmeceli tarihleri de zikretmek gerekir.

Arap edebiyatında pek görülmeyen ebcedle tarih düşürme en çok; Türk ve Fars edebiyatlarında yer almıştır.

Bağlantılı



Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

ebced hesabı

Osmanlıca ebced hesabı kelimelerinin Türkçe karşılığı.
Ebced harf tertibinde görüldüğü gibi, Kur'ân-ı Kerim daha nâzil olmadan harflere rakam değeri verilerek tarih yazılır ve hâdiseler kaydedilirdi. Bundan böyle Arab, Fars ve Türk Ebediyatında hâdiselerin tarihleri Ebced hesâbı ile yazılırdı. Birçok muharebe, zafer, büyüklerin doğum ve ölümü, yüksek mevkilere geçiş, câmi, köprü, çeşme yapılış ve açılış tarihleri bu hesaba uyularak mısralarla ifade edilirdi. İşte bu ebcede göre harflere sayı değerleri verilerek kuvve-i kudsiye sâhibi ve büyük evliya ve allâmelerden ve ehl-i sünnet ve cemaat eshabı birçok müellifler, Kur'ân-ı Kerim'den, âyet ve hadis-i şeriflerden de mânalar çıkarmışlardır. Ebced hesabının Kur'ân'a tatbikinden çıkan şudur ki: Kur'ân'ın her kelimesi ve kelimelerdeki her harf bile Allah'ın ilim ve iradesiyle bilhassa belli maksatlarla seçilmiştir. Her harfin bile yerine göre hususi bir vazifesi vardır.Meselâ: Elmalı Tefsiri sh: 3956'da Molla Câmi Merhumdan şu tarihî nakil vardır: Kur'ân-ı Kerim'in 34'üncü sure, 15'inci âyetinde (Beldetün Tayyibetün: $ "İyi bir beldedir" ifâdesi ile İstanbul kasdedilmiştir ve İstanbul'un fetih tarihi bu cümlenin ebcedi ile haber verilmiştir.) diye gösteriliyor: Bu cümledeki harfleri sıra ile hesab ederek şu neticeyi görmekteyiz: 2 + 30 + 4 + 400 + 9 +10 + 2 + 400 = 857 hicri senesi oluyor. Bu tarih İstanbul'un Sultan Fatih Mehmed Hazretleri zamanında milâdi 1453 tarihinde fethine tevâfuk etmektedir. (29. Mektub Rumuzât-ı Semaniyede : Kur'ân-ı Kerim'in 108. Suresinde: $ ebcedî makamı 857 olarak, aynen "Beldetün Tayyibetün" gibi İstanbul'un İslâm eline geçmesi olan 857 tarihine tevafuk etmekle işaret ediyor... Evet mâdem Sure-i Kevser, Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) ihsan edilen fütuhat-ı azîmeye delâlet ediyor. Elbette İstanbul'a dahi bakıyor.)Bundan başka, Fetih Suresinde $ âyetinin, Sultan Mehmed Fâtih'in Uzun Hasan'a galib geldiği tarih 878 olarak görülmektedir.Bundan başka Timurleng'in Şâm-ı Şerif'i harab ettiği tarihi hesab edecek olursak, Kur'ân-ı Kerim'in 2'nci suresinin 114'üncü âyetindeki "Harab" $ kelimesinden aynı hesabla: 600 + 200 + 1 + 2 = 803 hicrî tarihi çıkıyor.Risale-i Nur Külliyatından Şuâlar Mecmuasında ve İmâm-ı Buhâri Tarihinde Ebi Aliye İbn-i Cerir ve İbn-i Hâtem'den nakledilen ve Kadı Beyzâvi Tefsirinde de mezkur bulunan aşağıdaki rivâyet dahi Ebced Hesabının Kur'ân-ı Kerim ile olan şeksiz alâkasını isbat etmektedir: (Bir zaman Benî İsrâil âlimlerinden bir kısmı huzur-u Peygamberîde surelerin başlarındaki $ gibi mukattaât-ı hurufiyyeyi işittikleri vakit, hesâb-ı cifir ile dediler: "Yâ Muhammed! Senin ümmetinin müddeti azdır." Hz. Resul-ü Ekrem onlara mukabil dedi: "Az değil!" Sâir surelerin başlarındaki mukattaâtı okudu ve ferman etti. "Daha var." Onlar sustular. Ş.)

ebced hesabı

bu düzenden yararlanarak bir sözcüğü rakama çevirmek ya da sözcüklerle ve genellikle eski ozanların yaptığı gibi, dizelerle önemli bir olayın tarihini gösterme yöntemi.

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Ebced hesabı
3 yıl önce

açılabilirdi. Bir cümle veya cümleciğin Ebced değeri ("cümle hesabı") varsayılan bu gizem'in anahtarı olurdu. Bilinen bütün ebcedler semitik alfabelere aittirler...
Ebced rakamları
6 yıl önce

Hint sayıları çıktıktan sonra hesap yapmak için uygun olmayan ebced terk edilmiştir. Ebced rakamları kullanılarak Ebced hesabı yapılabilir. Overview of the...
Sameh
6 yıl önce

alfabesinde Ѯ'dir. Ebced hesabındaki değeri 60'tır. Arap alfabesi'nde bu harfin muadili yoktur ve /s/ harfi için Sin harfi kullanılır. Ebced hesabında 60 sayısını...
Fe (harf)
3 yıl önce

), Arap alfabesinin yirminci harfi. İbranice muadili Pe harfidir. Ebced hesabındaki değeri 80'dir. Kamerî harflerdendir. Fe harfi sağdan ve soldan bitişebilen...
Mim (harf)
3 yıl önce

alfabesinin yirmi dördüncü harfi. İbranice muadili Mem harfidir. Ebced hesabındaki değeri 40'tır. Kamerî harflerdendir. Mim harfi sağdan ve soldan bitişebilen...
Kef (harf)
3 yıl önce

Arap alfabesinin yirmi ikinci harfi. İbranice muadili Kaf harfidir. Ebced hesabındaki değeri 20'dir. Kamerî harflerdendir. Kef harfi sağdan ve soldan bitişebilen...
Te (harf)
4 yıl önce

), Arap alfabesinin üçüncü harfi. İbranice muadili Tav harfidir. Ebced hesabındaki değeri 400'dür. Şemsî harflerdendir. Te harfi sağdan ve soldan bitişebilen...
Mem (harf)
4 yıl önce

Mu (M), Latin alfabesinde M ve Kiril alfabesinde Em (M) harfidir. Ebced hesabındaki değeri kırktır. Kelime başı ve ortasında מ ve kelime sonunda ם olarak...