Türkçe Bilgi: dokumacılık

Dokumacılık Alm. 1. Weberei (f), 2. Webwaren-handel (m), 3. Textilindustrie (f), 4. Webkunst (f), Fr. 1. Profession (f) ou etat (m) de tisserand (m), 2. Textile (m), İng. Textile industry. Kumaş dokuma işi veya dokuma ticareti. Kısas-ı Enbiya’da dokumacılığın ilk yaratılan insan hazret-i adem’den beri temel sanatlardan olduğu bildirilmektedir. Bu ve diğer dini kaynaklarda, Kur’an-ı kerim ve hadis-i şeriflere dayanılarak verilen bilgilerde, hazret-i adem’e iman edenlerin şehirlerde yaşadıkları, okuma, yazmayı bildikleri, demircilik, iplik yapma, kumaş dokuma, çiftçilik ve ekmek yapma gibi sanatlarla uğraştıkları uzun açıklanmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılarda, Mısır ve Peru’da bulunan resimlerden, eski dokumacılık ve kullanılan çeşitli aletler hakkında değişik bilgiler bulundu. Dünyanın çeşitli yerlerinde türlü şekilde kullanılan dokumacılığın gelişmesi, kullanılma şekil ve biçimleri farklı olmuştur. Zaten çok eski devirlere ait elde fazla bilgi yoktur. Yalnız daha ziyade kadınların uğraştığı bir sanat olarak kabul edilmektedir.

Avrupa’da bu sanatın gelişmesi ortaçağdan sonra olmuştur. İlk önce Bizans’ın sonra da Müslümanların bu gelişmede önemli tesirleri görüldü. Ortaçağ boyunca Avrupa’da ilkelliğini muhafaza eden dokumacılık 13. yüzyılda gelişmeye başladı. Şaftlı dokuma tezgahının yapılması hem daha seri hem de desenli kumaşların yapılmasına imkan sağladı. Tezgahlar üzerindeki çalışmalar rönesanstan sonra hızlandı. Amerika’da koloniler devrinde dokumacılık ev sanatı olarak gelişmişti. On sekizinci yüzyılda dokuma makinalarının yapılması el sanatından bugünkü dokuma endüstrisine geçişi sağladı. Makinalaşmada görülen yenilikler dokuma sanayiinde de oldu ve günümüzün dev tekstil fabrikaları kuruldu. Bugün toplumun her çeşit ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalite ve desene sahip kumaşlar, seri olarak dokuma makinalarında üretilmektedir. Bütün bu teknik imkanlara rağmen el tezgahlarında dokunan halı, ipek, kadife ve masa örtülerinin kalitesi daha üstün olmaktadır.

Dokuma: Bir kumaşın dokunabilmesi için önce iplikleri hazırlanır. Dokumanın kalitesi en başta ipliğe bağlıdır. İpliklerle çözgüler hazırlanır. Bunlar uzunlamasına ipliklerdir. Günümüzde otomatik makinalara gerilir. Bunların bir altından bir üstünden geçecek şekilde mekikle yanlamasına atkılar geçirilir. Atkıları, tarakla sıklaştırmak suretiyle dokumanın sık ve düzgün olması sağlanmış olur. Seri halde devam eden bu hareketle süratle kumaş dokunur. Eskiden bir makinaya bir işçi gerekirken, bugün 30-40 makinaya bir usta kafi gelmektedir. Dokunan kumaşlar düz veya desenli olabilir. Düz dokunan tek renkli kumaşların çözgü ve atkısı aynıdır. Desenlilerde ise çözgüde deseni veren ayarlama yapıldıktan sonra atkıda başka renk olabilir. Bu başka renk olan atkı kumaşa ayrı bir desen verir. Bir de düz dokunup üzerine baskı suretiyle çeşitli renkler verilen kumaşlar vardır. Kumaşlar kullanılan ipliğe göre; yünlü, pamuklu, ipekli, keten, dokuma diye ayrılabilir. Bunların tezgahlarının yapılışları esasta aynı olmasına rağmen bazı hususlarda farklılık gösterirler.

Dokuma tezgahları: İlk önceleri iptidai şekilde olan tezgahlar zamanla geliştirildi. İlk önceleri dokumanın mekik aralığından geçirilmesi için iki kişinin çalışması icab ediyordu. John Kay, dokumacının bir ipi çekip bir sürücüyü çalıştırma tekniğini geliştirdi. Böylece mekiğin öteki yana geçmesi kolaylıkla sağlanıyordu. Fakat değişik insanlar değişik şekilde çalıştıkları için mekikle tezgahın diğer parçaları arasındaki uyumlu çalışma tam sağlanamadı. On dokuzuncu yüzyılda bu çalışma gerçekleştirildi. Günümüzde dakikada 200 atkı hızı aşkın tezgahlar yapılmıştır.

Dokuma sanayiinde bugün üç çeşit tezgah kullanılmaktadır. Bunlar; el tezgahları, otomatik ve mekiksiz tezgahlardır.

El tezgahları: Tek veya belirli sayılarda atkı atılarak dokunması gereken dokumaları otomatik makinalar dokuyamaz. Bunun yanında ucuz ve her yerde kullanılır olması da bunların tercih sebebidir. Bunlar, takım tezgahlarında yapılmış olup, eskilerinden çok düzgündürler. Mekiğin içindeki masuradaki iplik bir alttan bir üstten giderek atkı işi rahatça yapılır. Güvenilir ve temiz olmasından dolayı el tezgahları ve el dokumacılığı artmaktadır.

Otomatik tezgahlar: Bugün kullanılan tezgahların çoğunluğu bu cinstir. Masuradaki atkı otomatik olarak gidip gelmektedir. Buradaki esas özellik mekikteki iplik bitince, mekik kutusundaki yenisinin otomatik olarak dokumaya devam etmesidir. Burada dokuma işlemi hiç kesilmez. Tezgahlardaki mekanik, elektriki ve optik düzenlemeler, mekikteki ip bitince yenisinin hemen devreye girebilmesini temin edecek şekilde yapılmışlardır. Gevşek ve sarkık kısımlar dokumayı bozmasın diye hava emişli parçalar çalışarak onları düzene sokar.

Mekiksiz tezgahlar: Dokuma tezgahlarının çalıştığı yerlerde gürültü çok olur. Özellikle mekiklerin gidip gelmesi normal konuşmayı işittirmiyecek kadar ses yapar. Mekiklerin olmaması gürültüyü oldukça azaltır. Bu cins makinaların sessizliği yanında hızlı çalışmaları da ayrı bir üstünlüktür. Yalancı mekikli, oklu ve sıvı püskürtmeli olanları vardır. Bu atkı masuraları, makinanın yanında bulunur. Bunların en yenisi sıvı püskürtmeli olandır. Bu tezgahlarda argaç aralığında atkı hariç hiçbir şey bulunmaz. Argaç aralığından atkı, hava veya su ile püskürtülerek geçirilir. Bu iş için kullanılan püskürtme gücü kafi gelmediğinden, ipin gevşek tutularak gerilmeden hareket etmesini sağlayan aletler de konulur. Su püskürtmeli sistem daha verimli olmasına rağmen, bu usul su geçirmez dokumalar ve paslanmaz madenden yapılan tezgahlarda kullanılır.

Türkiye’de dokumacılık: Selçukluların Anadolu’ya hakim olmalarından sonra dokumacılık sanatında önemli bir gelişme görülmüştür. Denizli’deki altın telli dokumaları, Adana ve Sivas’taki pamuklu dokumalar, çeşitli yerlerdeki halı ve kilim dokumaları o devrin en güzel örnekleridir. Ayrıca Bursa ve Bilecik’teki pamuklu, iplikli, çatma yapımı da ileri seviyedeydi.

Osmanlı Devletinin kurulması ve kısa zamanda gelişip memleketler fethetmesi dokuma sanayi üzerinde de etkili olmuştu. Özellikle orduların gün geçtikçe artması, asker sayısının çokluğu, ordunun giyim ihtiyacını karşılayabilecek bir dokuma sanayiinin gelişmesine yol açmıştı. Şam, Adana ve Halep’te dokunan çeşitli kumaşların yanında Bursa’da da zamanın en güzel kadifeleri, renk renk bezler, peştamallar, fitiller, ibrişimler, çanta nakışları dokunurdu. Malatya’nın renkli Malatya bezleri, Diyarbakır’ın kırmızı bezi, Ankara’nın sofu, Kütahya, Uşak ve Kula’nın halıları imparatorluğun bütün ihtiyaçlarını karşılayabilecek durumdaydı. Bu devirde Avrupa’dan üstün olan Osmanlı dokuma sanayii, üstünlüğünü 18. asra kadar devam ettirdi. Bu yüzyılda Avrupa’daki makinalaşmanın yurdumuza sokulup gelişmeden istifade etme gayretleri Üçüncü Selim ve Abdülaziz Han zamanında görülmüşse de, bu ancak 19. yüzyılın ikinci yarısında mümkün olabilmiştir. Bursa ve Lübnan’da ipek, Adana, Tarsus, İzmir’de pamuk ipliği, Afyon ve İzmir’de halı ipliği fabrikaları kurulmuştur. Bunlar özel teşebbüse ait olup, devlet eliyle sadece İzmit, Feshane, Hereke ve Bakırköy fabrikaları kurulmuştur.

Bugün ise başta İstanbul, Adana, İzmir, Eskişehir, Malatya, Kayseri olmak üzere pekçok vilayetimizde en gelişmiş tezgahlardan meydana gelen modern fabrikalar vardır. Dokumalarımız, Avrupa’dakiler ile boy ölçüşebilecek kalite ve modernliktedir. Halı dokumacılığı ise fabrikaların yanında Anadolu’nun pekçok yerinde el tezgahlarında dokunmaktadır. Bünyan’ın, Ladik’in, Isparta’nın el dokuma halıları emsallerinden çok üstün kalite ve değerdedir.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Dokumacılık

dokumacılık

dokumacılık

dokumacılık

dokumacılık

Tekstil

Armağan, Maçka

Krefeld

Akkent

Köşksaray

Leylan

Kolvanak

Kuzekonan

Dokumacılık

Dokumacılık Hakkında Detaylı Bilgi

Dokumacılık Sözlük Anlamları

dokumacılık

dokumacılık

dokumacılık

dokumacılık

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Tekstil

Armağan, Maçka

Krefeld

Akkent

Köşksaray

Leylan

Kolvanak

Kuzekonan