Türkçe Bilgi: Dimitri Şostakoviç

(1906-1975) Çağın en büyük Rus bestecilerinden Stravinski, bir daha dönmemek üzere vatanını terk ederken, Prokofiyef, terk eder etmez yeniden dönme savaşları verir. Oysa Şostakoviç, hiçbir zaman ayrılmadığı ülkesine, hep derin bir bağlılık içinde kalmıştır.

20. yüzyılın bu büyük bestecisi ikilemlerin acısıyla kavrulmuş; gün olmuş uğruna tüm sanatını adadığı Stalin rejimi tarafından baş tacı edilmiş, ülkesinin sanat elçisi olarak dış dünyada kabul görmüş; gün olmuş aynı rejim tarafından yenilikçi olmakla, işçiye köylüye seslenmemekle suçlanmış, aşağılanıp cezalanmıştır. 15 senfonisi, piyano, keman konçertoları, opera ve oda müzikleriyle ve hemen her yapıtındaki belirgin imzasıyla tarihsel bir dönemin simgesidir Şostakoviç.

Dimitri Dimitriyeviç Şostakoviç, müzikle ilgili aydın bir ailenin çocuğu olarak, 25 Nisan 1906'da St. Petersburg'da dünyaya gelir. Dokuz yaşında annesinden piyano çalmayı öğrenir. Kısa sürede büyük ilerleme gösterir ve 1919'da St. Petersburg Konservatuvarı'na girer, Nikolayef ve Steinberg'in öğrencileri olur. Parlak bir piyanist olarak kariyerine başladığında, ortaya çıkan ilk besteleri de ilgiyle karşılanır.

1926'da ilk senfonisinin çalınışı çelişik yankılar doğurur. Önce büyük beğeni toplayan yapıt, politik çevrelerce burjuva zevkine hizmet etmekle suçlanır. Bu politik-kültürel bir savaştır. Bir yanda duygularını özgürce anlatmak için yeni çağa yeni bir dil arayan Batılı bestecilerin yöntemleri; öte yanda işçi ve köylülere seslenmesi öngörülen Rus Emekçi Sınıfı Müzikçiler Birliği'nin (RAPM) önerdiği yalınlık yöntemleri.

1928'de Sovyet müziğinin elçisi olarak yarı resmi bir görev ile onurlandırılır. Dünyayı dolaşıp Rus müziğini tanıtacaktır. Buna karşılık yenilikçi yöntemlere özenmesi, kişisel bir müzik dili yaratmaya başlaması nedenleriyle ve ince alayla yüklü, Burun adlı nükteli operası ile yeni saldırıların hedefi olur. 1931'de New York Times'ın Aralık sayısına verdiği bir demeçte besteci, kendini bir devrimci-popülist olarak tanımlar ve içinde ideoloji taşımayan müzik düşünemediğini söyler. Bu demeç, Batı dünyasının onu "komünist besteci" olarak anmaya başlamasına neden olur.

1936'da Mtsenskli Lady operası için Pravda gazetesi: "Müzik değil, kargaşa; ancak burjuva zevklerine sesleniyor" yargısıyla Şostakoviç'e karşı geniş bir hakaret dizisi yayınlar. O güne dek ülkesini temsilen yurtdışında konferanslar vermiş, piyanistliği ve besteciliği ile ünlenmiş, ödüller ve fahri doktoralar kazanmış bir sanatçıdır ama birdenbire yapıtlarının seslendirilmesi yasaklanır; kendisi de provadaki Dördüncü Senfoni'sini geri çeker. Bir yıl sonra yazdığı Beşinci Senfoni, yeniden saygınlık kazanmasını sağlar. 31 yaşındaki besteci, bu senfoniyi kendi sanatsal kişiliği için geri bir adım olarak yorumlasa da, sunuş yazısında "Bir Sovyet sanatçısının adil eleştiriye cevabı" notunu düşer. Böylece "Sovyet senfoni geleneğinin en büyük ustası" olarak yeniden onurlandırılır. Bugün hala nice sinema ve reklam filmlerinde Beşinci Senfoni'nin son bölümü, coşkulu ritmi, alımlı melodisi ile kullanılmaktadır.

Şostakoviç, 1948'de yine Sovyet yetkililerini kızdırınca, artık iki türde yapıt üretmeye başlar: Kimi rejimin ülküsüne hoş görünen, güleç ve yalın nitelikte; kimi kendi iç dünyasının acılı sesini duyuran yapıtlardır. Kendine ayırdığı yapıtlara bir de imza atmaktadır: Adının Rusçadaki baş harflerinin karşılığı olan Re, Mi Bemol, Do, Si bekar motifi. Bu motiften yola çıktığı keman, çello konçertoları, kuvartetleri, senfoni ve piyano yapıtları vardır.

Meslek yaşamının başından sonuna dek hep sıkı bir denetim altında olur; devlet yetkilileri ile bitip tükenmeyen sürtüşmelere girer; totaliter düzenin gereği olarak her verilen görevde çalışır. Geçimini sağlamak için sessiz filmlerde piyano çalmaktan, revü müzikleri yazmaya,tiyatro kumpanyalarına müzik danışmanlığı yapmaktan, müzik okullarında ders vermeye kadar pek çok iş yapar. Yaşamı boyunca devlet yetkililerinin beğenisini kazanabilmek için on beş senfonisinin bir bölümüne toplumsal içerikli başlıklar vermiştir: Ekim başlıklı ikinci senfonisi; 1 Mayıs başlıklı üçüncü senfonisi; 1905 Yılı adlı on birinci senfonisi ve 1917 Yılı adlı on ikinci senfonisi gibi.

Şostakoviç bu başlıkları kullandığı halde göstermelik bir sistem propagandası ardında kendine özgü sanatını, içine doğduğu gibi sergilemiştir. Kendi kuşağından Rostropoviç, Vişnevskaya, Barşay ve Aşkenazi gibi Batı'ya yerleşen ünlü müzikçilere göre Şostakoviç, komünist rejimin acı bir kurbanı olduğu kadar, perde arkasındaki anti-komünist müziğin de yaratıcısıdır. Yine de hiçbir yapıtında ne günün modası olan dizisel yöntemler vardır ne de Batı'daki yenilik arayışçılarının peşindedir. Çaykovski'nin izinde yürümüş, Prokofiyef gibi Yeni Klasik kalıpları uygulamış, seçmecilik yoluyla tarihten pek çok kaynağı müziğine aktarmıştır. İşte bu kaynakların yelpazesini geniş tutması da suçlanmasının başlıca nedenlerinden biridir.

Prokofiyef ile birçok kez aynı kefeye konarak yargılanmış olan Şostakoviç, Prokofiyef'in ölümünden neredeyse 10 yıl sonra, 1962'de yazdığı On üçüncü Senfoni'si ile yine sorgulanır. Bu senfoni, İkinci Dünya Savaşı'nda Babi-Yar'da Yahudilerin topluca öldürülmesine bir ağıt niteliği taşıdığından yönetici sınıfın Yahudi düşmanlarını kızdırır. 1960'tan sonra Komünist partiye üyeliği kabul edilmiş ve ölünceye dek en büyük Sovyet bestecisi olarak tanımlanmıştır.

Şostakoviç'in müzik dili, özgürce kullanılmış uyuşumsuzlukla, karmaşık kontrpuan yapısına ve hatta geçici olarak 12-tona kaymasına karşın her zaman tonaliteye bağlı olmuştur. Seçmeciliği ve satirik üslubu hemen her yapıtında, en karanlık ortamda bile, bir yerlerden kendini gösterir. Şostakoviç 1960'lardan başlayarak kalp krizleri geçirir. Ancak çalışmalarını ölümüne dek aksatmaz. 9 Ağustos 1975 tarihinde 68 yaşında ölür.

ŞOSTAKOVİÇ'İN BAŞLICA YAPITLARI

Operalar: Burun (1930); Katerina Izmaylova (1963); (1932'deki Mtsenskli Lady Macbeth, yeni şekli).

Baleler: Altın Çağ (The Age of Gold) (1930); The Bolt (1930); Parlak Nehir (Bright Stream) (1935).

Senfoniler: No.1, Fa Minör (1925); No.2, Ekim, Si Majör (1927); No.3,1 Mayıs, Mi Bemol Majör (1929); No.4, Do Minör (1936); No.5, Re Minör (1937); No.6, Si Minör (1939); No.7 Leningard, Do Majör, (1941); No.8, Do Minör (1943); No.9, Mi Bemol Majör (1945); No.10, Mi Minör (1953); No.11, 1905 Yılı, Sol Minör (1957); No.12, 1917 Yılı, Re Minör (1961); No. 13 Babi-Yar, Si Bemol Minör (1962); No.14 (1969); No. 15, La Majör (1971); Ekim (1967).

Konçertolar: Piyano: No.1, Do Minör (1933); No.2, Fa Majör (1957); Keman: No.1, La Minör (1948); No.2, Do Diyez Minör (1967); Çello: No.1, Mi Bemol Majör (1959); No.2 (1966).

Oda Müziği: 15 yaylı çalgılar kuvarteti; Piyanolu Kentet (1940); 2 piyanolu trio; yaylı çalgılar sekizlisi için 2 parça; keman-piyano, viyola-piyano sonatları.

Piyano: Sonatlar: No.1 (1926); No.2 (1942); 24 Prelüd (1933); 24 Prelüd ve Füg (1951).

Şarkılar, tiyatro ve film müzikleri, koro yapıtları.

Dimitri Şostakoviç

Dimitri Şostakoviç Resimleri

Dmitri Şostakoviç

Senfoni

Babi Yar

Mtsenkli Lady Macbeth (opera)

Bujor Hoinic

Mstislav Rostropoviç

Samara

Burun (opera)