Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Dilbilgisi

Kısaca: Alm. Grammatik (f), Fr. Grammaire (m), İng. Grammar. Dilleri bütün cepheleriyle konu edinip inceleyen ilmin adı. Arapçada sarf ve nahv ilmi, batı dillerinde ise gramer olarak adlandırılır. Bir dili seslerden cümlelere kadar, ihtiva ettiği bütün dil birliklerini, geniş bir şekilde mana ve vazîfe olarak inceleyen ilme dilbilgisi denir. ...devamı ☟

Alm. Grammatik (f), Fr. Grammaire (m), İng. Grammar. Dilleri bütün cepheleriyle konu edinip inceleyen ilmin adı. Arapçada sarf ve nahv ilmi, batı dillerinde ise gramer olarak adlandırılır. Bir dili seslerden cümlelere kadar, ihtiva ettiği bütün dil birliklerini, geniş bir şekilde mana ve vazife olarak inceleyen ilme dilbilgisi denir.

Dilbilgisi incelediği dil unsurlarına göre kendi içinde bölümlere ayrılır. Dilin seslerini inceleyen kısmına ses bilgisi (fonetik), yapı yönünden kelime ve şekilleri konu edinen kısmına şekil bilgisi (morfoloji veya sarf), kelime ve şekillerin çıkış yerlerini, yani menşelerini araştıran kısmına menşe veya türeme bilgisi (etimoloji), kelime ve şekillerin aralarındaki münasebetler ile cümleleri inceleyen dalına ise cümle bilgisi (sentaks veya nahv) denmektedir. Dil ancak bu saydığımız unsurlarla tamamlandığı gibi, dilbilgisi de bu unsurlardan teşekkül etmektedir. Bu bölümlerin hemen hepsi dilbilgisi içinde ayrı ayrı incelenmelerine rağmen, birbirlerinden kat’i çizgilerle ayrılmazlar ve daima birbirlerine karışırlar. Bu itibarla dilbilgisi “bir dili bütün cepheleriyle bir bütün olarak ele alıp inceleyen ilmin adıdır.”

İnsanoğlu tarihi akış içinde, zamanla biriken bilgiler sayesinde hemen her şeyi inceleme ve araştırma mevzuu yapmış, dillerin sırrını çözmeye çalışmış ve böylece yeni bir ilim dalı ortaya çıkarmıştır. Dillerin incelenmesi, Eski Yunan ve Hintlilerden başlayarak dillerin bağlı olduğu kaideler tesbit edilmeye çalışılmış ve bu kaidelerin ortaya çıkardığı bilgiye de “gramer bilgisi” denmiştir. Buna paralel olarak her dilin kelime hazinesi toplanmış neticede sözlükler ortaya çıkmıştır. Gramer sayesinde dillerin doğru okunup yazılması gerçekleşmiş, düşünce ve duygular bu şekilde zapt u rapt altına alınmıştır.

Dilbilgisi çok eski ilimlerdendir. Grekçeden, Latinceye, oradan diğer dillere yayılmıştır. En eski gramercilerin Hintliler olduğu bilinir. M.Ö. 1. asırda batıda dilbilgisinin kurucusu Aristotales kabul edilir. Aristo, grameri, mantığın aynası haline getirmiştir. Dionysois M.Ö. 1. asırda Dilbilgisi Sanatı adıyla ilk dilbilgisi kitabını yazmıştır. M.S. 4. asırda Romalı Donatus’un yazdığı dilbilgisi kitabı, batıda yıllarca okutulmuştur. Bunların dışında İskenderiye dil mektebinin gramer ve lugat konularında mühim yer tuttuğu görülür. İslami devirde görülen dilbilgisi çalışmaları daha çok bu mektebi taklit etmiştir. Emeviler devrinden itibaren İslam aleminde pekçok gramer ve lugat yazılmıştır (Bkz. İslami Edebiyat). Türkiye’de 1858 yılında rüşdiyelerin açılması ile okutulmaya başlanır. On sekizinci asra kadar filozofların elinde kalan dil, onlar tarafından şekilci mantığın sözdeki şekli olarak mütalaa edildiği gibi, düşüncenin de değişmez kanunlarına bağlılığı şeklinde değerlendirilmiştir. Böylece dil bilgisi yalnız gramerin değil, aklın da temsilcisi olmuştur. Fakat 19. yüzyıldan sonra dilin apayrı bir müessese olduğu, kendi kanunlarına bağlı, canlılığa sahip bulunduğu fikri ortaya çıkmıştır. Yine bu asırda diller arasındaki akrabalıklar tesbit edilirken, dillerin ayrı aileler meydana getirdiği keşfedilmiştir. Böylece dilleri inceleyen, karşılaştırmalı gramer ortaya çıkmıştır. Ayrıca gramerin; bir dilin tarihini ve zaman içindeki değişme ve gelişmesini inceleyen tarihi gramerin yanında, bir dilin veya lehçenin belirli bir zamandaki durumunu konu edinen “tasviri gramer” gibi çeşitleri vardır. Bunun yanında bütün dilleri karşılaştırarak, sınıflara ayıran, onların iç ve dış kanunlarını araştıran bilgi koluna da “umumi lenguistik” denmektedir. Ayrıca dillerle uğraşan ve bir dil üzerinde araştırmalar yapan dil bilginine de “lengüist” adı verilmektedir.

Türkçe ilk dilbilgisi kitabı, bugün elde bulunmayan Kaşgarlı Mahmud’un 11. asırda yazdığı Cevahirü’n-Nahv adlı eseridir. Ebu Hayyan’ın Arap diliyle, Arapça dil bilgisi metoduna göre düzenlenmiş eseri Kitabu’l-İdrak li Lisani’l Etrak (yazılışı 1312 baskı 1931) ilk Türk dilbilgisidir. Osmanlı Türkçesinde yazılmış ilk dil bilgisi kitabı ise; Bergamalı Kadri’nin Müyessiret-ül-Ulum (1530) adlı eseridir.

On dokuzuncu asra kadar bütün dilbilgisi kitaplarında Arap dilbilgisi metodu izlenmiştir. Türk dilinin yapısı, kaideleri bu usule göre tesbit edilmiştir. Kimisinde Arap, kimisinde Fransız dilbilgisi metoduna uyularak yazılan, Osmanlıcanın yapısını anlatan eserler şunlardır: Ahmed Cevdet ve Fuad paşaların Medhal-i Kavaid (1851), Kavaid-i Osmaniye (1865), Kavaid-i Türkiye (1875), Abdullah Ramiz Paşanın Lisan-ı Osmani’nin Kavaidini Havi Emsile-i Türki (1866), Ali Nazmi’nin Lisan-ı Osmani (1880), Selim Sabit’in Nahv-ı Osmani (1881), Abdurrahman Fevzi’nin Mikyasül-Lisan Kırtasü’l-Beyan (1881), Manastırlı Rıfat’ın Külliyat-ı Kavaid-i Osmaniye (1885), Şemseddin Sami’nin Nev-Usul Sarf-ı Türki (1892), Necib Âsım’ın Osmanlı Sarfı (1894).

Fransız lisanının metodunu uygulayan yazarlar ve eserleri: Şeyh Vasfi, Mufassal Yeni Sarf-ı Osmani (1901), Mufassal Nahv-ı Osmani (1901); Hüseyin Cahid Türkçe Sarf u Nahv (1908); Ahmed Cevad, Lisan-ı Osmani (1912); Anton Tıngır; Türk Dilinin Sarf-ı Tahlisi.

Meşrutiyet döneminde Tedkikat-ı Lisaniye Encümeni tarafından Maarif Nezaretince Sarf ve Nahv-ı Türki (1930) yayınlanmıştır.

Cumhuriyet döneminde kurulan Dil Encümeni (1928) alfabe ve dilbilgisi hakkında da iki rapor hazırlamış; 1928’de Latin harfleri TBMM’de kabul edilmiş, bir süre sonra da 1932’de Türk Dili Tedkik Cemiyeti kurulmuştur. Daha sonra ortaöğretimde kullanılacak dilbilgisi kitabını Tahsin Banguoğlu hazırlamıştır (1940). Bu tarihten sonra dilbilgisi çalışmaları iki kolda gelişir. İlk ve ortaöğretimde kullanılmak üzere yazılan dilbilgisi kitapları ile Türkçenin ana grameri vasfında ilim dilbilgileri ve monogrofiler (T.N. Gencan, K. Demiray, A.C. Emre ve Prof. Dr. M. Ergin gibi...) Ayrıca Prof. Dr. Faruk K. Timurtaş, tarihi Türkiye Türkçesi ile ilgili olarak Eski Türkiye Türkçesi ile Osmanlı Türkçesi Grameri III, adlı eserlerini bu devirde vermiştir.

Avrupa’da Türk dili ve grameri üzerindeki çalışmaların tarihi çok eskidir. Alman H.Megiser’in (1612) eseri, yazarı bilinmeyen İbrahim Müteferrika baskısı eser (1732) gibi Birinci Dünya Savaşından sonra Türklere karşı duyulan ilgiyle Avrupa üniversitelerinde doğu dilleri ve Türk dili bölümleri açıldı ve pekçok Türkçe dilbilgisi kitapları yazıldı. J.W. Redhouse (1884), J. Deny (1912), J.Nemeth (1916), Ettore Rossi (1939), S.Topalina (1940), A.N.Koronov (1941), A.Tietze, S.G.Lisse (1943), Harbert Jansky (1943), Robert Godel (1945), N. Nitek (1945), Normon A. Mcquown (1946), Heinz Appenzeller (1948), P.H.Rühl (1949), L.Rosony (1960), G.L.Lewis (1967).

Türk dillerinin mukayeseli grameri yazılmamış olmakla beraber bu sahada yerli ve yabancı birçok ilim adamı çalışmıştır. W.Radloff (1882-1883), A.Cevad Emre (Türk Lehçeleri Mukayeseli Grameri 1949), N.K. Dimitriev (1956-1959, 1961, 1962) gibi.

dilbilgisi

Türkçe dilbilgisi kelimesinin İngilizce karşılığı.
n. grammar

dilbilgisi

bir dilin ses, biçim ve tümce yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bilim, gramer.

dilbilgisi

Türkçe dilbilgisi kelimesinin Fransızca karşılığı.
grammaire [la]

dilbilgisi

Türkçe dilbilgisi kelimesinin Almanca karşılığı.
n. Grammatik, Sprachlehre, Linguistik, Sprachforschung, Sprachwissenschaft

İlgili konular

dil bilgisi lehçe (dil bilimi) dil bilimi 1858 i̇skenderiye aristoteles osmanlıca tbmm latin harfleri 1928 alfabe

Cutting Tool Inserts - 1 ay önce
We offers cutting inserts CNC Carbide Inserts that provide 100% satisfaction. special Inserts We have an annual production of wnmg inserts more than 20 million pieces. The Milling Inserts quality and Tungsten Carbide Inserts quantity is tungsten long inserts not a problem for Carbide Inserts us. Drilling tool inserts We only DCMT Insert CNMG Insert used high technology machines to produce cutting inserts.

APMT Insert - 1 ay önce
Carbide insert from We is able to tungsten insert bring high feed milling Insert carbide wear inserts product manufacturing molds tungsten carbide Inserts and milling Inserts factory measuring tools live up carbide wear strips to twenty to fifty times longer than Carbide Inserts that of alloy steel. Aside from tungsten inserts from space that, there parting and grooving Inserts s no need for the cnmg inserts molded product to be reprocessed or to go through re-grinding.

RCGT Insert - 1 ay önce
Carbide insert from We tpmx inserts is able to bring product manufacturing molds and measuring tools live up to twenty carbide Insert to fifty times longer than bta drilling tool that WCMT Insert of alloy steel. Aside from that, there s no need for the molded product to tungsten insert sharpener be cermet inserts grooving Inserts manufacturers reprocessed lathe machine cutting tools or tungsten brazing inserts to go parting tool Inserts through re-grinding.

Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Dilbilgisi
3 yıl önce

Dionysos MÖ 1. yüzyılda Dilbilgisi Sanatı adıyla ilk dilbilgisi kitabını yazmıştır. MS 4. asırda Romalı Donatus'un yazdığı dilbilgisi kitabı, batıda yıllarca...

Dil bilgisi, Lehçe (dil bilimi), Dil bilimi, 1858, İskenderiye, Aristoteles, Osmanlıca, TBMM, Latin harfleri, 1928, Alfabe
Dilbilgisi denetleyicisi
7 yıl önce

terminolojisindeki dilbilgisi denetleyicisi yazılan metnin dilbilgisel doğruluğunu kontrol eden bir program veya bir programın alt parçasıdır. Dilbilgisi denetleyicileri...
Türkçe Dilbilgisi
7 yıl önce

Türkçe dilbilgisi, Türkçeyi meydana getiren ses, kelime yapılışı, kelime hazinesi, anlam değişmeleri, cümle kuruluşu ve yapısı gibi ögeleri inceleyip kurallara...
Sözdizim
3 yıl önce

yana bitişen dilbilgisi (Tree-adjoining grammar) üç yapıyı bölüm bölüm kategoriye ekleyen kategorik bir dilbilgisidir. Bağlayıcı dilbilgisi, içerisinde...
Birebir çeviri
3 yıl önce

translasyon, çevirisi yapılan sözcüğün, deyimin veya cümlenin çevrildiği dilin dilbilgisi ve imlâ kurallarına uyup uymadığına dikkat edilmeden yapılan tercüme tekniği...
Necmettin Halil Onan
3 yıl önce

için dilbilgisi kitapları da hazırlamıştır. Çakıl Taşları (1927) Bir Yudum Daha (1933) Bir Yolcuya (1960) Dilbilgisi (1928), 2 cilt Dilbilgisi (1934)...
Koşaç
3 yıl önce

uzunum[dur]). The birds were there. (Kuşlar oradaydılar.) ^ "koşaç." Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. 1972. Türk Dil Kurumu. Erişim: 4 Kasım 2012 ^ a b Türk...

Koşaç, Dil, Taslak, İngilizce
Rasmus Christian Rask
7 yıl önce

"İbyolca Dilbilgisi" (1825), "Frizce Dilbilgisi" (1825), "Danca İmlası Üzerine Bir Deneme" (1826), "Antik Mısır Kronolojisi ve İtalyanca Dilbilgisi Üzerine...