Demirkapı veya eski varyantıyla Temir Kapıg (Göktürkçe: 'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit veya dağ boğazı idi. Sekizinci asrın ilk on yıllarından tarihlendirilen Türk runik harfli yazıtlarda Temir kapıġ (‘Demirkapı’) toponimi sık sık anılmaktadır. Konum Tonyukuk Yazıtı’ndan (725/726) Köktürklerin İnci Irmağı’nı (Amuderya) geçerek düşmanlarını Demirkapı’nın ötesine kovup imparatorluğun hudutlarını, Köktürk yazıtlarında daima imparatorluğun batı sınırı sayılan, Demirkapı-geçidine kadar genişletmiş olduklarını biliyoruz. Köktürk anıtlarında o kadar sık geçen meşhur Temir qapïġ gerçekte ne idi ve nerede bulundu? Kabul edilmiş görüşlere göre bu yer Belh kentini Semerkant'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit (veya dag boğazı) idi. Thomsen'e göre 12-20 m geniş, 3 km uzun dar dağ geçidi dünya harikalarının biri, namına layıktır, sonradan ise Müslüman dünyasında, hatta - ilave etmeliyiz ki - onun dışında da benzeri yerleri onu örnek alarak adlandırmışlar. En erken anılması boğazdan 630'da geçen ve yöreyi su sözlerle anlatan meşhur Çinli seyyah Hiuan-tsang'a aittir: kat etti ve Demir Kapı'ya girdi. Sağda ve solda olağanüstü yükseklikte, birbirine paralel iki dağ arasında bulunan boğazlara bu ad verilmiş. Dağlar çok dar ve üstelik dik uçurumlarla çevrili bir keçi yolu ile birbirinden ayrılmış. Bu dağların her iki yamacı da, demir renkli birer taş duvar görünümünde. Geçit yerine, demirle sağlamlaştırdıkları iki kanatlı bir kapı yerleştirmişler. Kapı kanatlarına da bir sürü demir çıngırak asılmış, asılması güç ve çok iyi korunmuş olduğu için bu geçide bugünkü ismini takmışlar.|}} Orhun Yazıtları’nda Demir Kapı Demir Kapı geçidi, metinlerdeki şekliyle Temir Kapıg, Orhun Yazıtları’nın birçok yerinde geçer. Ayrıca bakınız * Demirkapı Notlar :A. Derbent yerleşim yeri, Afganistan’ın Badahşan eyaletindeki Feyzabad yakınındadır. :B. Çin uzunluk ölçüsü: 1 li = aşağı yukarı 540 m. Dış bağlantılar * Aurel Decei, “Demir-Kapı”, İslam Ansiklopedisi, MEB, İstanbul 1993. C-3 * Imre Baski, “Demirkapılar (Temır Qapïg, Vaskapu, Dömörkapu)”, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007, s. 73-88.
