Türkçe Bilgi: Candaroğulları

Candaroğulları 13. yüzyılda Kastamonu, Sinop ve çevresinde kurulan bir beylik. Aslen Türkmen bir ailedendirler. Beyliğin kurucusu ise Şemseddin Yaman Candar’dır.

13. yüzyıl sonlarında Selçuklu hükümdarı İkinci İzzeddin Keykavus’un oğlu İkinci Gıyaseddin Mes’ud’un birinci hükümdarlığı zamanında (1293-1298), bunun kardeşlerinden olup memleket dışında bulunmakta olan Rükneddin Kılıç Arslan bir gemi ile Kırım’dan gelerek Sinop’a çıkmış ve oradan da Kastamonu’ya gelmiş ve vali tarafından hüsn-i kabul görmüştü (1291). Bu tarihlerde Kastamonu valiliğinde Emir Çoban’ın oğlu Muzafferüddin Yavlak Arslan bulunuyordu. Kılıç Arslan, Yavlak Arslan’ı kendisine atabeğ yaparak hümükdarlığını ilan etti ve Moğollarla birlikte üzerine gelmekte olan kardeşi Mes’ud’un kuvvetlerini dağıttı ise de, Mes’ud’a yardıma gelmekte olan Şemseddin Yaman Candar karşısında bozguna uğradılar. Yavlak Arslan maktul düştü. Bu durum üzerine Yavlak Arslan’ın ıktaı (karşılığında asker beslemek şartıyla istifadesine verilen toprak) Kastamonu ve havalisi, İlhan Geyhatu tarafından Şemseddin Yaman Candar’a verildi.

Şemseddin Yaman’ın hangi tarihte vefat ettiği ve nereye defnedildiği belli değildir. En yakın ihtimal vefatının 14. yüzyıl başlarında olmasıdır.

Şemseddin Yaman Candar’ın ölümü üzerine Kastamonu’nun eski sahibi Yavlak Arslan’ın oğlu Hüsameddin Mahmud Bey, derhal harekete geçerek Kastamonu’yu işgal ettiğinden, Şemseddin Yaman Candar’ın oğlu Süleyman Paşa, Eflani tarafına çekilerek orada oturmaya mecbur olmuştu. Süleyman Paşa 1309’da Eflani’den kalkarak aniden Kastamonu üzerine baskın yapmış, Mahmud Beyi sarayında muhasara ederek, yakalayıp öldürdükten sonra burasını beyliğine merkez yapmıştır.

Süleyman Paşa 1335 yılına kadar İlhanlıların hakimiyetini tanıdı. İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Hanın ölümünden sonraki beş yılda ise müstakil olarak hükumet sürdü. Anadolu’da İlhanilerin nüfuzu sarsılmaya başladığı sırada Süleyman Paşa tedbirli hareket ederek İlhanilerin veziri Emir Çoban Anadolu’ya geldiği zaman onu karşılamış ve sadakatini arz eylemiş bu halden istifade ile de hududunu genişletmeye muvaffak olmuştu.

Süleyman Paşa, Pervaneoğullarından Gazi Çelebi zamanında Sinop’u kendi hakimiyeti altına aldı ve Gazi Çelebi’nin 1322’de vefatından sonra burasını doğrudan doğruya ilhak ederek idaresini büyük oğlu Giyasüddin İbrahim Beye verdi. Bu arada Taraklı ve Safranbolu’yu da beyliğine katan Süleyman Paşa kendi adına para da bastırdı.

Süleyman Paşanın 1339’da küçük oğlunu kendine veliaht yapmasını bahane eden büyük oğlu İbrahim, babasına isyan ederek Kastamonu’yu zapt ile hükümdar oldu. Süleyman Paşanın nasıl vefat ettiği ve veliaht Çoban’ın akibeti malum değildir. İbn-i Battuta Süleyman Paşanın 70 yaşında olduğunu beyan ettiğine göre, ölümünde 80 yaşında olması muhtemeldir. İbn-i Battuta Süleyman Paşayı uzun sakallı, güler yüzlü, vakur ve heybetli olarak tavsif etmektedir. İbrahim Beyin hükumeti uzun sürmedi ve 1345’te vefat etti. Yerine amcası Emir Yakub’un oğlu Âdil Bey geçti. Zamanı hakkında fazla malumat bulunmayan Âdil Bey, 1361 yılında ölünce, yerine Osmanlı tarihlerinde Kötürüm Bayezid diye anılan oğlu Celaleddin Bayezid hükümdar oldu.

Bayezid Bey, sert, haşin ve acımasız bir zad idi. O, kendisinden sonra oğlu İskender’i hükümdar yapmak istiyordu. Diğer oğlu Süleyman Paşa bundan dolayı kardeşi İskender’i öldürüp, Osmanlı hükümdarı Murad Hüdavendigar’ın yanına kaçarak onu babası aleyhine tahrik etti. İkinci Süleyman Paşa, Osmanlı kuvvetleri ile Kastamonu’ya gelerek babasını Sinop’a kaçırmış ve bu suretle Beylik ikiye bölünüp Süleyman Paşa Kastamonu Beyi olmuştur. Daha sonra Bayezid Bey, oğlunun, Osmanlılarla arasının açılmasından istifade ederek Kastamonu’ya hücum ile Süleyman’ı kaçırdı ise de, Süleyman Paşa Osmanlıların yardımı ile burasını yeniden ele geçirdi (1384). Bu son seferinde hastalanan Celaleddin Bayezid Bey, 1385’te vefat ederek Sinop’taki türbesine defnedildi. Yerine, Sinop Şubesi hükümdarı olarak, oğullarından İsfendiyar Bey geçti. Bunun hükümdarlığı uzun sürdüğü için Candar Beyleri Osmanlı tarihlerinde İsfendiyaroğulları diye zikredilmiştir.

Osmanlıların himayesinde Kastamonu Beyi olan Süleyman Paşa, Birinci Kosova Muharebesinde, yardımcı asker yolladığı gibi, Yıldırım Bayezid’in Batı Anadolu beyleri üzerine yaptığı seferde de kuvvet vermişti. Ancak beyliklerin ortadan kalkmasının sırası kendisine geleceğini hisseden Süleyman Paşa, Osmanlılardan yüz çevirerek Sivas hükümdarı Kadı Burhaneddin ile ittifak etmiş ve bu suretle iki defa Yıldırım Bayezid’in elinden kurtulmaya muvaffak olmuştur. Nihayet 1392 yılında sür’atle Kastamonu’ya gelen Yıldırım Bayezid, Kadı Burhaneddin ile birleşmelerine meydan vermeden Candaroğulları kuvvetlerini bozguna uğrattı. Süleyman Paşa öldürüldü. Böylece Candar Beyliğinin Kastamonu şubesi Osmanlıların eline geçti. Sinop tarafına taarruz etmeyen Bayezid, İsfendiyar Bey ile anlaşarak Kıvrım yolunu hudut kesti.

Ankara Muharebesinden sonra, Menteşeoğlu Mehmed Beyle beraber Timur’a tazimlerini arz eden İzzeddin İsfendiyar Beye, Kastamonu da dahil olmak üzere, bütün Candar Beyliği devredildi. İsfendiyar Bey, Fetret Devrinde Îsa ve Musa Çelebilere mümkün olduğu kadar yardımda bulundu. 1413 yılında ise Osmanlı tahtında hakimiyeti ele geçiren Çelebi Mehmed’in Eflak üzerine yaptığı seferlerde kendisinden yardım isteğine karşılık oğlu Kasım Bey kumandasında asker göndermekle mukabelede bulundu.

İsfendiyar Bey, emri altındaki bölgelerden, Çankırı, Kalecik ve Tosya’yı en çok sevdiği oğlu Hızır Beye vermek istedi. Babasının bu icraatına gücenen büyük oğlu Kasım Bey Eflak seferinden dönüşte Kastamonu’ya gelmedi ve bu yerlerin Osmanlı himayesinde bulunmak şartıyla kendisine terk edilmesini istedi. Çelebi Mehmed, Kasım Beyin bu arzusunu muvafık bularak harekete geçti. Ancak İsfendiyar Beyin red cevabı karşısında, Kastamonu üzerine yürüyen Çelebi Mehmed, onu Sinop’a çekilmeye mecbur etti. Nihayet Kastamonu ve Küre Candaroğullarında kalmak şartıyla diğer bölgeler Osmanlılara terk edildi. Onlar da bu bölgeleri kendileri adına Kasım Beye verdiler.

İki beylik arasında uzun bir süre devam eden iyi ilişkiler, Çelebi Mehmed’in ölümü ve Osmanlı Devletindeki iç karışıklıktan istifade etmek isteyen İsfendiyar Beyin, oğlu Kasım Beye taarruzu ile bozuldu. Kasım Beyin elinden eski bölgelerini alan İsfendiyar Bey, daha sonra Osmanlılara ait Safranbolu’yu muhasara ettiyse de, muharebede mağlub olarak yaralı halde Sinop’a kaçtı. Osmanlı kuvvetleri bakır madeni ile meşhur Küre’yi zabtettiler. Bu durum üzerine İsfendiyar Bey, torununu (İbrahim Beyin kızını) İkinci Murad’a vermek ve Bakır Küresi hasılatının bir kısmını Osmanlılara terk ve lüzumu halinde asker göndermek, bir de Kasım Beyin yerlerini iade etmek suretiyle sulh teklif ederek bu şartlarla anlaşma imzalandı (1424).

İsfendiyar Bey, yaşı yetmişi geçmiş olduğu halde 1440 yılında vefat etti ve Sinop’daki türbesine defnedildi. Yerine oğlu Taceddin İbrahim Bey geçti ise de, üç buçuk yıl kadar bir saltanat sürdü. 1443 Mayısı sonunda öldü.

İbrahim Beyin yerine büyük oğlu Kemaleddin İsmail Bey geçti. İsmail Beye kardeşi Kızıl Ahmed Bey muhalefet ederek, Osmanlıların yanına gitti. Osmanlılar, Ahmed Beyin teşvikiyle Mahmud Paşa komutasında Kastamonu üzerine asker sevk ettiler. İsmail Bey Sinop’a kaçarak müdafaa hareketine girişti. Müdafaadan bir netice elde edemiyeceğini anlayınca da hayatına ve çocuklarına dokunulmayacağına dair teminat alarak kaleyi teslim eyledi (1461).

Fatih Sultan Mehmed, Sinop önünde orduya iltihak ederek, İsmail Beyle görüştü ve ona akran muamelesi yaptı. Otağının kapısında karşıladı. İsmail Bey el öpmek istediyse de, Fatih Sultan Mehmed kardeşim hitabıyla boynuna sarılarak öptü.

Osmanlı padişahı, İsmail Beye başlangıçta İnegöl, Yenişehir ve Yarhisar taraflarını ve oğlu Hasan Beye de Bolu sancağını vermişti. Fakat İsmail Bey kendisine Rumeli’de bir yer verilmesini rica edince Filibe’ye nakledildi. Hükümdarlığında olduğu gibi Filibe’de de hayırlı vakıflar yaptı. 1479 tarihinde orada vefat etti. İsmail Beyin yerine hükümdar olan Kızıl Ahmed Beyin saltanatı ise iki üç ay sürmüş ve beylik tamamiyle Osmanlıların eline geçmiştir.

Candaroğulları, Birinci Süleyman Paşadan beyliğin son bulmasına kadar yaklaşık yüz altmış sene devam eden saltanatları zamanında, ilmi ve sosyal müesseselerle memleketlerini imar etmişlerdir. Ayrıca ilim ve sanat adamlarını himaye ile kendi adlarına ithaf edilen pekçok Türkçe eser yazdırmışlar, bu suretle Türkçenin ilim dili olmasına her bakımdan itina göstermişlerdir.

Candaroğullarından Celaleddin Bayezid Beyin Araç kasabasında bir cami, İsmail Beyin Kastamonu, Sinop ve beyliğin diğer merkezlerinde cami, mescid, han, hamam, çeşme gibi eserleri vardır. İsfendiyar Bey zamanında Kastamonu, Anadolu’daki ilim merkezlerinden biri olmuştur. Daha sonra burada Sancakbeyliği etmiş olan Osmanlı şehzadeleri de Candaroğulları zamanındaki ilim ve edebiyat cereyanlarını devam ettirmişlerdir.

İlim ve fazilet sahiplerini himaye eden, destekleyen ve daima onlarla beraber olan Candaroğulları hükümdarları adına yazılmış eserler arasında en önemlileri şunlardır: Süleyman Paşa adına tasavvuftan Farsça İntihab-ı Süleymaniye ismiyle Allame Şirazi’nin bir eseri; Celaleddin Bayezid adına, Ebu Mihnef’ten tercüme edilen üç bin beyitli Maktel-i Hüseyin Mesnevisi; İsfendiyar Bey adına göz hastalıklarına dair Sinoplu hekim Mü’min bin Mukbil tarafından telif edilen Kitab-ı Miftah-ün-Nur ve Hazain-üs-Surur; Hızır Bey adına tercüme edilen Miracname, Kasım Bey adına yazılan Ömer bin Ahmed’in kaleme aldığı on beş bab üzerine kıraat-ı seb’aya dair olan Risale-i Münciye isimli Türkçe tecvid kitabı.

Candarbeyliği iktisadi durum itibariyle iyi bir mevkide bulunuyordu. On üç, on dört ve kısmen on beşinci asırlarda pek ehemmiyetli olan Sinop ticaret limanı bu beyliğin elinde bulunuyordu. Sinop vasıtasıyla, Anadolu emtiasını ve kendi mallarını ihraç ettikleri gibi, Cenevizlilerin getirdikleri malları da içeri alıyorlardı. Bir ara Samsun’u da elde eden Candaroğulları burada bir kalesi olan Cenevizlilerle ticari muamelede bulundular. Kastamonu’nun en mühim ihraç eşyası bakır ile demirdi. Bilhassa birincisi pek önemli ve makbuldü. Bu ihracat dolayısıyla beylik külliyetli gelir temin etmekteydi. Cenevizlilerle alış verişlerinde Candaroğullarının çift balık resimli bakır sikkeleri görülmüştür. Candarbeyliği zamanında Kastamonu atları meşhur ve Arab atları gibi şeceresi olup yüksek fiatla satılırdı. Ayrıca dışarıya doğan ve şahin gibi av kuşları ihrac edilirdi.

Candarbeyliğinin Sinop limanında tersanesi ve donanması olduğu malum ise de, bu donanmanın miktarına ve faaliyetine dair fazla bilgi yoktur. Pervaneoğullarından Gazi Çelebiden sonra, Candaroğullarına geçen Sinop’ta donanma faaliyetleri görüldü. Nitekim Candarbeyliği donanmasının 1361’de Kefe’yi Cenevizliler’den almalarına ramak kalmıştı. Osmanlılar zamanında da Candaroğullarından kalan Sinop tersanesinde kadırgalar yapılmıştır.

Candarlı BeyleriTahta Geçişi

Şemseddin Yaman Candar1 292

Birinci Süleyman Paşa 1309

Birinci İbrahim Paşa 1399

Âdil Bey bin Ya’kub 1345

Celaleddin Bayezid 1361

İkinci Süleyman Şah 1384

İsfendiyar Bey bin Bayezid 1385

Taceddin İkinci İbrahim Bey 1440

Kemaleddin İsmail Bey 1443

Kızıl Ahmed Bey 1461

Candaroğulları

misafir - 9 yıl önce

Candaroğulları Beyliği

1291

Kasaba, Kastamonu

Kapullu, Karabük

1461

Afşargüney, Küre

Karakavuz, Ereğli

1360