Türkçe Bilgi: Büveyhiler

onuncu asırda İran’da kurulan ve eski Sasani İmparatorlarının soyundan geldiğini iddia eden Şii hanedan. Büveyhilerin kurucusu, Ebu Şuca Büveyh çok fakirdi. Çocuklarıyle beraber sırtlarında odun taşıyarak geçinirlerdi. Büveyh’in üç oğlu, Ali, Hasan ve Ahmed doğup büyüdükleri Deylem’de hüküm süren Deylemi Devletinin ordusunda uzun müddet paralı askerlik yaptılar. Zamanla orduda otoriteleri arttı. Hazar Denizinin güneyindeki bölgede, iktidar boşluğundan da istifade ederek bağımsızlıklarını ilan ettiler.

Kendisine halife tarafından valilik mührü gönderilen Ali bin Büveyh, halifeye karşı kötü niyet beslemekle birlikte, iyi geçiniyordu. Biraz daha kuvvetlenince, halifeye üstünlüğünü kabul ettirmeye çalıştı. Halife de uzlaşma yolunu tercih ederek Fars eyaletinin idaresini ona bıraktı. O bölgedeki Türk subaylarından bir kısmı da Ali bin Büveyh’in ordusuna katıldı. Ordusu kuvvetlenen Ali bin Büveyh, kardeşi Hasan’ın da desteğiyle Rey, Hemedan, Irak ve Acem’in kalan yerlerini zaptetti. Daha sonra kardeşi Ahmed’i Kirman, Ahvaz ve Huzistan’ın fethi ile vazifelendirdi. Buraları fetheden Büveyhiler, birçok Ehl-i sünnet Müslümanı katlettiler. Bağdat’taki Şii komutanlar, onları Bağdat’ı işgale davet ettiler. Halife Müstekfi de Bağdat’ı yağmadan ve Müslümanları katledilmekten kurtarmak için, Ahmed bin Büveyh’e hil’atlar giydirip hediyelerle karşıladı. Ahmed’e Muizzüddevle, Ali’ye İmadüddevle, Hasan’a da Rüknüddevle ünvanlarını verdi.

Buna rağmen Büveyhiler, Ehl-i sünnet Müslümanlara akla gelmedik kötülük ve zulmettiler. Hatta Abbasi halifeliğini yıkıp Eshab-ı kiram düşmanlığına dayalı bir halifelik kurmayı dahi düşündüler. Halife Müstekfi’yi tutuklayıp gözlerine mil çektiler. Yerine Ebü’l-Kasım el-Fazl’ı, El-Muti adıyla hilafet makamına geçirdiler. Ahmed’den sonra yerine geçen oğlu Bahtiyar, oyun ve eğlenceye düşkündü. Halife Muti’yi halifelikten alarak, yerine Tai-lillah’ı getirdi.

Bahtiyar (İzzüddevle)ın izzet ve sefahata düşkün olup, keyfi davranışları sebebiyle devlet işleri gittikçe bozuldu ve çekişmeler başladı. Rey, Hemedan ve İsfehan’da hüküm süren Adudüddevle, İzzüddevle’nin ordusundaki Türk askerleri tahrik ederek isyan ettirdi. İzzüddevle önce tutuklandı sonra da öldürüldü.

Diğer Büveyhiler üzerine hakim olan Adudüddevle; Irak, Kirman, Fars, Umman Huzistan, Musul, Diyar-ı Bekr, Harran ve Menbic’e kadar sınırlarını genişletti. Büveyhi Hanedanı en kuvvetli ve güçlü devrine ulaştı. Zulmüyle ün yapan Adudüddevle, kırk sekiz yaşında öldü. Yerine 983 yılında Samsamüddevle ünvanıyla bilinen oğlu Ebu Kalicar geçti. Diğer kardeşleri Şerefüddevle ve Behaüddevle ile aralarında saltanat kavgaları başladı. Şerefüddevle, Samsamüddevle’yi Faris’te bir kaleye hapsettirdi. Saltanat Şerefüddevle’ye geçti. Halife Tai-lillah bir ahidname yazdırarak bütün devlet işlerini yürütmekle vazifelendirdi. Emirlik tacı giydirdi. Şerefüddevle üç yıla yakın hüküm sürdükten sonra, 989’da vefat etti. Yerine kardeşi Behaüddevle hükümdar oldu. Öte yandan Samsamüddevle hapisten kaçıp etrafına topladığı kuvvetlerle, Behaüddevle ile mücadeleye başladı. İki yıl süren bu mücadele Samsamüddevle’nin ölümüyle son buldu. Bu mücadeleler sırasında Halife Tai-lillah’la arası açıldı. Behaüddevle Tai-lillah’ı vazifeden alıp hapsettirdi. Sarayını ve hazinesini yağma ettirdi ve yerine Kadirbillah’ı getirdi.

Büveyhoğulları içinde zalim ve kan dökücülükle meşhur olan Behaüddevle, yirmi beş yıla yakın hüküm sürdükten sonra, 1012 senesinde öldü. Yerine oğlu Sultanüddevle geçti. Sultanüddevle zamanı kardeşleri Celalüddevle Ebu Tahir, Kıvamüddevle Ebü’l-Fevaris ve Müşerrefüddevle arasında çekişmelerle geçti. Sonunda Müşerrefüddevle’nin 23 yaşında ölmesi üzerine yerine kardeşi Celalüddevle geçti. Yeğeni Kalicar’la mücadeleye girişen Celalüddevle, Bağdat’tan kaçtı. Tekrar anlaşma yaparak Bağdat’ta yedi seneye yakın hüküm sürdükten sonra 1044 (H. 435) senesinde öldü. Yerine oğlu Firuz geçti. Ebu Kalicar, Firuz’dan Bağdat’ı aldı. Taraftarları Hemedan’ı istila edip, Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyin vekilini kovdular. Tuğrul Bey ile anlaşma yapıp karşılıklı akrabaları ile evlenerek sulhu pekiştirdiler. Ebu Kalicar 29 yıl hüküm sürdükten sonra, 1048 (H. 440) yılında öldü. İçki, oyun ve eğlence alemlerine düşkün olan Ebu Kalicar’ın yerine oğlu Ebu Nasr Hüsrev Firuz, Melik-ür-Rahim ünvanını alarak tahta geçti. Bunun zamanında da iç karışıklıklar devam etti. Bu sırada kuvvetlenen Ehl-i sünnet Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, bu karışıklıklardan istifade ve halifenin de yardım istemesi üzerine, Bağdat’a geldi. Son Büveyhoğlu hükümdarı Melik-ür-Rahim’i de tutuklattı. Böylece Büveyhoğulları Devletine son verdi.

Yüz yıla yakın İran ve Irak’ta hüküm süren, temel fikir ve düşünceleri Eshab- ı kiram düşmanlığına dayanan, oyun, eğlence ve içki alemlerine düşkün bir hayat süren Büveyhoğulları Devleti, halifelere ve sünni Samanoğulları ile Gazneli ve Selçuklulara karşı hareket ederek İslam birliğinin bozulmasına sebeb oldular.

BÜVEYHÎ HÜKÜMDÂRLARI

Fars ve Huzistan Kolu

İmadüddevle Ali934

Adudüddevle949

Şerefüddevle983

Samsamüddevle990

Behaüddevle998 Sultanüddevle1012

Müşerrifüddevle1021

Ebu Kalicar1024

Fülad Sütun1048

Şebankare reisi Fazluye’nin

hakimiyeti ele geçirmesi1056

Kirman Kolu

Muizzüddevle Ahmed936

Adudüddevle 949

Samsamüddevle 983

Behaüddevle998

Kıvamüddevle1012

Ebu Kalicar 1028

Kirman Selçuklularının kuruluşu1048

Cibal Kolu

İmadüddevle Ali932

Rüknüddevle Hasan947-977

Hemedan ve İsfehan Şubesi

Müeyyidüddevle977

Fahrüddevle Ali 983

Şemsüddevle997

Semaüddevle1021

Kakuye Hanedanı hakimiyeti1028

Rey Şubesi

Fahrüddevle Ali977

Mecdüddevle Rüstem997

Gaznelilerin hakimiyeti1029

Irak Kolu

Müizzüddevle Ahmed945

Bahtiyar967

Adudüddevle978

Samsamüddevle983

Şerefüddevle987

Behaüddevle989

Sultanüddevle1012

Müşerrefüddevle1021

Celalüddevle1025

Ebu Kalicar1044

El-Melikü’r-Rahim1048

Selçuklu hakimiyeti1055

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Büveyhiler

Büveyhiler Resimleri

Büveyhîler

Ruknüddevle

Kabûs bin Vuşmgîr

Mervânîler

Bahtiyar

I. Mansur (Samani)

Abbâsîler

Kutalmış