Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Bütçe

Kısaca: BÜTÇE Alm. Budgat (m), Etat (m), Haushaltplan (m), Fr. Budget (m), İng. Budget. Kamu kesiminin gelecek bir dönem için kaynak-harcama dengesini yansıtan ve parlamenter demokrasilerde yasama organının, yürütme organına kamu harcaması yapma ve kamu gelirlerini toplama konusunda verdiği yetkiyi gösteren belge. Târihçe: Bütçeyle ilgili yerli ve yabancı literatürden anlaşıldığı kadarıyla, "bütçe" kelimesinin bütün dillere İngilizce "budget" kelimesi ile g ...devamı ☟

Alm. Budgat (m), Etat (m), Haushaltplan (m), Fr. Budget (m), İng. Budget. Kamu kesiminin gelecek bir dönem için kaynak-harcama dengesini yansıtan ve parlamenter demokrasilerde yasama organının, yürütme organına kamu harcaması yapma ve kamu gelirlerini toplama konusunda verdiği yetkiyi gösteren belge.

Tarihçe: Bütçeyle ilgili yerli ve yabancı literatürden anlaşıldığı kadarıyla, "bütçe" kelimesinin bütün dillere İngilizce "budget" kelimesi ile girdiği ve Latince kökünün "bulga" olduğu belirtilebilir. "Budget" kelimesi İngilizceye çanta, torba anlamındaki "bouget" kelimesinin değişmesiyle girmiş ve bugünkü manası ilk defa 18. yüzyıl içinde kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye’de "bütçe" kelimesi, Tanzimattan sonra kullanılmaya başlanmış ve 1876 yılından başlamak üzere "Muvazene Defteri" ve "Muvazene-i Umumiye" kelimeleri ile dilimizde yer almıştır. Bütçe, İngiltere ve Fransa gibi ülkelerde, ilk olarak halk hareketlerinin siyasi baskısının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. 1215 yılında Magna Carta (Büyük Berat)nın Kral John tarafından imzalanmasıyla başlayan demokrasi hareketinde ilk bütçe fikrinin yer aldığını söylemek mümkündür.

Kamu bütçesinin mahiyeti: Konuya başlarken yapılan giriş niteliğindeki tarif biraz uzun görünmekle beraber, esas itibariyle, kamu bütçesi kavramının iki yönünü ortaya koymaktadır. Şöyle ki:

Ekonomik yönden: Bütçe, kamu kesiminin gelecek bir dönemdeki kaynak-harcama (arz-talep) dengesini ortaya koymakta ve böylece ekonominin bütünü için sağlanan toplam arz ve toplam talep dengesinin bir parçası olmaktadır. Dolayısıyla bütçe, kamu kesiminin (merkez idare ve mahalli idareler) ekonomik bir planı niteliğindedir. Piyasa ekonomilerinde özel kesim yönünden genellikle bir anlamda planlamaya gerek duyulmaksızın ekonomi işlemesine rağmen, kamu kesimi yönünden, böyle bir planlama zaruri olmuştur. Bununla beraber bütçe, hukuki özellik taşıması ve fiziki dengeler yansıtması gibi temel bazı hususlarda "kalkınma planı" kavramından ayrılır. Bu arada hemen belirtmek gerekir ki, kamu bütçesi bir ekonominin gelecek bir dönemdeki toplam kaynak ve harcamaların tahmin dengesini yansıtan "milli bütçe" den de tamamen farklı bir kavramdır.

Hukuki yönden: Bütçe, millet temsilcilerinden teşekkül eden milli meclislerin merkezi yürütme organını veya mahalli idarelerde bölge halkının, mahalli yöneticilerin faaliyetlerini murakabe etme aracıdır. Parlamenter demokrasilerde millet adına hareket eden meclislerin tasdiki alınmaksızın ülke çapında herhangi bir kamu hizmetinin yapılması, kamu hizmetleri ve kamu gelirlerinin belirlenmesi (hizmetlerin finansman şeklinin tesbit edilmesi) mümkün değildir. Bütçenin kanun olup olmadığı konusunda üç ayrı görüş vardır: Bütçe diğer kanunlar gibi hazırlanıp, görüşülüp tasdik edildiği ve yasama organınca kanun olarak çıkarıldığı için maddeten de şeklen de kanundur. Bir diğer görüşe göre mücerret, sürekli ve objektif hükümler taşımadığı ve mali yıl sonunda ömrünü kaybettiği için bütçe ancak şekli yönden bir kanun olup, öz olarak maddeten bir kanun sayılamaz. Son bir görüşe göre ise; gider kısmı idari tasarruf, gelirle ilgili bölümü ise bazan maddi bir kanun bazan da idari tasarruf olarak nitelenir.

Ülkemizde bütçenin hukuki yönden ele alındığı ve tarif edildiği görülmektedir. Anayasanın 161, 162, 163 ve 164. maddeleri bütçe ile ilgilidir. Anayasanın dördüncü kısmında yer alan bu hükümler "Mali Hükümler" alt başlığı altında yer almışlardır. Bütçenin hazırlanması ve uygulanmasına ilişkin 161. madde aynen şöyledir:

"Devletin ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır. Mali yıl başlangıcı ile genel ve katma bütçelerin nasıl hazırlanacağı ve uygulanacağı kanunla belirlenir. Kanun, kalkınma planları ile ilgili yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller koyabilir.

Bütçe kanununa bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz."

Kamu bütçesinin temel özellikleri, gördüğü fonksiyonlarla büyük ölçüde ilişkilidir. Bu fonksiyonları denetim, yönetim ve planlama olarak sıralamak mümkündür. Aynı anlama gelmek üzere kamu bütçesi, milletin kendi adına hareket eden otoriteyi denetleme aracıdır. Aynı zamanda kamu yönetiminin ve ekonomik planlamanın bir aracıdır.

Kamu bütçesinin temel prensipleri: Bütçenin temel prensipleri daha önce söz ettiğimiz temel özellik ve fonksiyonların gerçekleşmesi için uyulması zaruri olan prensiplerdir. Genellik ve birlik prensibi olarak başlıca iki tane temel prensipten söz edilebilir:

a. Genellik Prensibi: Bütçede bütün kamu gelir (kaynak) ve harcamaların bütün ayrıntılarıyla yer almasına genellik prensibi adı verilir. Genellik prensibinin bir adı tahsis yapmamadır (Ademi tahsis). Bütün kamu gelirleri ve kamu giderlerinin karşılığı sayıldığı zaman genellik kuralına uyulmuş, belirli kamu geliri türleri belirli kamu hizmetlerinin karşılığı sayıldığı zaman, söz konusu prensipten sapılmış olur.

b. Birlik Prensibi: Bütün kamu kesimi üretici birimlerinin harcama ve gelirlerinin tek bir bütçe içinde toplanmasına birlik ilkesi denir. Bu prensibe göre, bir ülkede kamu, harcama ve gelirleri tek elden tahmin edilmekte, planlanmakta ve dengelenmektedirler. Birlik kuralının diğer bir alanı konsolidasyon’dur. Kamu üretici birimleri ayrı bütçeler düzenleseler dahi, bu bütçeler bir konsolide bütçe halinde toplanır ve birleştirilir.

Türkiye’de bütçenin temel ilkelerinden sapma gösteren en belirgin örnek, mahalli idare bütçeleridir. Buna ek olarak katma bütçeli idareler (Gelirlerini özel gelirleri ile karşılayan ve genel bütçe dışında yönetilen kamu kuruluşları) de genellik ve birlik prensiblerine aykırı olarak genel bütçenin dışında düzenlenmektedir. Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Döner Sermaye İşletmeleri (Genel ve katma bütçeli idarelere bağlı olarak çalışan, ticari, sınai nitelikte faaliyette bulunan fon işletmeleri) fiyat karşılığı mal sattıklarından bu kuruluşların gerçek anlamda bir kamu bütçesi oldukları söylenemez.

Bütçe sistemleri: Bütçe veya bütçeleme sistemlerini bütçenin, denetim, yönetim ve planlama aracı olmasına hizmet etme özelliğine göre şöyle sıralamak mümkündür: Geleneksel Bütçe Sistemi, Performans Bütçe Sistemi, Plan-Program Bütçe Sistemi.

Bu üçlü ayırım aynı zamanda bütçeleme sisteminin merhale ve kademelerini de göstermektedir. Bir başka ifadeyle, geleneksel bütçe sistemi sadece denetimi ön plana almakta, performans bütçe sistemi denetimin yanı sıra yönetici başarısını da ölçmekte, plan-program bütçe sistemi ise bütçenin denetim, yönetim ve planlama aracı olma üzelliklerinin bütününü yapısında bulundurmaktadır.

Türkiye’deki uygulama: Türkiye’de bütçenin birlik prensibi büyük istisnalar ile birlikte uygulanmaktadır. Merkezi devlet teşkilatının harcamaları ile gelirlerinin dengelendiği genel bütçenin yanında, katma büçeler, fonlar, KİT bütçeleri ve döner sermaye işletmeleri yer almaktadır. Genel bütçe; yasama, yürütme ve yargı organlarının bütçelerinden müteşekkildir.

Konsolide bütçe: Genel ve katma bütçeli idare bütçelerinin birleşmesiyle ortaya çıkar. Genel bütçeli idarelerin harcamalarına katma bütçeli idare harcamaları eklenmekte, bu toplamdan genel bütçeden katma bütçeli idarelere yapılan hazine yardımları düşülünce, konsolide bütçe harcamalarına ulaşılmaktadır.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

bütçe

1 . Devletin, bir kuruluşun, bir aile veya bir kimsenin gelecekteki belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerinin tümü:
"Düğün sahibinin bütçesi ne kadar dar ve mütevazı olursa olsun, hokkabaz şarttı."- S. Ayverdi.
2 . Devlet ve öteki kuruluş veya toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerinin oranlama niceliklerini önceden belirleyen, onaylayan ve bu işlemlerin yapılmasına izin veren kanun veya karar.

bütçe

Türkçe bütçe kelimesinin İngilizce karşılığı.
n. budget, supply, income, the estimates

bütçe

devletin, bir kuruluşun, bir aile ya da bir kimsenin gelecekteki belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerini tür ve ayrıntılarıyla gösteren çizelge. devlet ve öteki kuruluş ya da toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerinin oranlama niceliklerini önceden saptayan, onaylayan ve bu işlemlerin yapılmasına izin veren yasa ya da karar.

bütçe

Türkçe bütçe kelimesinin Fransızca karşılığı.
budget [le]

bütçe

Türkçe bütçe kelimesinin Almanca karşılığı.
n. Budget adj. Budget-

İlgili konular

fransızca gelir gider film bütçesi dönem anlam ayrım

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Bütçe
3 yıl önce

Bütçe (eski Fransızca: bougette sözcüğünden), devletin, bir kuruluşun, bir aile veya bir kimsenin gelecekteki belirli bir süre için tasarladığı gelir...

Bütçe, Fransızca, Gelir, Gider, Film bütçesi, Dönem, Anlam ayrım
Bütçe açığı
3 yıl önce

Bütçe giderlerinin gelirlerinden büyük olması durumu. Bütçe açıkları, bütçe dönemi içinde ortaya çıkan beklenmedik harcama artışlarından kaynaklabileceği...
Türkiye ekonomisi - 2006 yılı bütçe tablosu
6 yıl önce

geliri İstanbul sağlamaktadır. Türkiye'nin doğusunda yer alan illerin bütçeleri 2006 yılında da açık vermeye devam etti. Doğu illerinde gelirin gideri...
Konsolide bütçe
3 yıl önce

bulunan bütçeye denilmektedir. Konsolide bütçeyi oluşturan bileşenlerden bir tanesi olan genel bütçe merkezi devlet teşkilatı bütçesidir. Katma bütçe ise...
örtülü ödenek
6 yıl önce

Örtülü ödenek veya kara bütçe, hükûmetlerin askerî araştırma ve istihbarat gibi gizli operasyonlar için ayırdığı devlet bütçesi. Örtülü ödenek içerisinde...
Devlet bütçesi
3 yıl önce

oluşturur: Bir yandan, bütçe harcama ve gelirlerinin miktar ve bileşimi, diğer yandan harcama ve gelirler arasındaki ilişki, yani bütçenin açık, fazla vermesi...
Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı
3 yıl önce

ile Maliye Bakanlığının Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü birleştirilerek Cumhurbaşkanlığı bünyesinde Strateji ve Bütçe Başkanlığı oluşturuldu. Kalkınma...
Film yapımcısı
3 yıl önce

üstlenen kimsedir. Bir film yapımcısı, bütçe bulur, filmi başlatır, koordine eder, filmin gidişatını izler, bütçesine göre personel dağılımı ve benzeri işleri...

Film yapımcısı, Sinema, Taslak