Orhan Gazi zamanında yapılan cami ve mescitler
Orhan Camii: Ters (T) biçiminin ilk modelidir. Çift kubbeli, iki yan eyvanlı, dışta iki oda ve bir revaklıdır. Kitabesi Çelebi Mehmed zamanında Bayezid Paşa tarafından tamir edilmiştir.
Alaeddin Camii: Orhan Gazinin kardeşi, Alaeddin Bey yaptırmıştır. Tek kubbeli tonozlu bir revakı ve önünde klasik çeşmesi bulunan bir camidir.
Ahi Hasan Mescidi: Hisar-Ortapazar semtindedir. Maalesef bugün ev olarak kullanılmaktadır. Ahi Hasan, Edebali’nin kardeşinin oğludur. Bursa’nın fethinde kale burcuna bayrağı ilk diken ve Bursa’ya ilk giren bu akıncıdır. Çobanbey, Gazi Aktimur, Lala Şahin ve Nilüfer Hatun Mescidleri bugün yoktur.
Murad Hüdavendigar Devri Camileri
Hüdavendigar Camii: Çekirge’dedir. Alt katı cami ve üst katı medresedir. Medresede 12 oda vardır.
Şehadet Camii: Hisar içinde büyük bir camidir. 1854 zelzelesi ile zarar gören camiyi, Vali Mahmud CelaleddinPaşa tamir ettirmiştir.
Kavaklı Mahallesindeki cami ile Muradiye’de Koca Naib Camiini Kadızade-i Rumi yaptırmıştır. Bu zat Bursa’da 40 sene kadılıkta bulunmuştur. Molla Fenari hazretlerinden ders almıştır. İran’a gitmiş ve İranlılar "Molla Zade-i Ekber"derler. Uluğ Beye muallimlik yapmıştır. Uluğ Beyin kurduğu rasathanede emeği vardır. Yıldırım Bayezid’in düğününde kafile başkanıydı. Her iki cami tek kubbelidir.
Kavaklı Mahallesindeki caminin önündeki yaşlı çınarı Orhan Gazi devri erenlerinden "Baba Sultan" dikmiştir.
Hayreddin Paşa Camii: Çancılar’da olup sadece minaresi kalmıştır. İzzeddin Camii: Pınarbaşı’ndadır. Emin İzzeddin tarafından yaptırılmıştır. Minaresi yenidir. Eski karakteri kaybolmuştur. Kara Ali Camii: Yerkapı’dadır. İznik fethinin kahramanı Kara Timurtaş Paşanın babası yaptırmıştır. Moloz taştan yapılmıştır. Kubbesi çökmüştür.
Yıldırım Devri Camileri
Yıldırım Camii: Yıldırım semtinde büyük bir camidir. Orhan Gazi devrinde başlayan kanatlı cami tipindedir. Sanat değeri çok yüksektir. Ali Paşa Camii: Ali Paşa semtindedir. Çandarlı Kara Halil’in oğlu Yıldırım Bayezid’in veziri Ali Paşa yaptırmıştır. 1854 depreminde zarar görmüştür. Çandarlı Kara Halil, Bursa’nın ilk kadısı, ilk kazasker ve ilk Osmanlı veziridir. Demirtaş Camii: Demirtaş semtindedir. Minaresi camiden ayrıdır. Altı şadırvan, üstü minare olarak şöhretli bir eserdir. Kara Timurtaş Paşanın oğulları yaptırmıştır. Ertuğrul Camii: Üstü çatı ve kiremit, tek kubbe esasına göre yapılmış bir eserdir. Yıldırım Bayezid’in oğlu Ertuğrul adına yapılmış olup, kabri yanındadır. Gazi Timurtaş Mescidi: Çakırhamam karşısındaydı. Bugün yoktur. Molla Fenari Camii:Çok ziyaret edilen Molla Fenari (1331-1429) Osmanlı Devletinin ilk şeyhülislamıdır. 100’den fazla eseri vardır. Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid devrinde yaşamıştır. Emir Sultan hazretleri ile yakın dostluğu vardı. Mübarek kabirleri caminin avlusundadır. Cami Aydede semtindedir. Mehmed Şah Fenari, Molla Fenari hazretlerinin oğludur. 18 yaşında Edirne’de müderrislik yaptı. 1429’da vefat etti. Kabri babasının yanındadır. Somuncubaba Camii ve Fırını: Molla Fenari’nin alt kısmında tek kubbeli klasik bir mescittir. Bir çift fırını ve çilehanesi yanındadır. Somuncubaba, Ulu Caminin açılışında ilk namazı kıldıran ve ilk hutbeyi okuyan zattır. Kerametinin anlaşılması üzerine Bursa’dan Aksaray’a gitmiştir.
Ulucami: Bursa’nın her tarafından görülen büyük bir camidir. Yıldırım Bayezid yaptırmıştır. İki minareli, 20 kubbeli, ortasında büyük bir şadırvan bulunur. Minberi ceviz ağacından oyma ve geçmeli şaheser bir yapıdır. Duvarları İslam harflerinin en güzel örnekleri ile baştan başa yazılıdır. Duvarlarında 87’si sabit ve 105’i levha olarak 192 yazı vardır. Kıymetli levhalarla süslüdür. Her gün birçok yerli ve yabancı turist ziyaret etmektedir. Yeşil Bursa’nın zümrüt göğsünü bir elmas gibi süslemektedir. 1396 Niğbolu Savaşını kazanan Yıldırım Bayezid, ganimetlerle 20 cami yapacağını vad eder. Emir Sultan hazretleri 20 cami yerine 20 kubbeli bir cami yapmasını söyler. Sınırlarını rüya aleminde Emir Sultan hazretleri tesbit eder.
Moğol, Karaman istilaları, zelzele, şiddetli lodos ve yangınlarla zararlar görmüşse de tamir edilmiştir.
Çelebi Sultan Mehmed Devri Camileri
Yeşil Cami: Şaheser Cami ismiyle de anılır. Planını, çinilerini, nakışları ve sanat değerini tarif ve tasvir etmek çok zordur. Osmanlı Devletinin ikinci kurucusu Çelebi Mehmed Sultan 1421’de yaptırdı. Nefis İznik çinileriyle süslüdür. Çinilerde hakim renk yeşildir. Mimarı Hacı İvaz Ağadır. Selçuk Hatun Camii: Çelebi Sultan Mehmed’in kızları Selçuk Hatun ve Hafsa Hatun tarafından yaptırılmıştır. Bedreddin Camii: Dış kapı üzerinde kalan duvarındaki, tuğlalarla yapılmış motiflerin benzeri yoktur. Sanat değeri çok yüksektir.
İkinci Murad Devri Camileri
Muradiye Camii: Muradiye semtinin büyük camisidir. Beş tane küçük revak kubbeli, iki büyük, yanlarında birer tane de küçük kubbeli, kanatlı cami tiplerindendir. Dıştaki cephe duvarı tuğla ve çini ile süslü, içi kısmen çini ile kaplı sade bir camidir. Abdal Camii: Mutasavvıf Abdal Mehmed adına Başçı Hacı İbrahim yaptırmıştır. Cami karşısındaki türbesini Sultan Murad yaptırmıştı. Hayatı menkıbeleşmiş bir akıncıdır. Zeyniler Camii: Tek kubbeli son cemaat revakı bulunan bir camidir. Bu cami etrafında büyük zatların kabirleri vardır. Abdüllatif-i Kudsi, Hızır Bey,Molla Hüsrev ve Molla Hayali’nin kabirleri buradadır. Abdüllatif-i Kudsi (İbn-i Ganim el-Makdisi ) Horasan’dan gelmiştir. Yedi eseri vardır. 1452’de vefat etmiştir. Molla Hayali (Mevlana Şemseddin Ahmed), Hızır Beyden ders almıştır. Filibe, İznik müderrisliği yapmıştır. Kelam, mantık ve fıkıh alimidir. 33 yaşında 1480’de vefat etmiştir. Molla Hüsrev, Fatih’in kazaskerliğini ve İstanbul’un ilk kadılığını yapmıştır. Âlim ve büyük bir velidir. Çok sayıda eseri vardır. "Dürer ve Gurer, Mir’at- ül-usul" İslam Hukuku (fıkıh) için kaynak eserlerdir. Kabri, Zeyniler Camii yanında kendi medresesinin avlusundadır. 1481’de vefat etmiştir.
Fatih Sultan Mehmed Han Devri Camileri
Fatih devrinde büyük cami yapılmamıştır. Yıldırım Bayezid’in yaptırdığı Ebu İshak Camii yenilenmiştir. Zeyniler Camii civarındaki mübarek zatların kabirlerine hürmeten çeşme yaptırıp su getirmiştir. Fatih devrinde Tuzpazarı (1479), Akbıyık, Veli Şemseddin, Nalbantoğlu, Karaşeyh, Namazgah, Omurbey (Umurbey), Şible, Yiğit Köhne, Kiremitçi, Koca Taşkır, Mahsem, Hacılar, Hacı Seyfeddin, Hoca Tayyib, Arap Mehmed, Kamberler (1456), Ahmed Dai (1471) ve Acem Reis camileri yapılmıştır. Akbıyık’ın İstanbul fethinde büyük hizmeti olmuştur. İstanbul Sultanahmed yakınındaki Akbıyık Mahallesi bu zata hürmeten verilmiştir. Ulucami yakınında kendi ismini taşıyan mahallede evinin bahçesindeki türbesi ahşaptır. Umur Bey büyük bir kumandan olup, 1460’ta vefat etti. Açık türbesi Umur Bey Camii avlusundadır.
İkinci Bayezid Devri Camileri
Molla Arab Koca Hanı Mescidi: Molla Arab (Vaiz Muhammed bin Ömer bin Hamza bin İvaz) aslen Türktür. Molla Arab ismi Mısır’da hadis alimi Süyuti’den ve Şa’bi’den ders aldığı içindir. Nihaye isimli fıkıh eseri meşhurdur. Ehl-i sünnet alimidir. Yavuz Sultan Selim ile Çaldıran Savaşına katılmış, askere vaz ederek cesaret vermişdir. Çok sayıda eseri vardır. Üsküp ve Bursa’da cami yaptırmıştır. Pir Emir Buhara’dan gelmiştir. 1532’de vefat etmiştir. Adına yapılan cami yanındaki türbede yatmaktadır. Menkıbeleri çoktur.
Emir Sultan Camii: İstanbul’daki Fatih Camiinin küçük bir benzeridir. Cami ve türbeyi ilk yaptıran Emir Sultan hazretlerinin eşi ve Yıldırım Bayezid’in kızı Hundi Hatundur. Aynı türbede Hundi Hatun ile oğul ve kızlarının da kabirleri vardır. Üçüncü Selim 1804’te camiyi restore ettirmiştir. Cami ile türbe arasında şadırvanlı geniş bir avlu vardır. Camide ahşap kısımlar hakimdir. Yüksek tek kubbe ile üç kat pencerelidir.
Emir Sultan (Şemseddin Mehmed Ali el-Hüseyin el-Buhari)Buhara’da doğmuş olup, Evlad-ı Resul (seyyid)dür. Peygamber efendimizin manevi emirleri ile Bursa’ya gelmiştir. Yıldırım Bayezid’in kızı Hundi Hatun ile evlenmiş büyük hizmetler görmüştür. 1430’da vefat etmişdir. Cami ve türbesi Bursa’da en çok ziyaret edilen yerdir.
Üftade Camii: 1581’de Üftade Mehmed Muhyiddin yaptırmış ve depremden yıkılınca torunu İbrahim yenilemiştir. 1869’da Rıza Paşa ahşap kısımları tamir etmiştir. Yanındaki türbede 9 kabir vardır. Kabirlerde Üftade hazretleri, oğul ve torunları Mustafa, Mehmed ve Hayreddin vardır. İsmail Hakkı Tekkesi:1722’de yapılmış, sonra cami haline gelmiştir.
Diğer camiler: Şükraniye, Vefikiyye Paşa, Sadi Fakih, Selimzade, Kara Çelebi, Konevi, Mantıcı, Enbiye Mes’ud Makramavi, Mecidiye, Güngörmez, Hayriye, Hüsameddin, Çırpan, Rusçuk, Ahmed Paşa ve Fenari camileridir. Cumhuriyet Devrinde çoğu yeni yerleşim merkezlerinde olmak üzere birçok cami yapılmıştır.
Türbeler: Yeşil Bursa’nın diğer bir önemli hususiyeti de türbelerinin çok oluşu ve bu türbeler içinde çok kıymetli zatların bulunuşudur. Her köşesi buram buram tarih kokan Bursa aynı zamanda bir türbeler şehridir. Bursa ve civarındaki mezarlıkların büyük kısmı yok olmuşsa da, Bursa halkının milli ve manevi değerlerinin yüksek oluşu sebebiyle türbelerin önemli kısmı zamanımıza ulaşabilmiştir. Bu türbeler ve diğer tarihi eserler, camiler mazi ile bugün arasında manevi bir köprü vazifesini ifa etmişlerdir. Bütün bu tarihi eserler güzel vatanımızın en geçerli tarihi tapusudur.
Padişah türbeleri: Osmanlı Devletinin ilk altı padişahı ve yakınlarının kabirleri Bursa’da bulunur.
Osman Gazi Türbesi: Hisar içinde Tophane denilen yerdedir. Osman Gazi, Bursa’nın fethinden önce Molla Arap’taki gözetleme kulesinden Bursa’yı gözetlerken, Tophane’de bulunan Sent EliManastırının çatısına vuran güneş ışınları ile parlayan yeri göstererek "Beni şu gümüşlü kümbete gömün" vasiyetini yapmıştır. Vefat edince ilk önce Söğüt’te, sonra da vasiyet ettiği yere gömüldü. Türbe, yangın ve zelzele ile yıkılınca 1868’de Sultan Abdülaziz Han tarafından bugünkü türbe yaptırılmıştır. Bu türbede 17 kabir vardır. Oğlu Alaeddin Bey (1331), Sultan Murad’ın oğlu Savcı Bey (1385), Savcı Beyin kardeşi İbrahim ile Orhan Gazinin zevcesi buradadır.
Türbe yanında 9 mermer kabir ile İstiklal Savaşı şehitleri olan 14 kişinin kabirleri bulunmaktadır.Türbe yanında İstiklal Savaşı Anıtı bulunmaktadır.
Orhan Gazi Türbesi: Orhan Gazi Türbesinde 21 kabir bulunmaktadır. Orhan Gazinin ahşap, muhteşem kabri ortadadır. Yanında Cem Sultanın oğlu Abdullah (1481), İkinci Bayezid’in oğlu Korkut (1513), Orhan Gazinin zevcesi Nilüfer Hatun, oğlu Kasım Çelebi, Yıldırım Hanın oğlu Musa Çelebi ve kızı Fatma’nın kabirleri buradadır.
Murad Hüdavendigar Türbesi: Yıldırım Bayezid’in isteği üzerine bu türbeyi Molla Fenari hazretleri yaptırmıştır. Türbede 8 kabir vardır. Birinci Kosova Savaşında şehit düşen Sultan Murad (Hüdavendigar)ın kabri ahşap sanduka ve pirinç parmakla çevrili ve üstü yeşil örtülüdür. Kosova Savaşında şehit olan Şehzade Yakup, Yıldırım’ın oğlu Emir Süleyman (1410), Süleyman oğlu Mehmed (Kefe valisi iken vefat etmiştir) buradadır.
Yıldırım Türbesi: Yıldırım semtindedir. 1402’de Akşehir’de vefat eden ve Şeyh Hayrani Türbesine gömülen Yıldırım Bayezid bilahare buraya nakledilmiştir.Karamanoğulları türbeyi yakıp yıkmış, sonradan Çelebi Mehmed türbeyi yeniden inşa etmiştir. Ahşap sanduka üzerinde sırma işlemeli kadife örtülüdür. Pirinç parmaklarla çevrilidir.Türbede 5 kabir vardır. Yıldırım’ın oğlu Kasım Çelebi ve Îsa Çelebi’nin kabirleri buradadır.
Yeşil Türbe (Çelebi Sultan Mehmed Türbesi): Bu türbe Bursa’nın en muhteşem şaheseridir. Bursa’nın bir nevi sembolüdür. Dış görünüşü ile sekiz yüzlü olup, her yüzü çini kaplıdır. Her yüzünde mermer pencere ve panoludur. Bunların üstünde sivriye yakın bir kubbesi vardır. Dıştan tek katlı gibi görünürse de iki katlıdır. Kitabede "Osmanoğlu, Orhanoğlu, Muradoğlu, Bayezidoğlu Sultan Mehmed türbesi" yazılıdır (1421). Ceviz ağacından oyulmuş geometrik parçalarla takılmış ahşap kapı üzerinde tarihi ve dini yazılar vardır. İçerisi çinilerle süslüdür. Kapıdan içeri girilince iki basamakla çıkılan türbenin zemini ortasında alçak bir kademe yüksekliğinde düz türkuvaz renginde çinilerden 8 köşeli bir set vardır. Bunun ortasında kabartma ve renkli çinilerle donatılmış çiniden bir tahta üzerinde Çelebi Mehmed’in altın yaldızlarla yazılmış kitabeli çini sandukası, üstün bir sanat şaheseridir. Yeşil türbe Osmanlı, Selçuk ve Orta Asya mimarisi karışımıdır. Osmanlı tekniğiyle zevki hakimdir. Mimarı Hacı İvaz Paşa, Oymacı Tebrizli Ahmed oğlu Hacı Ali, Nakkaş İlyas Oğlu Nakkaş Ali, Çinici Mehmed Mecnun’dur.1682, 1769, 1864, 1907 ve 1945’te tamir görmüştür. Türbe içinde kızı Selçuk Hatun (1485), kardeşi Hafsa Hatun (Bedreddin Camiini yaptırmıştır), kardeşi Ayşe Hatun, kardeşi Sitti Hatun, kardeşi Mahmud (1429), kardeşi Yusuf (1429), kardeşi Mustafa (1422), ebesi Daya Hatun (Taya Kadın Camiini yaptırmıştır); türbe dışında selvi altında Tacüttevarih sahibi Hoca Sa’deddin’in babası Hasan Can ile Aziz Ahmed Paşa kabirleri vardır.
Sultan Murad (İkinci)Türbesi: Muradiye Camii yanındadır. Kesme kefeki ve tuğla ile işlenmiş güzel bir eserdir.Kapı üstündeki nakışlı, yaldızlı, ahşap tavan o devrin en güzel eseridir.Kubbenin tepesi yağmur tanelerinin düşmesi için açık bırakılmıştır. Türbe 4 sütun üzerinde küçük bir kubbeden ibarettir. Sanduka mermerden yapılmış olup, ortası topraktır.
Süleyman Çelebi Türbesi: Dağınık Selviler mevkıindedir. Mevlid-i şerifi yazan Süleyman Çelebi Bursalıdır. Vezir Ahmed Paşanın oğludur. Annesinin babası Şeyh Mahmud’un Osmanlı Devletinin kuruluşunda çok büyük hizmeti geçmiştir. Yıldırım Bayezid’in divan imamlığını, Ulucami imamlığı yapmıştır. Emir Sultan hazretlerinin öğrencisi, sonra da medresesinde müderrislik yapmıştır. 1409’da Mevlid-i şerifi yazmıştır. Osmanlı Devletinin sonuna kadar Mevlid Kandilinde vakıf parasıyla Ulucami’de Mevlid-i şerif okunması Bursa’nın örf ve adeti olmuştur. Hadice Sultan Türbesi: İkinci Bayezid’in kızı Hamza Bey oğlu Mehmed Bey oğlu Kara Mustafa Paşanın zevcesidir. Türbeyi oğlu Bursa Subaşısı Mehmed Bey yaptırmıştır. Hamzabey Türbesi: İstanbul’un fethinde donanmayı Haliç’e indiren deniz kuvvetleri komutanıdır. Türbe içinde 12 kabir vardır. Hamzabey’de cami bitişiğindeki türbeler Hamzabey’in zevce ve kızlarına aittir. Kara Mustafa Türbesi: Fatih’in veziri Bayezid’in damadıdır. Veliyüddin Oğlu Ahmed Paşa Türbesi: Muradiye’de medrese avlusunda gömülüdür. Fatih’in veziri ve divan edebiyatının kurucusu olan şair bir kişidir. Muradiye Türbesi: Alaeddin Türbesi, Sultan Murad Türbesine bitişiktir. İçinde Murad’ın Amasya mutasarrıfıyken ölen oğlu Ahmed, Orhan diğer oğlu Amasya valisiyken ölen Alaeddin (1442), küçük Ahmed, Şehzade Hatun yatar. Mustafayı Atik Türbesi: Sultan Cami ile Murad Türbesi arasındadır. İkinci Murad kardeşi Ahmed (1429), Çelebi Mehmed’in oğlu Ahmed, İkinci Bayezid’in oğlu Abdullah (1483), Saruhan valisiyken ölen oğlu Alemşah (1512), bunun kızı Hundi Hatun olmak üzere 6 kabirdir.
Mustafa Cedid Türbesi: İkinci Murad türbesinin başında, Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu Mustafa adınadır. İçindeki duvarları kaplıyan çiniler lale, sümbül çiçekli ve çiniciliğin en gelişmiş devrinin çinileri ile kaplı pek zarif bir eserdir. Kanuni’nin oğlu Ahmed (1513) Mustafa’nın annesi Mahı Devran, diğer oğlu Orhan(1562) kabirleri vardır.
Gülşah Hatun Türbesi: Fatih’in zevcesi ve Mustafa’nın annesi ile bir Şehzadenin kabri vardır. Mükrime Hatun Türbesi: Şahinşah oğlu Mehmed ve annesi Mükrime Hatun kabirleri vardır. 1517’de yapılmıştır. Sultan Mahmud Türbesi: İkinci Bayezid’in Manisa’da ölen oğlu Mahmud (1306), diğer oğlu Orhan, Emir, Musa ve Mahmud’un annesi Bülbül Hatun kabirleri vardır. Ebe Hatun Türbesi: Fatih’in ebesine aittir. Etrafı açıktır. Gülruh Hatun Türbesi: İkinci Bayezid’in zevcesi ve Alemşah’ın annesine aittir. Gülruh kızı Kamer, (1520) Alemşah kızı Fatma (1522) ve oğlu Osman’ın (1512) kabirleri bulunur. Şirin Hatun Türbesi: Bayezid’in zevcesi ve Abdullah’ın annesine aittir. Abdullah kızı Ayşah ve zevcesi Ferahşah’ın kabirleri vardır. Hatuniye Türbesi: İkinci Murad annesi için yaptırmıştır. Bu türbenin yanındaki etrafı açık iki türbe de sultanlara mahsustur. Azab Bey Türbesi: İkinci Murad’ın komutanlarından Azab Bey’e aittir. Karşıduran Süleyman Türbesi: İstanbul’un fethinden sonra İstanbul’a tayin edilen ilk subaşıdır. İstanbul’un iskan ve asayişinde mühim vazifeleri olmuştur. Cem Sultan Türbesi: 1479’da Fatih Sultan Mehmed büyük oğlu Mustafa için yaptırmıştır. Sultan Cem’in naşı 1499’da buraya getirilerek ağabeyi Mustafa’nın yanına gömüldü. Bu, türbelerin en sanatkarane yapılmış olanıdır. Zarif oymalı, geometrik geçmeli, ahşap kapısı, altın kakmalı renkli çinilerle süslüdür. Gülçiçek Hatun Türbesi: Gece Mahallesinde olup,Birinci Sultan Murad’ın zevcesi ve Yıldırım Bayezid’in annesi Gülçiçek Hatun’a aittir. Bu türbenin karşısında, fakat bir ev içinde kalan yer altındaHorasan Kubbeli türbe Gülçiçek Hatun oğlu Yahşi Beyin kabridir.
Üftade Türbesi: Üftade Camii yanındadır. Yeşil Türbe: Pınarbaşı kapıda olup ahşap bir binadır. Mevlevihane Türbesi: Kargir bir türbedir. Sanat değeri çok yüksektir. Seyyid Ali Türbesi: Şekerhoca Camii yanındadır. Âlim bir zattır (1493). Pars Bey Türbesi: "Pak Sultan"ın ismi ile anılır. Abdullah oğlu Bedreddin Beydir. Şehre Küstü Camii yanında kargir duvarlı ahşap bir türbedir. Gazi Timurtaş Paşa Türbesi: Çakır Hamam karşısındadır. Kara Timurtaş Paşa ve Çakırhan Osmanlı Devletine çok büyük hizmetler yapmıştır. Yol genişletilirken kabir etrafında kazma vuran işçiler bayılmışlar, greyderler çalışmamıştır. Yolun ortasında olan bu kabir 1949’da yapılmıştır. Abdal Mehmed Türbesi: Bu isimle anılan caminin karşısındadır. Hüsameddin Türbesi: Cumhuriyet Köşkü yanındaki tekkede ahşap bir türbedir. Çok sayıda eserleri bulunan bir alimdir. 1625’te vefat etmiştir. Çoban Bey Türbesi: Molla Arap Cami altında harap, fakat kubbesi sağlam duran bir türbedir. Osman Gazinin oğlu Çoban Beye aittir. Abdürrezzak Türbesi: Karamazak Mahallesindedir. Ahşap bir türbedir. Ayrıca Yunus Emre’nin makam kabri vardır. Abdüllatif Kudsi Türbesi: Zeyniler Camii yakınındadır. Çok zarif, Fatih devrinin tuğla kefeki işçiliğinin en güzel ve tek örneğidir. Selimzade Türbesi: Müderris, bilgin, kimya ilmi ile uğraşmış kişidir. 1611’de vefat etti. Kendisi ile birlikte 6 kabir vardır.
Medreseler
Lala Şahin Medresesi: Hisar semtinde, Tophane civarında Kavaklı Caddesi başındadır. Edirne fatihi Lala Şahin Paşa, Orhan Gazi İznik’i kuşattığında, Yalova’dan (Yalak-abad) gelen Bizans ordusunu yenerek elde ettiği ganimetlerle Bursa’da bu medreseyi, Kirmastide (M. Kemalpaşa) cami, köprü ve medrese yaptırmıştır. Hüdavendigar Medresesi: Çekirge’de Hüdavendigar Camiinin üst katıdır.
Diğer medreseler: Çelebi Sultan Mehmed’in Yeşil Medresesi, Yıldırım, İkinci Murad, Amcazade Hüseyin Çelebi’nin 1674’te yaptırdığı İnebey Medresesi, klasik Osmanlı medreseleridir. Ortada bir avlu bunun üç tarafı koridor, kıble tarafı yüksek kubbeli dershanedir. Odalar koridora dizilmiştir. Hepsinin üstü kurşun örtülüdür. Lala Şahin Paşa Medresesinin üstü oluklu kiremitle örtülüdür.
Cumhuriyet Köşkü: Hünkar Köşkü adı ile anılan Abdülmecid zamanında 19. asrın ampir modası stilinde ahşap olarak yapılmıştır. Avlusundaki çinili çeşmenin suyu tek kaynaktan ibaret olan Gümüşsuyu’dur.
Kervansaraylar
Orta Köy: İnegöl’ün doğusunda bulunan kalın yassı kum ve toprakla örtülü bir kervansaraydır.
Issız Han: Bursa Karacabey yolunun Ulubat’ın 5 km doğusunda, göl kenarında her şeyi ile mükemmel bir kervansaraydır.
Hanlar
Kaza Hanı: 1491’de İkinci Bayezid tarafından İstanbul’daki eserlerine vakıf olarak yapılmıştır.
Pirinç Hanı: 1508’de Yavuz Sultan Selim Han yaptırmıştır.
İpek Hanı: Faytoncular Hanı da denir. Zarif Osmanlı kemerleri ile muhteşem bir handır. Yeşil Külliyesine gelir olarak Çelebi Sultan Mehmed yaptırmıştır.
Kapan Hanı: Ulucami yanındadır. Hüdavendigar Sultan Murad yaptırmıştır.
Emir Hanı: 300 sene ticaret ve Borsa merkezi olmuştur. Orhan Gazi tarafından yaptırılmıştır.
Geyve Hanı: Tuz Hanı, Çukur (Kütahya) Hanı 15. asrın eserleridir. Bezir ve Fidan Hanı Osmanlı eseridir.
Kapalı Çarşı ve Bedesten Çarşısı: Bu eski hanlar kapalı çarşı içindedir. Eklenen kısımlarla eski hanlara ilave yapılarak kapalı çarşı meydana gelmiştir. 1957’deki yangından sonra yeniden tamir görmüştür.
Yaşlı Ağaçlar (Çınarlar): Orhan Gazi Camii avlusundaki içi kovuk çınar cami inşaatında dikilmiştir. Hapishane civarındaki ulufeli çınar Yıldırım Bayezid zamanında dikilmiştir. Baba Sultan köyündeki çınar, Baba Sultan zamanında dikilmiştir. Kavaklı çınar ise Orhan Gazinin gazasını tebrike gelen Baba Sultan dikmiştir. Uludağ eteklerindeki İnkaya Çınarı 570 yaşındadır. Çok uzun dalları ve kökleri ile heybetlidir. Turistlerce ziyaret edilir.
Bursa Kalesi: Bitinya devletinden kalmadır. Roma, Bizans ve Osmanlı devrinde tamir görmüştür. Hisar Kapı, Yer Kapı, Zindan Kapı, Pınarbaşı Kapı, Kaplıcalar Kapı girişleri vardır.Kale üzerinde ev, hatta apartmanlar yapılmıştır.
Yollar ve köprüler: Bursa’yı komşu illere bağlayan yolların temeli Osmanlı devrinde açılan yollardır. Bizans devrinden kalma yol yoktur. Köprüler de Osmanlı devrine aittir. Yalnız betonarme köprüler Cumhuriyet devrinde yapılmıştır.
Mutlu Evler Altındaki Köprü,İkinci Murad kardeşi Selçuk Hatun’un yaptırdığı eserdir.Kurşunlu köyü Bursa’nın İstanbul iskelesiydi. Geçit Mezarlığı yanındaki Nilüfer Köprüsünü Orhan Gazi’nin zevcesi Nilüfer Hatun yaptırmıştır. Mudanya yolu 1881-1883’te yapıldı. Bursa Karacabey yolu İkinci Murad zamanında yapıldı. Bursa-Gemlik yolu 1864-1904, Bursa Uludağ şosesi 1904; Bursa-Orhaneli yolu 1882’de yapılmıştır. Fevzi Çakmak Caddesi 1906, Fomara-Santral-Garaj, Çekirge-Kaplıca-Zindankapı, Işıklar yolu 1883’te açıldı. Belediye ve hükümet civarı yolları 1878’de, Çakırhamam-Setbaşı ise 1948’de genişletildi. Merinos-Altıparmak-Zafermeydanı, Tahıl Caddesi 1904’te açıldı. Bursa içerisindeki Demiroluk, Maksem, Setbaşı, Irgandı, Maydulak, Tatarlı,Demirtaş, Abdal, Geçit, Nilüfer ve Mihraplı Köprüler Osmanlı devrine ait köprülerdir.
Tarihi okullar: Işıklar Askeri Lisesi 1845’te Askeri İdadi olarak vazifeye başlamış, bugünkü bina 1893’te bitmiştir. Bütün öğrenciler Ulucami’de Okul Müdürü, Kaymakam Ali Bey, Dahiliye Müdürü Binbaşı Esat Efendi ile birlikte namaz kılıp, duayı müteakip 1894 Zilkade ayının 15. Cuma günü tedrisat başlamıştır. Bursa Erkek Lisesi, Sultan Abdülhamid Han zamanında 1888’de yaptırılmıştır. Yıllarca tamir görmemiş ve hatıralara geçmiştir.
Müzeler
Arkeoloji Müzesi: Bursa, Balıkesir ve Bilecik illeri eski eserlerinin toplandığı bölge müzesidir. Taş eser salonu, sikke ve pirehistorik eser salonu, seramik cam ve madeni eserler salonu, sanat galerisi salonlarında zengin tarihi eserler sergilenmektedir.
Türk İslam Eserleri Müzesi: Yeşil Medrese binasında Türk İslam sanatının eserleri ile süslüdür.
Atatürk ve Kültür Müzesi: Bursa’ya geldiğinde Atatürk’ün kaldığı ahşap köşktür.
İmaretler: Fakir fukaranın doyurulduğu pekçok imaretten; Yeşil, İkinci Murad, Emir Sultan, Demirtaş Paşa ve Ebu İshak imaretleri günümüze ulaşanlardandır. Orhan Gazi yaptırdığı camilerin iç kandillerini kendi eliyle yakar, imarette eliyle fakirlere yemek verirdi. Bursa’da çok sayıda tarihi hamam vardır. Bütün tabii güzellikleri sinesinde toplayan yeşil Bursa’da yeşillik hakimdir. Çinilerde 1500 çeşit yeşil sayılabilmiştir. Ama Bursa’da yeşil rengin çeşitlerini tesbit etmek mümkün olmamıştır. Bunun için Türkiye’nin en yeşil beldesi olarak sayılmıştır. Yeşillerin en güzeli buradadır. Bu tabii güzelliği cami, türbe ve her çeşit abidelerle süslemiştir. Bursa’nın manevi ve tarihi bir havası da vardır. Bunsuz Bursa cansız bir cesete benzer. Bursa’da madde ile mana sanki birbiriyle kaynaşmıştır.
BURSA’DA ZAMAN’dan:
Bursa’da bir eski cami avlusu,
Küçük şadırvanda şakırdayan su;
Orhan zamanından kalma bir duvar;
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar
Eliyor dört yana sakin bir günü.
Bir rüyadan arta kalmanın hüznü,
İçinde gülüyor bana derinden,
Yüzlerce çeşmenin serinliğinden,
Ovanın yeşili, göğün mavisi
Ve mimarilerin en ilahisi.
Bir zafer müjdesi burda her isim;
Sanki tek bir anda gün, saat, mevsim
Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın
Hala bu taşlarda gülen rüyanın.
A.H.Tanpınar
Türk-İslam sanatı camilerde yansımıştı. "Sadece kalıptan ibaret bir şehir değil, nurdan bir sütun halinde yükselmiş fetihten bugüne" Osmanlı Devletinin camilerinin en zengin örnekleri Bursa’dadır. Bursa’nın şer’i mahkeme sicilleri çok zengindir.Türk içtimai tarihi için gerçek bir hazinedir. Kütüphane zenginliği İstanbul, Ankara ve Edirne’den sonra gelir. Orhan ve Kara Şeyh camilerinde yedi bin yazma eser vardır.
Teleferikten Bursa’yı seyretmeye doyum olmaz. Evliya Çelebi Bursa’dan bahsederken "Ruhaniyetli bir şehir" demektedir. İslam dünyasının mukaddes sayılan şehirlerinden birisi de Bursa’dır.
İznik İlçesinde Bulunan Tarihi Eserler
İznik Kalesi: İlçeyi çeviren kale, Roma döneminde yapılmıştır. İki sıradan meydana gelen sur duvarları kesme taş ve tuğladandır. Dört giriş kapısı vardır.Surların bazı bölümleri bakımsızlıktan yıkılmıştır.
Hacı Özbek Camii: Çarşı içinde, tarihi bilinen en eski Osmanlı camisidir. 1333’te yapılmıştır. Üç kemerli olduğu bilinen son cemaat yeri, 1959’da yıkılmıştır.
Yeşil Cami: İznik’in en önemli ve büyük camisidir. 1378-1398 arasında Çandarlı Hayreddin Paşa yaptırmıştır. Osmanlı mimarisinin en eski çinili yapısıdır. Adını yeşil çinilerle kaplı minaresinden alır. Mermer mihrabı, Osmanlı mimarisinden kalan en eski örnektir.
Nilüfer Hatun İmareti: Yeşil Cami karşısında olup, 1388’de Sultan Murad Hüdavendigar tarafından annesi Nilüfer Hatun için yapılmıştır. Osmanlı cami mimarisinde, başlangıçta çok kullanılan yan mekanlı plan biçiminin, cami dışında bir uygulamasını göstermesi bakımından önemlidir. 1960’dan beri müze olarak kullanılmaktadır.
Orhan Gazi İmaret Camii: Yenişehir kapısı dışındadır. 1334’de yapılmış olup, yan mekanlı camilerin öncüsüdür. Yıkık durumdadır.
Mahmud Çelebi Camii: 1442’de sadrazam Çandarlı İbrahim Paşanın oğlu Mahmud Çelebi yaptırmıştır. İznik’teki kubbeli camilerin son örneğidir.
Çandarlı Hayreddin ve Ali Paşa Türbesi: Şehrin doğusundadır. 1387-1406 tarihli yapıda, mezar taşları çok önemlidir.
Çandarlı Halil Paşa türbesi: Nilüfer Hatun İmareti yakınındadır. İkinci Bayezid döneminde oğlu Atik İbrahim tarafından yaptırılmıştır.
İnegöl İlçesinde Bulunan Tarihi Eserler
İshak Paşa Camii ve Külliyesi: Yan mekanlı camilerden olup, Sadrazam İshak Paşa tarafından yapılmıştır. 1877’de tamirat görmüştür. Külliyeden zamanımıza, cami, medrese, İshak Paşanın türbesi ve İkinci Murad Hanın eşi Tacünnisa Sultanın türbesi gelmiştir. İmaret, han ve ahırlar yıkılmıştır.
Yıldırım Camii (Cuma Camii): Osmanlı mimarisinin ilk yapılarındandır. 1894’te tamir görmüştür.
Geyikli Baba Türbesi: İnegöl’e 13 km uzaklıkta Sultan köyündedir. Osmanlı mimarisinin ilk türbelerindendir. Orhan Gazi, Germiyanoğlu Geyik Baba ve Balım Sultan için yaptırmıştır. Türbenin yanında bir cami ve hamam vardır.
Yenişehir İlçesinde Bulunan Tarihi Eserler
Koca Sinan Paşa Külliyesi: 1573-1582 arasında yapılan külliyeden, cami, medrese, aşhane ve aşhane hücrelerinin dış duvar kalıntıları kalmıştır. Cami tek kubbelidir. Mihraptaki kalem işleri 15. asrın en güzel örnekleridir. Yemen Fatihi Sinan Paşa yaptırmıştır.
Ulu Cami: On dördüncü asırda Orhan Bey tarafından yaptırılmıştır. Kurtuluş savaşında yıkılan cami tekrar imar edilmiştir.
Orhan Camii: Yarhisar köyündedir. Orhan Bey tarafından yaptırılmıştır.
Mesire yerleri: Türkiye’nin en yeşil bölgesi olan ve bu sebeple Yeşil Bursa olarak anılan Bursa’nın her köşesi ayrı bir tabii güzelliktedir. Şifalı kaplıcaları, kış sporları için Uludağ’daki tesisler, İznik ve Ulubat gölleri, soğuk, lezzetli serin suları, serin yaylaları, güzel sahilleri göz kamaştırıcı ormanları ve modern konaklama tesisleri ile turizme çok müsaittir.
Uludağ Milli Parkı: Uludağ’da iki bin metreden 2453 m yüksekliğe kadar olan 11.358 hektarlık bir alan 1961’de milli park yapılmıştır. Bu arazinin % 80’i ormanlıktır. Kayak alanı, otel ve moteller bu alanın içindedir. 34 kilometrelik düzgün bir şose ile her mevsim bölgeye gitmek mümkündür. Milli Park içinde Karaca, geyik, kurt, çakal, tilki, tavşan, dağ keçisi gibi yabani hayvanlar vardır.
Oylat: İnegöl ilçesine 27 km uzaklıkta orman içi bir dinlenme yeridir. Adını yakınındaki Oylat Kaplıcalarından alır.
Palamutluk: Bursa-Orhaneli karayolu üzerindedir. Meşe ormanları ile kaplı bir alandır. Kocayayla:Keles ilçesine 5 km uzaklıkta orman içi dinlenme yeridir.
Kazancıbayırı: Bursa-İnegöl karayolu üzerinde Bursa’ya 28 km uzaklıkta bir dinlenme yeridir. Çok güzel suyu vardır.
Kaplıcaları: Türkiye’nin kaplıca ve içme suları bakımından en zengin ili Bursa’dır. Uludağ termal ve mineral şifalı kaynaklar için bir su deposu gibidir. Bursa’nın şifalı suları Uludağ’ın kuzey eteklerinde Çekirge’den Ulubat’a uzanan bir yeraltı çatlağından şifalı sular çıkar. Kaplıca ve içmelerden bazıları şunlardır:
Oylat Kaplıcaları: İnegöl’e 27 km uzaklıkta ormanlarla kaplı bir alanda yer alır. Bikarbonatlı acı olan suları banyo ve içme şeklinde mide ve ağrılı hastalıklara iyi gelmektedir.
Vakıfbahçe Kaplıcası: İl merkezinin Yukarı Çekirge semtindedir. Banyoları eklem romatizmalarına iyi gelmektedir. İçmeler karaciğer ve safra yolları hastalıklarında etkilidir.
Bademlibahçe Kaplıcası: Bursa-Mudanya karayolu üzerindedir. Banyo ve içme şeklinde romatizma, gut, böbrek ve safra yollarının ağrılı hastalıkları ile kadın hastalıklarına iyi gelmektedir.
Armutlu Kaplıcası: Armutlu bucağının 4 km kuzeyindedir. Banyo, içme ve çamur uygulaması ile romatizma, gut, deri, idrar yolları ve kadın hastalıklarına iyi gelmektedir.
Ağaçhisar Kaplıcası: Orhaneli’nin Ağaçhisar köyündedir. Banyoları ağrılı hastalıklara iyi gelmektedir. Çamur uygulamaları ise uyuz ve deri hastalıkları için yararlanılmaktadır.
Çitli Madensuyu: İnegöl’ün Çitli köyündedir. İçme kürü sindirim sistemi, karaciğer ve pankreas rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır. İçinde demir bulunduğundan kansızlıklarda da kullanılır.
Dümbüldek Hamamı: Mustafa Kemalpaşa’ya 10 km uzaklıktadır. Banyo ve içme kürleri, romatizma, kadın hastalıklarına, çocuk felcine ve yarı felçlilere iyi gelir. Sularının evsafı, Almanya’nın meşhur kaplıcası Bad Navhiem’den üstündür.
Bunlardan başka çok sayıda kaplıca vardır.