Birinci İngiliz-Afgan Savaşı

Birinci İngiliz-Afgan Savaşı diğer adıyla Auckland’ın Budalalığı, 1839-1842 yılları arasında Britanya İmparatorluğu ile Afganistan Emirliği arasında gerçekleşen ilk savaştır. Bu savaş Britanya ile Rusya arasındaki Büyük Oyun'un ilk çekişmesidir. Savaş Öncesi Durum Afganistan’ı Orta Asya’nın, dolayısıyla kıtasal hakimiyetin anahtarı sayan strateji görüşleri 19. yüzyıl’ın sonlarına dayanır. Ancak İngilizler daha önceleri de, imparatorluklarının incisi olan Hindistan’ı korumak için Afganistan’ı elde tutmak gerektiğine inanıyorlardı. Bu amacı gerçekleştirmeleri için Afganistan'ı ele geçirmeleri gerekiyordu. İki yüzyıldır süregelen bu oyunun ilk perdesi, İngilizlerin Orta Asya’da ilerleyen Rusya karşısında endişeye düşmesiyle açılmıştı. Rusya’nın egemenlik alanlarındaki petrol kaynaklarını ele geçirmek ve Rusya’yı zayıflatmak için harekete geçecek olan ‘Birleşik Krallık’ bugün Büyük Oyunolarak adlandırılan bu stratejiyi, 200 yıl önce başlatmıştı.1838’de Lord Auckland’ın ‘Simla Manifestosu’ olarak adlandırılan bildirisi, imparatorluğun selameti için Afganistan’da İngiltere yanlısı bir yönetimin şart olduğunu ileri sürüyordu. Bu nedenle, bazıları Birinci Afgan Savaşı’nı “Auckland’ın budalalığı” olarak adlandırmışlardır.Ruslar bir yandan Kafkasya’da ilerlerken, diğer yandan da Orta Asya’da yeni işgallere girişerek, Afganistan sınırına yaklaşmışlardı. Ayrıca, Rus danışmanların desteklediği bir İran ordusu Herat’ı kuşatmıştı.Bunun uzaması sonucunda, özellikle de Britanya Hindistanı'nın bu gelişmelerden telaşlanması üzerine İngilizler İranlıları çekilmeye zorlayan sert bir tutum aldılar. Bu arada İngilizler memnun olmadıkları Dost Muhammed Han’ı düşürüp yerine eski yönetici Şuca Han’ı (Şuca ül-Mülk) geçirmek istiyorlardı. Savaşın Başlaması 1838’de İngilizler Afganistan’a girerek burada konuşlanma kararı aldılar.Ama nasıl bir direnişle karşılaşacakları hakkında hiçbir fikirleri yoktu. Doğu Hindistan Şirketi’nin yönetimindeki İngiliz sömürge ordusunun her subayı, en az 10 hizmetçi bulunduruyor, 16 bin 500 kişilik toplam karma İngiliz-Hint ordusunu, 38 bin kişilik bir hizmetçiler ve kamp takipçileri topluluğu izliyordu. Balan Geçidi’ni aşan İngilizler Kandehar’ı aldıktan sonra Kabil’e girdiler; önce kuzeye kaçıp sonra dönen Dost Muhammed Han’ı da, Hindistan’a, sürgüne gönderdiler. İngilizlere karşı taciz saldırılarına başlayan Afganları ise, İngilizlerin yaşlı komutanı Elphinstone’un pasif tutumu, iyiden iyiye cesaretlendirdi. Kasım 1840’da büyük çatışmalar başladı. Kuşatılan İngilizler 6 Ocak 1842 tarihinde, geri çekilmekten başka çare bulamadılar. Kış aylarında, Afganların direnişi sonucunda, İngiliz kuvvetleri Gandarmak Geçidi’nde neredeyse tümüyle imha edildi. İngilizler bu yenilgi karşısında toparlanıp takviye aldıktan sonra, 1842 yazında iki koldan ilerleyip tekrar Kabil’i ele geçirdiler ve sağ bırakılmış birkaç rehine ile esiri kurtardılar; ama yeniden Afgan direnişiyle karşılaştılar ve burada tutunamayacaklarını anlayıp geri çekildiler.Bu sırada Afganlar da esir tuttukları İngiliz yanlısı Şuca Han’ı öldürdüler. Savaşın Sonuçları Birinci İngiliz-Afgan Savaşı İngilizlerin Afganistan’da barınamayacaklarını gösterdi; ama İngilizler Afganistan'ın içişlerine karışmaya devam ettiler.Savaş sonucunda Dost Muhammed Han yeniden tahta çıktı ancak İngiliz tavsiyelerini kabul etmek zorunda kaldı. Rusya’ya karşı destek arayışı bunda önemli rol oynamıştır. Afganistan'daki yenilgi, İngilizlerin yenilmez olmadıklarını gösterdi ve 1857’de başlayacak olan Büyük Hint İsyanı'nın ateşleyen nedenlerden birisi oldu. Ayrıca bakınız

Kaynaklar

Vikipedi

Birinci İngiliz-Afgan Savaşı

Kaynaklar

Afganistan Emirliği

Birinci Gazze Muharebesi

I. Dünya Savaşı

Afganistan

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Cepheleri

Çanakkale Savaşı

Trablusgarp Savaşı

Çanakkale Savaşı deniz harekâtları

Birinci İngiliz-Afgan Savaşı