Kısaca: Besarabya'daki Yahudilerin tarihi ile ilgili bilgiler sunulmaktadır. ...devamı ☟
Besarabya'daki Yahudilerin tarihi ile ilgili bilgiler sunulmaktadır.
Erken tarih
Yahudilerin bölgedeki varlığı Moldavya Prensliği'ne kadar dayanmaktadır fakat sayıları çok değildi. Moldavya'da ticaretle uğraştılar fakat Levanten ticaret bilgisi ve ilişkileri olan Yunanlılar ve Ermenilerle rekabete giremediler. Bazen kuzey Moldavya'da yerel tekeller ele geçirdiler fakat bu sefer de Moldavya liderleri tarafından Galiçya ve Podolya'ya geri gönderildiler; örneğin, 1583-1591 tarihleri arasında hükümdarlık yapan Petru Şchiopul, William Harborne önderliğindeki İngiliz tüccarları tercih etmekteydi. 18.yy'da daha fazla Yahudi Moldavya'ya yerleşmeye başladı. Bazıları, önceden Moldovyalı ve Yunanlıların kontrolünde olan Dinyester geçişinin kontrolünden sorumluydu; Soroca Kaptanı onları kovana kadar bu devam etti. Diğerleri distile edilmiş içkilerin ticaretiyle ilgilendi; önceleri Ukrayna'dan getiriyorlardı fakat sonradan boyarların köşklerinde, sanayi öncesi distilatör olan velniţalar inşa ettiler. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'yla Podolya-Moldavya sınırı açılınca Yahudilerin sayısı önemli ölçüde arttı. Sonuç olarak, Yahudilerin hayatlarını idame ettirebilmeleri için yeterince ticaret seçeneği yoktu. Bu da, Çar otoritelerinin 17 Yahudi tarım kolonisi yaratmasına sebep oldu:
*Romanăuţi 10,589 Yahudiye denk gelen 1082 aile bu köylere yerleşti. Bu plan, Avusturya İmparatoru II. Joseph'in Bukovina Yahudileri için yarattığı plandan esinlenerek yaratıldı fakat Bukovina Yahudileri köylerde yaşamaktansa Bukovina'yı terketmeyi tercih etmişti. Yahudilerin kırsal alanlarda yaşamak istemeyecekleri intibasının yanlışlığı Rus Çarı tarafından ispatlandı. Kolonizasyon planı başta başarılı olmuştu fakat Besarabya'nın kırsal kesimlerinde yaşayan Yahudiler birkaç yıl sonra hayvan, deri, yün ve tütün ticaretine atıldı ve topraklarını Hristiyan çiftçilere kiraladı. Birkaç yıl sonrada Yahudiler şehirlere taşınıp topraklarını Moldavyalılara sattı. 1856 nüfus sayımına göre Besarabya'da 78,751 Yahudi vardı ve bu 990,000 kişilik toplam nüfusun yaklaşık %8'ine eşitti. Ölüm birimleri Einsatzgruppe D, Alman Wehrmachta bağlı askeri olmayan özel birlikler ve Romanya ordularıyla birlikte Haziran-Temmuz 1941'de Transnistria'ya yapılan tehcirler sırasında bir ay gibi kısa bir sürede 10,000'den fazla kişiyi öldürdü. 1930 sayımına göre Besarabya'daki 207,000 Yahudinin yaklaşık üçye ikisi Sovyet orduları bölgeden çekilmeden evvel kaçtı. Besarabya ve Bukovina'dan 110,033 Yahudi, Romanya'nın askeri kontrolu altındaki Transnistria'ya sürüldü. Gettolarda ve kamplarda birçok insan açlıktan ve sağlık koşullarının yetersizliğinden dolayı öldü; sağ kalanlardan bazıları ise Sovyetler 1944'te bölgeye girmeden hemen önce Nasyonel Sosyalistlerce öldürüldü. Transnistria'daki Romanya ordu yönetimi kayıtlarını sağlam şekilde tutmadı. Getto ve kampların açılışından 1943'ün ortalarına kadar geçen sürede kayıtlarda 59,392 kişinin öldüğü gözükmektedir. Bu kayıplar arasında her kökende insanlar bulunurken kampa gönderilirken ölenler, 1943'ün ortalarından 1944 baharına kadar geçen sürede ölenler ve Romanya ordularının Transnistria'yı kontrolü altına aldıktan hemen sonra ölenler kayıtlara geçmemiştir. Günümüz * 1993: Bu yılın sonunda Moldova'da yaklaşık 15,000 Yahudi kaldı. Aynı yıl 2173 Yahudi İsrail'e göç etti. Düzenli aralıklarla yayın yapan ikiside Kişinev'de olmak üzere Yahudi gazeteleri vardı. Bunların en çok bilineni, Yidiş dili ve Rusça yayınlanan Nash golos —Undzer kol ("Sesimiz") gazetesiydi. Demografi Ayrıca bakınız * Moldova'daki Yahudilerin tarihi * Rus İmparatorluğu'ndaki Yahudi tarım kolonileri * Kişinev pogromu * Romanya'daki Yahudilerin tarihi Okunması gereken * Kayanakça Dış bağlantılar * Jewish Encyclopedia'da Besarabya ile ilgili madde
