Bell X-5, kanatlarının açısını uçuş sırasında ayarlayabilen ilk uçak. Alman Messerschmitt şirketinin II. Dünya Savaşı sırasında geliştirdiği P.1101 tasarımından ilham almıştır. Ancak, Alman tasarımının kanat açısı sadece yerdeyken değiştirilebilirken Bell mühendislerinin eklediği elektrik motorları sayesinde X-5 uçuş sırasında da bu açıyı değiştirebilmektedir.
Dizayn ve Geliştirme
Oberammergau, Almanya`da 1945 yılında ABD askerleri tarafından ele geçirilen tamamlanmamış Messerschmitt P.1101 savaş uçağı prototipi ABD`ye getirilmişti. Bu yenilikçi tasarım Buffalo, New York`da bulunan Bell fabrikasına getirilmiş, şirketin mühendisleri tarafından incelenmiş ve Şef Tasarımcı Robert J. Wood, benzer bir tasarı için teklif sunmuştu. Winchester 2005, p. 37.Yüzeysel olarak benzer görünmesine rağmen X-5, P.1011`den çok daha karmaşıktı. 20°, 40° ve 60°`lik üç farklı kanat açısı uçuş sırasında bir değişken geometri platformu yaratıyordu.Bir kriko düzeneği kanat kökünü kısa yatay raylar üzerinde taşımakta ve disk frenler kullanarak uçuş açılarında sabitlemekteydi. Tam açık halden tam geriye açılı hale geçmek 30 saniyeden kısa sürmekteydi. Parçaların yer değiştirmesi ve dönüşleri, kanat açısının değişmesi sebebiyle oluşan ağırlık merkezi ve kaldırma merkezi değişimlerini azaltıyordu. Ancak bu durumda bile X-5`in sıradışı spin karakteristiği bazı kanat açılarında uçağın kurtarılamayacağı bir spine girmesine yol açıyordu. Bu durum ikinci test uçağının düşmesine ve pilotunun ölmesine sebep oldu.
Operasyonel Geçmiş
İki X-5 inşa edildi (50-1838 ve 50-1839). İlk uçak 15 Şubat 1951`de tamamlandı ve iki uçak ilk uçuşlarını 20 Haziran ve 10 Aralık 1951`de yaptılar. Mach 0,9`a ulaşan hızlarda ve 40,000 ft`e (12,200 m) ulaşan irtifalarda yaklaşık 200 uçuş yapıldı. 14 Ekim 1953`de USAF yüzbaşısı Ray Popson Edwards Hava Kuvvetleri Üssü`nde yapılan bir spin testi sırasında düşen uçakta hayatını kaybetti. Diğer X-5 Edwards Hava Üssü`nde kaldı. 1955`te X-5 programı tamamlandıktan sonra 1958`e kadar elde kalan uçak diğer programlarda takip uçağı olarak kullanıldı.X-5`ler geniş bir hız aralığında uçması gereken uçaklarda açısı değiştirilebilir kanatların büyük bir avantaj olacaklarını gösterdi. X-5`in stabilite problemlerine rağmen bu konsept daha sonraları F-111, F-14 Tomcat ve B-1 Lancer gibi uçaklarda başarıyla uygulandı.
Referanslar
reflist- Winchester, Jim. "Bell X-5." ``Concept Aircraft: Prototypes, X-Planes and Experimental Aircraft``. Kent, UK: Grange Books plc., 2005. ISBN 1-84013-309-2.
Linkler
X uçakları
