Hiung-nu, M.Ö. 46 yılında Ho-han-ye Tanhu (呼韓邪單于 hūhánxié dānyú) ve Çiçi Tanhu (郅支單于 zhìzhī dānyú) kardeşleri arasında Doğu Hiung-nu ve Batı Hiung-nu olmak üzere ikiye ayrıldı. Doğu Hiung-nu'yu Ho-han-ye, Batı Hiung-nu'yu Çiçi yönetti.
Ho-han-ye'nin ölümünden sonra Doğu Hiung-nu Panu (蒲奴單于 pinyin: púnú dānyú, taht: M.S. 46 - ?) ve yeğeni Pi (比 bǐ: tam adı: 醢落屍逐鞮單于: hǎiluòshīzhúdī dānyú)'nin taht kavgasına sahne oldu. M.S. 48 yılında Doğu Hiung-nu, Güney Hiung-nu ve Kuzey Hiung-nu olarak ikiye ayrılmıştır. Pi Güney Hiung-nu'yu, Panu ise Kuzey Hiung-nu'yu yönetmiştir.
Ancak Türkiye Cumhuriyeti'nin tarih literatüründe Panu'nun yönettiği Batı Hun İmparatorluğu" adlı bir devlet yaratılmıştır.
Çin egemenliği gölgesinde yönetilen bu imparatorluk Talas'ın doğusunda Çin'e kadar olan topraklara egemendi. Bu bölgeler Çin seddinin kuzeyinden kansu bölgesini oradan da gobi çöllerini kapsıyordu. Güney Hiung-nu-lar Çin hakimiyetini kabul etmişlerdir ve 216 yılına kadar hanedanlık sürmüştür.
Hiung-nu'lar tüm mirasçıları önce Doğu Hiung-nu'lar, oradan da Güney Hiung-nu-lardır. Ho-han-ye'nin soyu Pi ile devam etmiştir.
Çin'e yakın bölgede bulunan Güney Hiung-nu Çin üstünlüğünü kabul ettiği halde, Baykal gölü ve çevresinde Kuzey Hiung-nu bağımsız kalmayı tercih etmişti. Ancak Çinliler Güney Hiung-nu'yu kışkırtarak Kuzey Hiung-nu'yu yıprattılar. Sonuçta güneyden gelen Güney Hiung-nu'nun hücumleri ile kuzeyden gelen Türk kavimlerinden Tiele'nin akınları arasında sıkıştırılmıştı. Bu nedenle Pi çevresindeki kabileler Talas'ın batısına göç etmişti.
Çin, M.S. 216 yılında da Güney Hiung-nu'yu tamamen yok etti.
Batı Hun İmaparatorluğu Hakanları
- Panu Yabgu (46 - 83)
- Sanmuldutzu Yabgu (83 - 84)
- Yuliu Yabgu (84 - 89)
- Yuçukien Yabgu (89 - 93)
- Ankuo Yabgu (93 - 94)
- Tingtoşi - Suyheuti Yabgu (94 - 98)
- Vanşiçi - Suyti Yabgu (98 - 124)
- Vuçihu - Şihço Yabgu (124 - 127)
- Tejoşi - Suytsieu Yabgu (127 - 140)
- Çenieu Yabgu (140 - 143)
- Hulanjoşi Suytsieu Yabgu (143 - 147)
- İlingşi - Suytsieu Yabgu (147 - 172)
- Totejoşi - Suytsieu Yabgu (172 - 177)
- Huçing Yabgu (177 - 179)
- Kiangkiu Yabgu (179 - 188)
- Teçişi - Suyheu Yabgu (188 - 195)
- Huçutsiuen Yabgu (195 - 216)
Batı Hun İmparatorluğu Egemenlik Alanı
Bugünkü Moğolistan, Kuzey Çin ve Doğu Türkistan`ı kapsar.Literatürde meydana gelen karışıklık
Türk tarih literatüründe üç tane Batı Hun imparatorluğu ismine rastlanmaktadır.- 1.16 Büyük Türk devleti içerisinde sayılan Batı Hun İmaparatorluğu; Panhu yönetimindeki Güney Hunları`dır.
- 2.Asıl Batı Hunları; Avrupa hunlarının atalarını teşkil eden Çiçihan`ın yönettiği Batı Türkistan`ı kapsayan devlettir.
- 3.Avrupa Hun İmaparatorluğu da Batı Hunları olarak bazı kaynaklarda anlatılmaktadır. Ama Avrupa Hunları demek doğru olanıdır.
Sonuç
- 1.16 Büyük Türk devleti içerisinde sayılan Batı Hun İmaparatorluğu; Panhu yönetimindeki Güney Hunları`dır.
Batı Hun İmparatorluğu (Güney Hunları)nın ardılları
Panhu yönetimindeki Batı Hun İmaparatorluğu yıkılmasıyla halefleri gittikçe Çinlilleşen küçük Türk devletleri kurmuşlardır. Türk Tarih literatüründe bunlar "Hun ardılları" olarak adlandırılır. Bunlar;
- Birinci Chao Hun Devleti (304-329)
- İkinci Chao Hun Devleti (328-352)
- Hsia Hun Devleti (407-431)
- Kuzey Liang Hun Devleti (401-439)
- Lov-lan Hun Devleti (442-460)
Batı Hun (Güney Hunlar) devletinin Türk tarihine katkıları
- Çin siyasi egemenliğinin kabul edilmesi durumunda, giderek Çinlileşileceğini gösteren devlet olmuştur.
Kaynakça
- Yeni Türkiye Yayınları, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, 2. cilt
- PTT smartcard 16 Türk devleti koleksiyonu.
- 1969 TRT Türk Tarihi Takvimi.
- www.icisleri.gov.tr