Asal Sayı
Kısaca: Kendisinden ve “1”den başka böleni olmayan pozitif tam sayılar olarak ifade edilen ve (2n-1) şeklinde formüle edilen asal sayıların en küçüğü “2”dir. 19. yüzyıla kadar birçok matematikçi 1’i asal sayı olarak kabul etmiş olsa da bugün “0” ve “1” asal sayı kabul edilmez. Çünkü, “0” kendisine bölünemez, “1” sayısı ise, sadece kendine bölünebildiği için asal sayı olarak kabul edilemez. ...devamı ☟
Sayılar sadece matematikte değil, günlük hayatta da sürekli karşımıza çıkmaktadır. Saate baktığımızda, maaşımızı aldığımızda, alışveriş yaparken, hatta dinlediğimiz müziğin notalarında bile sayılarla karşılaşıyoruz. Tam sayıları, ondalık sayıları sık sık kullanıyor olsak da; asal sayılar, birçoğumuzun aklında matematik derslerindeki bölünemeyenler olarak kalmıştır. Fakat, Antik Yunanlılar’dan itibaren bu konu üzerine yoğunlaşan amatör ve profesyonel bilimcilerin sayısı da oldukça fazladır (ama bu sayı asal mıdır bilemeyiz). Bu sayılar üzerine anlamlar yükleyen ve onların açıklanamamış bir giz taşıdığını düşünenler de olmuştur; öyle ki, aralarından işi asal sayılar üzerine film çekmeye kadar götürenler bile çıkmıştır. Peki nedir bu asal sayılar?
Kendisinden ve 1’den başka pozitif böleni olmayan, 1’den büyük tam sayılara “asal sayılar” denir. (2, 3, 5, 7, 11...) Tanımdan da anlaşılacağı gibi; ‘0’ ve ‘1’ asal sayılar olarak kabul edilmemektedir. Çünkü, ‘0’ sayısı hem kendisine bölünemez hem de bölen sayısı ikiden fazladır. ‘1’ sayısı ise, ‘1’ den başka böleni olmadığı için asal sayı olarak kabul edilemez. Asal sayıların en önemli özelliği, doğal sayıların yapı taşları olmalarıdır. Her iki basamaklı çift sayı, iki asal sayının toplamı ve her iki basamaklı tek sayı ise üç asal sayının toplamıdır. Örneğin; ‘12’ sayısı iki basamaklı bir çift sayıdır ve 5 + 7 = 12’ dir. ‘65’ sayısı ise iki basamaklı bir tek sayıdır ve ‘31 + 29 + 5’ toplamına eşittir. Ayrıca her doğal sayının en küçük pozitif çarpanları daima asaldır. (50 = 2 x 5 x 5) Bu kuram, ‘matematiğin temel teoremi’ olarak ilk kez Carl Friedrich Gauss (Disquisitiones Arithmeticae – 1801) tarafından ortaya atılmıştır. Yani görüyoruz ki, asal sayılar doğal sayıların atomlarıdır. İlginç bir özellikleri ise, sayılar içerisinde düzensiz bir şekilde dağılmalarıdır.
Asal sayılarla ilk olarak Eratosthenes (M.Ö. 300) uğraşmıştır. Öklid (M.Ö. 300) ise, asal sayıların sonsuz olduğunu ispatlamış ve şu yöntemi kullanmıştır: Asal sayıların sonlu olduğunu ve P sayısının en büyük asal sayı olduğunu varsayalım...
Q = (2 x 3 x 5 x ... x P ) + 1
ile tanımlanan Q sayısını ele alalım. Q sayısının 2,3,5,...,P sayılarının hiçbiri ile bölünemediği açıktır; çünkü bu sayıların herhangi biri ile bölündüğünde ‘1’ kalanını bırakır. Ama kendisi asal değilse, bir asal ile bölünebilmelidir; bu nedenle de bütün asallardan daha büyük bir asal sayı vardır. Bu, Q' nun kendisi de olabilir. Bu sonuç , P' den daha büyük bir asal sayı olmadığı yolundaki hipotezimizle çelişir. O halde bu hipotez doğru değildir.”
Asal sayılar üzerine yapılan çalışmalar, günümüzde de devam etmektedir ve şimdiye kadar bulunan en büyük asal sayı (2 13466917) – 1’dir (Cameron, Woltman, Kurowski, GIMPS). Asal sayılar sadece matematikte değil, farklı alanlarda da kullanılmaktadır.
Elektronik hesaplama yöntemi kullanılmaya başlandığından beri, asal sayı bulma programları da donanım testleri için iyi bir yöntem haline gelmiştir. Kendileri ve 1’den başka çarpanları olmadığından, asalları ifade etmenin tek bir biçimi vardır ve bu sayede donanım daha güvenilir bir şekilde kontrol edilmiş olur. Asal sayılar, sesle haberleşmede de aynı sebeple kullanılmaktadır. Yani asal olmayan bir sayı (örneğin; 15), farklı bir şekilde de yazılabilir: (15 = 3 x 5); ama asal olan bir sayı başka bir şekilde gösterilemez. Asal sayılar aynı zamanda bankaların, askeri sistemlerin ve hatta internet sayfalarının gizli şifrelerinin düzenlenmesinde kullanılır. Bunun nedeni ise; iki büyük asal sayının çarpımını, çarpanlarına ayırmanın çok güç olmasıdır.
Özet olarak; asal sayılar yüzyıllardır bazı kişilerin umurunda... Gizli anlamları olmasa da, asal olmayan sayılardan oldukça farklı yönlerinin olduğu açıktır. Bu yönleriyle de insanlarda merak uyandırdıklarını ve kullanım alanlarının sürekli genişlediğini söyleyebiliriz.
Kaynakça :
Enzensberger, H. M. (1999). Sayı Şeytanı. (2. basım). İstanbul: Can Yayınları. Temel Britannica Ansiklopedisi (Cilt: 15), (sf: 87). Ana Britannica Ansiklopedisi (Cilt: 27), (sf: 217). http://www.utm.edu/research/primes/ Aralık 2002, İnternet. Eskici, A. (2002). Matematik Felsefesi. http://alieskici.sitemynet.com/math/fel.html Aralık 2002, İnternet. Güven, S. (2002). http://www.antrak.org.tr/gazete/061999/sinan1.html Aralık 2002, İnternet. http://www.yapay-zeka.org Aralık 2002, İnternet. http://abone.turk.net/kemalkaratas/3s.html Aralık 2002, İnternet.
Bu yazı PiVOLKA'nın basılı sürümüyle aynıdır. Kaynak göstermek için:
Çakar,M., Muratoğlu, B., Okay, N. C. ve Yaman, A. (2002). Asal sayı nedir? (Kimin umurunda?). PiVOLKA, 1(2), 7.
Asal Sayı
Türkçe Asal Sayı kelimelerinin İngilizce karşılığı.n. prime number, prime
Asal Sayı
Türkçe Asal Sayı kelimelerinin Fransızca karşılığı.nombre cardinal
Asal Sayı
Türkçe Asal Sayı kelimelerinin Almanca karşılığı.n. Primzahl
Asal Sayı
3 yıl önceAsal sayılar, sadece iki pozitif tam sayı böleni olan doğal sayılardır. Sadece kendisine ve 1 sayısına kalansız bölünebilen 1'den büyük pozitif tam sayılardır...
Asal Kök
7 yıl önceBir asal kök modülü n sayılar teorisindeki modüler aritmetikten bir kavramdır. Eğer n ≥ 1 {\displaystyle n\geq 1} olan bir tam sayı ise, n formuna göre...
Asal Kök, Asal sayı, Modüler aritmetik, Sayı, Sayılar teorisi, Tamsayı, Asal kök19 (sayı)
7 yıl önce19, 18'den sonra ve 20'den önce gelen sayı. Aynı zamanda bir asal sayı. Bazı kült, inanç veya dinlerde önemli sayılarak üzerine çalışmalar yapılmış, takvim...
19 (sayı), 19 (sayı)Aralarında Asal
7 yıl önceAralarında asal matematikte sayılar teorisinde kullanılan bir terimdir. a ve b birer tam sayı (sıfır hariç) olmak üzere, eğer a ve b nin 1'den başka ortak...
2 (sayı)
7 yıl önce2 (iki) bir sayı, rakam ve gliftir. 1'den sonraki ve 3'ten önceki doğal sayıdır. En küçük ve hatta yegâne çift asal sayıdır. Bir dualitenin temelini oluşturduğundan...
2 (sayı), 1 (sayı), 3 (sayı), Asal sayı, Doğal sayılar, Matematik, Rakam, Sayı, Sayı sistemi, Tam sayılar, TaslakAsal çarpanlara ayırma
3 yıl önceSayı teorisinde, asal çarpanlara ayırma bir bileşik sayının, çarpıldıklarında yine aynı sayıyı verecek şekilde, bir ve kendisi dışındaki bölenlerine ayrılmasıdır...
Bileşik sayı
3 yıl önceBileşik sayı, en az iki asal sayının çarpımı olarak yazılabilen pozitif tam sayıdır. Tanım olarak, 1'den büyük her tam sayı ya asal ya da bileşik sayıdır. 0...
Bileşik sayı, 1 (sayı), 2 (sayı), 3 (sayı), 4 (sayı), 5 (sayı), 7 (sayı), Asal sayı, Bölme, Sayı, Tam sayıSeyfettin Asal
7 yıl önceMehmet Seyfettin Asal (d. 1901 İstanbul, ö. 1955 İstanbul), Türk besteci, eğitimci. Türk keman okulunun ikinci kuşağının önde gelen temsilcilerinden ve...
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
Azra - 2 yıl önce