Anayasal Iktisat

Kısaca: Anayasal iktisat teorisi devletin gücü ve yetkilerinin nasıl sınırlandırılabileceğini ve nasıl sınırlandırılması gerektiğini inceleyen bir disiplindir. James M. Buchanan, anayasal iktisadı şu şekilde tanımlamaktadır: ...devamı ☟

Anayasal iktisat teorisi devletin gücü ve yetkilerinin nasıl sınırlandırılabileceğini ve nasıl sınırlandırılması gerektiğini inceleyen bir disiplindir. James M. Buchanan, anayasal iktisadı şu şekilde tanımlamaktadır:
Anayasal iktisat...ekonomik ve politik birimlerin tercihlerini ve faaliyetlerini sınırlayan alternatif yasal-kurumsal ve anayasal kurallar bütününün işleyiş özelliklerini açıklamaya çalışır.


Felsefi temelleri



Anayasal politik iktisat teorisinin felsefi temellerini sosyal sözleşme teorisi (ing: social contract theory) oluşturur. Sosyal sözleşme, toplumda birlikte yaşayan bireylerin, temel hak ve özgürlükleri ile toplumun içerisinde uyulması gerekli olan kuralları içeren informel kurallar üzerinde görüş birliğine varmalarını ifade eder. İyi bir toplumsal düzenin temelleri, sosyal sözleşme içerisinde oluşturulmuş kural ve kurumlara dayalıdır. Sosyal sözleşme anayasal demokrasinin normatif ilkelerini içerir.

Sosyal sözleşme anayasalardan başlıca şekil ve amaç yönünden ayrılır:
  • Anayasalar, yazılı üst hukuk kurallarıdır. Buna karşın, sosyal sözleşme ilkelerinin yazılı olması gerekmez.
  • Anayasalar iyi bir toplumsal düzenin politik ve ekonomik ilkelerini açıklar. Sosyal sözleşme, anayasalar gibi belirli kurumlar oluşturmaz. Kollektif kararların alınacağı çerçeveyi ve prosedürleri normlar olarak saptamaz. Bunun yerine sosyal sözleşme, temel insani değerleri ortaya koymaya çalışır.
  • Anayasal politik iktisat, iyi bir toplum düzeni oluşturacak politik kuralların ve kurumların sosyal sözleşme teorisine dayalı olarak belirlenmesini savunur. Ancak, anayasal politik iktisat, toplumun hem hukuki hem de kuramsal yapısını yönlendirecek anayasaların, vatandaşların bilinçli gayretleri ile ideal şeklini alacağını kabul eder. Bu düşünce litaratürde sözleşmeci anayasacılık (ing: contractarian constitutionalism) olarak adlandırılır. Bu yönüyle sözleşmeci anayasacılık veya sözleşmeli anayasal iktisat aynı zamanda yapıcı rasyonelizm (ing: consructive rationalism) ilkesine dayanır. Bu ilkenin karşıtı görüş ise sosyal düzeni belirleyen kural ve kurumların zaman içinde kendiliğinden, yani spontan olarak oluştuğunu iddia eden evrimci rasyonelizm (ing: evolutionary rationalism) dir. Spontan düzenler tarihi evrim süreci içerisinde kendiliğinden gelişmiş, soyut ve belli amaçlara yönelik olmayan kural ve kurumlardır. Örneğin; Fizyokratların "Doğal Düzen"i, Adam Smith'in "Görünmez El"i spontan sosyal düzeni açıklamaktadır. Günümüzde yapıcı rasyonalizmin, yani sosyal düzeni oluşturan kural ve kurumların kendiliğinden değil, sözleşmeci bir perspektifle anayasal düzeyde belirlenmesini savunanların başında Buchanan gelmektedir. Buchanan'a göre yapıcı rasyonalizm, sözleşmeci anayasacılığın temelini teşkil eder.


Teorik temelleri



Kamu tercihi teorisi, esasen anayasal iktisat teorisinin alt yapısını oluşturmaktadır. Kamu tercihi teorisinin gelişimi İkinci Dünya Savaşı'nı takip eden 1940'lı ve 1950'li yıllara rastlarken, anayasal iktisadın bir disiplin olarak doğuşu ve önem kazanması 1970'li yılların sonlarına rastlamaktadır.

Anayasal iktisat teorisi içerisinde devletin meşruiyyeti konusu felsefi düzeyde incelenmekte, bu çerçevede devletin bireylerin can ve mal güvenliğinin korunmasına karşılık, onun hak ve özgürlüklerine ne tür sınırlamalar getirebileceği konuları irdelenmektedir. Devletin egemenlik hakkının bir sonucu olarak bireyin politik hak ve özgürlükleri yanısıra ekonomik hak ve özgürlüklerine hangi türde sınırlamalar getirebileceği ve bunların neler olması gerektiği konusu tartışılmaktadır. Örneğin; devletin vergi almak koymak ve değiştirmek, para basmak vb. yetkileri bu çerçevede inceleme konusu yapılmaktadır.

Kaynakça

  • Coşkun Can Aktan, Politik İktisat, İzmir, Anadolu Matbaacılık, 2000.
  • Coşkun Can Aktan, Anayasal İktisat, İstanbul: İz Yayınları, 1998.
  • Coşkun Can Aktan, Ekonomik Anayasa, Ankara: TİSK Yayınları.


Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Kurumsal iktisat
3 yıl önce

Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat: James M. Buchanan Mülkiyet Hakları ve İşlem Maliyetleri İktisadı: Ronald Coase ^ "Amerikan İktisat Derneği". 13 Eylül...

Kurumsal iktisat, Amerika Birleşik Devletleri, Friedrich August von Hayek, Gelir dağılımı, I. Dünya Savaşı, Kurum, Marksist, Psikoloji, Siyaset, Sosyoloji, Tarih
Sivil haklar
3 yıl önce

haklar yer alır. Sivil haklar hareketi Sivil direniş Sivil toplum Anayasal iktisat Kuvvetler ayrılığı Liberal demokrasi Saldırmazlık ilkesi Siyasi özgürlük...

Sivil haklar, Bireysel haklar, Doğal haklar, Düşünce özgürlüğü, Erkek hakları, Eğitim, Hak, Haklar, Hayvan hakları, Hukuk, Kadın hakları
Ekonomik Liberalizm
3 yıl önce

ibarettir. Devlet herhangi bir kamu malı sunma gibi görevi yoktur. Anayasal iktisat Ekonomik özgürlük Piyasa ekonomisi Özel mülkiyet ^ Ian Adams, Political...

Coşkun Can Aktan
3 yıl önce

arşivlerinden birini kurdu. Kamu Tercihi / Kamu Ekonomisi / Kurumsal İktisat / Anayasal Politik İktisat ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Aralık 2010 tarihinde kaynağından...

Coşkun Can Aktan, 1963, 1979, 1987, 1989, 1994, 1995, ABD, Almanya, Birleşik Krallık, Dokuz Eylül Üniversitesi
Deflasyon
3 yıl önce

yavaşlatmayı veya enflasyon eğilimi karşısında fiyatları düşürmeyi öngören iktisat siyasetidir. Deflasyon, nicesel para teorisine dayanan bir siyasettir....

Deflasyon, İktisat
Maliye Politikası
3 yıl önce

oluşturmak için uyguladığı politikalardır. Para politikası ile birlikte iktisat politikasını oluşturmaktadır. Para politikasının araçları faiz haddi ve...

Kamusal mal
3 yıl önce

Kamusal mal; iktisatta, tüketimde rekabeti olmayan ve kullanımı dışlanamaz mal. Rekabetin olmaması, bir bireyin mal tüketiminin başkalarının o malı tüketme...

Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
6 yıl önce

göç etmekte bulmuşlardır. Göçe zorlanan Kırım Tatarlarına 1967 yılında anayasal hakları yeniden verilmiş fakat Sovyetler Birliği'nin son günlerine kadar...